موسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم، موسوم به سیپری، دوشنبه ۲۳ آذر ۹۴، به روال هر ساله، گزارش خود را درباره روند فعالیت‌های صد شرکتِ برترِ سازنده سلاح و خدمات نظامی در سال ۲۰۱۴، منتشر کرد.
صد شرکت برتر جهان
به اساس این گزارش، فروش سلاح از سوی صد شرکت مذکور در سال ۲۰۱۴ برابر با ۴۰۱ میلیارد دلار بود که در مقایسه با سال پیش از آن ۱٫۵ در صد کاهش یافت - کاهشی که برای چهار سال متوالی به درجات مختلف ادامه داشت. به رغم این، درآمد این صد شرکت در سال ۲۰۱۴ نسبت به سال ۲۰۰۲، یعنی طی ۱۲ سال، ۴۳ درصد افزایش یافته است.
گزارش سیپری کاهش ۱٫۵ درصدی عواید این صد شرکت در سال ۲۰۱۴ را ناشی از کاهش درآمد شرکت‌های مستقر در آمریکا و اروپای غربی می‌داند و تاکید می‌کند که مجموع درآمد شرکت‌های واقع در سایر نقاط دنیا، بالا رفته است.
گرچه شماری از شرکت‌های تسلیحاتی چین با توجه به دامنه فعالیت‌ها و تولیدات آنها همسان برخی از ۱۰۰ شرکت برتر جهان‌اند، ولی اسامی آنها به دلیل اطلاعات نامعتبر و داده‌های ناکافی در فهرست سیپری نیامده است.
سلطه آمریکا و اروپای غربی
با وجود این، گزارش مذکور آورده است که صنایع تسلیحاتی جهان تحت سیطره شرکت‌های مستقر در ایالات متحده آمریکا و اروپای غربی است و در سال ۲۰۱۴ این شرکت‌ها ۸۰٫۳ درصد کل درآمد تسلیحاتی جهان را به خود اختصاص دادند.
در آمد شرکت‌های آمریکایی و اروپای غربی در مقایسه با سال ۲۰۱۳ به میزان ۳٫۲ درصد کاهش داشت و به موازات این، شمار این شرکت‌ها در فهرست صد شرکت برتر جهان از ۶۷ در سال ۲۰۱۳ به ۶۴ در سال ۲۰۱۴ تقلیل پیدا کرد. در مجموع کاهش درآمد شرکت‌های اروپای غربی بیشتر از شرکت‌های آمریکایی بود.
سهم شرکت‌های تسلیحاتی
گزارش سیپری می‌گوید در سال ۲۰۱۴ میلادی ۳۸ شرکت تسلیحاتی آمریکا که نامشان در فهرست ۱۰۰ شرکت برتر آمده است ۵۴٫۴ درصد از کلِ فروشِ سلاح در دنیا را به خود اختصاص دادند. سهم شرکت‌های بریتانیایی ۱۰٫۴ درصد بود و شرکت‌های روسیه به رغم رو به وخامت گذاشتن شرایط اقتصادی کشور، توانستند سهم خود را از ۷٫۶ درصد در سال ۲۰۱۳ به ۱۰٫۲ درصد در سال ۲۰۱۴ افزایش دهند.
سهم شرکت‌های دیگر کشورها عبارت بودند از: فرانسه ۵٫۶ درصد؛ ترا اروپایی(Trans-European) ۳٫۸ درصد؛ ایتالیا ۳ درصد؛ ژاپن ۲٫۳ درصد؛ اسرائیل ۱٫۹ درصد؛ کره جنوبی ۱٫۷ درصد؛ آلمان ۱٫۶ درصد؛ هند ۱٫۲ درصد؛ و سایر کشورهای جهان ۴ درصد.
همین گزارش در ادامه آورده است که برخی از کشورهای تولیدکننده سلاح مانند استرالیا، اسرائیل، ژاپن، لهستان، سنگاپور و اوکراین جمعاً ۶ درصد از سهم دنیا را در اختیار دارند. از میان کشورهای جدیدالورود به بازار فروش سلاح، مانند برزیل، هند، کره جنوبی و ترکیه که تواماً ۱۲ شرکت تسلیحاتی دارند، ۳٫۷ درصد را از آن خود کرده‌اند.
رتبه‌بندی شرکت‌ها در سال ۲۰۱۴
موسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم رتبه‌های یکم تا بیستم و میزان درآمدها آنها صرفاً از فروش سلاح (نه خدمات نظامی) به ترتیب به این شرکت‌ها اختصاص داده است: ۱- لاکهید مارتین (۳۷۴۷۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۲- بوئینگ (۲۸۳۰۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۳- بی اِی ئی سیستمز (۲۵۷۳۰ میلیون دلار، بریتانیا)؛ ۴- ریتییون (۲۱۳۷۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۵- نورتراپ گرومَن (۱۹۶۶۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۶- جنرال داینامیکس (۱۸۶۰۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۷- ایرباس گروپ (۱۴۴۹۰ میلیون دلار، ترانس اروپایی)؛ ۸- یونایتد تکنولوجیز کورپوریشن (۱۳۰۲۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۹- فینمکانیکا (۱۰۵۴۰ میلیون دلار، ایتالیا)؛ ۱۰- آل -۳ کامیونیکیشنز (۹۸۱۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۱۱- آلماز- آنتی (۸۸۴۰ میلیون دلار، روسیه)؛ ۱- تالِس (۸۶۰۰ میلیون دلار، فرانسه)؛ ۱۳- صنایع هنتینگتون اینگلز (۶۶۸۰ میلیون دلار، آمریکا)، ۱۴- یونایتد ایرکرافت کورپوریشن (۶۱۱۰ میلیون دلار، روسیه)؛ ۱۵- یونایتد شیپ بیلدینگ کورپوریشن (۵۹۸۰ میلیون دلار، روسیه)؛ ۱۶- رولز رویس (۵۴۳۰ میلیون دلار، بریتانیا)؛ ۱۷- سَفران (۵۱۳۰ میلیون دلار، فرانسه)؛ ۱۸- هانی ول اینترنشنال تکسترون (۴۷۵۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۱۹- تکسترون (۴۷۰۰ میلیون دلار، آمریکا)؛ ۲۰- دی سیان اِس (۳۹۲۰ میلیون دلار، فرانسه).
همانگونه که در رتبه‌بندی آمده است ده شرکت اول دنیا در آمریکا و اروپای غربی مستقرند. درآمد این شرکت‌های بزرگ در سال ۲۰۱۴ صرفاً از فروش سلاح ۱۹۸۹۹۰ میلیون دلار بود که ۴۹٫۹ درصد مجموع درآمد ۱۰۰ شرکت برتر در دنیا است که در مقایسه با سال ۲۰۱۳ کاهش مختصری برابر با یک‌دهم در صد داشت. شمار کارکنان این شرکت‌ها در همین سال ۹۸۰۹۰۰ نفر گزارش شده است.
نگاهی به رتبه‌های یازدهم تا بیستم و شرکت‌های تابعه * نشان می‌دهد که به جز سه شرکت روسی، بقیه شرکت‌ها نیز در آمریکا و اروپای غربی واقع‌اند. کل درآمد این کشورها از فروش سلاح معادل ۷۲۴۲۰ میلیون دلار بود که برابر با ۱۸٫۰۶ درصد مجموع عواید۱۰۰ شرکت برتر در فهرست سیپری محسوب می‌شود. شمار کارکنان این ده شرکت در سال ۲۰۱۴ بیش از ۸۱۰۰۰۰ نفر بود.
با این حساب، مجموع درآمد حاصله از فروش سلاح ۸۰ شرکت باقیمانده در فهرست سیپری که بالنسبه کوچک‌ترند، برابر با ۱۲۹۲۹۰ میلیون دلار است که در مقایسه نزدیک به۳۲٫۰۴ در صد کل درآمد ۱۰۰ شرکت را تشکیل می‌دهد.
به برآورد سیپری، پیش‌بینی می‌شود که شرکت‌های آمریکایی و اروپای غربی برای سالهای آینده کماکان برتری خود را در ارتباط با تولید و فروش سلاح در جهان حفظ کنند. با اینکه این برتری در پی بحران اقتصادی و مالی سال ۲۰۰۸ میلادی تا حد کمی ضعیف شده است ولی در برخی از کشورها مانند روسیه، شرکت‌های سازنده سلاح به سبب افزایش بودجه نظامی و تقویت نیروهای نظامی‌شان، جایگاه خود را در بازار جهانی حفظ کرده‌اند.
فرانسه، آلمان، بریتانیا
آلمان یکی از دو کشور اروپایی است که به رغم روند نزولی فروش سلاح‌ها در این قاره، توانست در سال ۲۰۱۴ درآمد خود را به میزان ۹٫۴ درصد در مقایسه با سال ۲۰۱۳ افزایش دهد. سه شرکت آلمانی به نام‌های راین متال، کراس مافی وگمن و تیسن کروپ که در فهرست ۱۰۰ شرکت برتر دنیا جای دارند، توانستند در سال ۲۰۱۴ درآمد خود را به ۶۲۲۰ میلیون دلار افزایش دهند که بیشتر این روند صعودی ناشی از بالا رفتن در آمد شرکت تیسن کروپ بود که در ساختن کشتی و زیردریایی شهرت دارد.
در مقابل، درآمد شرکت‌های فرانسوی در سال ۲۰۱۴ به میزان ۱۱٫۳ درصد در مقایسه با سال پیش از آن کاهش یافت که ناشی از کاهش فروش دو شرکت سازنده هواپیماهای جنگی موسوم به گروه هوانوردی داسو و تالس بود.
در سال ۲۰۱۴، مجموع فروش هشت شرکت بریتانیایی که در فهرست سیپری آمده است به میزان ۹٫۳ درصد در مقایسه با سال ۲۰۱۳ پایین رفت که علت اصلی آن کاهش بودجه نظامی بریتانیا و آمریکا بود. آمریکا یکی از بازارهای مهم برای شرکت‌های تسلیحاتی بریتانیا است.
روسیه
شمار شرکت‌های روسی ومیزان فروش آنها در سالهای اخیر افزایش قابل توجهی داشته است.در سال ۲۰۱۴ مجموع درآمد ۱۱ شرکت تسلیحاتی روسی ۴۸.۸ درصد در مقایسه با سال قبل از آن افزایش داشت که ناشی از بالا رفتن هزینه نظامی در روسیه و موفقیت در صادرات سلاح بیشتر به خارج از کشور بود. برای اولین بار سه شرکت تسلیحاتی روسیه به نام‌های وایسوکوتکنی کمپلکسی، آر تی آی و یو آی اِم سی به فهرست سیپری اضافه شده‌اند.
آمریکا
همانگونه که در بالا اشارت رفت، شرکت‌های تسلیحاتی آمریکا بر بازار فروش سلاح در دنیا سلطه دارند و هفت شرکت از مجموع ۳۸ شرکت آمریکایی، جز ۱۰ شرکت اول در فهرست سیپری محسوب می‌شوند.
درآمد شرکت‌های آمریکایی در سال ۲۰۱۴ در مقایسه با سال قبل به میزان ۱٫۱ درصد کاهش داشت. به رغم این شرکت لاکهید مارتین که از نظر فروش سلاح رتبه اول را در جهان دارد با مجموع در آمد ۴۵٫۶ میلیارد دلار از فروش سلاح و خدمات نظامی (۳۷٫۴۷ میلیارد سلاح) در سال ۲۰۱۴ برتری خود را نسبت به شرکت‌های رقیب افزایش داده داست.
این شرکت با خریدن شرکت هلی‌کوپترسازی موسوم به سیکورسکی ایرکرافت در سال ۲۰۱۵، می‌رود که با افزایش حجم معاملات و درآمد، رتبه اول خود را برای سالهای آینده حفظ کند.
لهستان و اوکراین
لهستان با داشتن یک شرکت تسلیحاتی در لیست سیپری به نام پولیش آرمامنت گروپ، توانست در سال ۲۰۱۴ میلادی ۱۲۷۰ میلیون دلار از فروش سلاح به‌دست آورد که نزدیک به دو برابر درآمد سال ۲۰۱۳ بود.
لهستان از نظر فروش سلاح رتبه ۶۷ را دارد و پیشرفت سال ۲۰۱۴ آن مدیون تلفیق تاسیسات تولید سلاح با بخش‌های تعمیرات و نگهداری است که با تصمیم دولت این کشور صورت گرفت. اضافه بر این افزایش هزینه‌های نظامی در لهستان نیز بر در آمد شرکت تسلیحاتی آن افزود.
اوکراین یک شرکت تسلیحاتی به نام آکر اُبرون پرام دارد که با رتبه ۵۸ در سال ۲۰۱۳ به رتبه ۹۰ در سال ۲۰۱۴ تنزل یافت. فروش این شرکت در سال ۲۰۱۴ به میزان ۵۰٫۲ در صد تقلیل پیدا کرد و یک شرکت تسلیحاتی دیگر اوکراین که در سالهای گذشته در لیست صد شرکت برتر سیپری قرار داشت، از لیست مذکور خارج شد.
اُفت کارایی شرکت‌های اکراین در سال ۲۰۱۴ ریشه در کاهش ارزش پول کشور، اختلال در روند بخش‌های تولیدی شرکت‌ها، قطع تجارت سلاح بین روسیه و اوکراین در میانه سال ۲۰۱۴، و به طور کلی جنگ داخلی این کشور دارد.
برزیل، هند، کره جنوبی و ترکیه
چهار کشور فوق که جز کشورهای نوخاسته از نظر تولید سلاح محسوب می‌شوند، میزان فروش خود را ارتقا داده‌اند و مهمتر اینکه دولت‌های آنها برنامه‌های درازمدتی را برای بالا بردن توان تولیدی شرکت‌های تسلیحاتی‌شان دنبال می‌کنند. در سال ۲۰۱۴، کشورهای برزیل، هند، کره جنوبی و ترکیه ۳٫۷ درصد کل درآمد تسلیحاتی صد شرکت آمده در لیست سیپری را به خود اختصاص دادند.
شش شرکت تسلیحاتی کره جنوبی در سال ۲۰۱۴ فروش خود را به میزان ۱۰٫۵ در صد در مقایسه با سال قبل از آن افزایش دادند. شرکت صنایع هوافضای کره رتبه پنجاه و ششم را در لیست سیپری دارد و فروش آن در سال ۲۰۱۴ معادل ۱۶۶۰ میلیون دلار بود.
افزایش هزینه‌های نظامی کره جنوبی و بالا رفتن صادرات سلاح از عمده‌ترین عوامل افزایش در آمد تسلیحاتی شرکت‌های کره‌ای در سال ۲۰۱۴ بود و رشد شرکت‌های یادشده بالاتر از شرکت‌های کشور هند بود.
دو شرکت هند در لیست سیپری به نام‌های کارخانجات اردنانس هند و هندوستان ائرو نوتیکس که به ترتیب رتبه‌های پنجاه وهشتم و چهل و یکم را دارند، در سال ۲۰۱۳ کارآیی و عواید بهتری داشتند ولی در سال ۲۰۱۴ در آمد این شرکت‌ها سیر نزولی داشت.
ترکیه دو شرکت در فهرست صد شرکت برتر جهان دارد: شرکت آسِلسان و شرکت هوافضای ترکیه که به ترتیب رتبه‌های هفتاد و سوم و هشتاد و نهم را از آن خود کرده‌اند. مجموع درآمد این دو شرکت از فروش سلاح در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۱۹۶۰ میلیون دلار بود. رشد در آمد شرکت‌های تسلیحاتی ترکیه در مقایسه با سال۲۰۱۳ ریشه دربالا رفتن تقاضای ارتش این کشور، رشد صادرات سلاح، و حمایت جدی آنکارا از صنایع تسلیحاتی دارد. آنکارا تلاش دارد که درجه خودکفایی تسلیحاتی ارتش ترکیه را افزایش دهد.
* دو شرکت تابعه نیز در رتبه‌بندی یازدهم تا بیستم منظور شده‌اند. یکی شرکت بی اِی ئی سیستمز اینکورپوریشن (تابعه بی اِی ئی سیستمز بریتانیا) است که جایگاهی بین رتبه ۱۲ و ۱۳ دارد و در آمریکا مستقر است. عواید این شرکت در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۸۳۶۰ میلیون دلار بود و شمار کارکنان آن به ۳۴۵۰۰ نفر رسید. شرکت دیگر پرات اند ویتنی نام دارد (تابعه یونایتد تکنولوجیز کورپوریشن آمریکا) که جایگاهی بین رتبه ۱۹ و ۲۰ دارد در آمریکا فعالیت می‌کند. درآمد این شرکت ۳۹۲۰ میلیون دلار گزارش شده است.