بازماندن جلسه غیررسمی کشورهای عضو اوپک و شش کشور تولیدکننده غیرعضو، روز شنبه ۲۹ اکتبر در وین، به منظور یافتن چارچوب طرح کاهش عرضه نفت خام، به دلیل انعطاف‌ناپذیری ایران بر سر رد «سهمیه تحمیلی تولید»، میخ دیگری است بر تابوت سازمان کشورهای صادرکننده نفت.
تغییر طبیعت بازارهای جهانی نفت، رقابت موثر کشورهای تولیدکننده غیر عضو اوپک در بازار، به‌خصوص روسیه، افزایش تولید نفت خام آمریکا و حرکت ایالات متحده به سمت بی‌نیازی کامل به نفت وارداتی از خاورمیانه و همچنین تصمیم عربستان سعودی به پایان دادن نقش «تولیدکننده چرخشی» در اوپک و تثبیت‌کننده قیمت‌ها از دیگر عواملی است که ادامه حیات سازمان صادرکنندگان نفت را در شکل سنتی آن با دشواری ربرو ساخته‌اند.
تماس‌های دو جانبه روسیه و عربستان، دو صادرکننده بزرگ نفت خام جهان ( یکی درون اوپک و دیگری خارج از آن)، طی ماه‌های اخیر امید به کاهش عرضه نفت به بازار را افزایش داد و به همان نسبت قیمت‌های نفت در بازار تا حدودی تثبیت شد.
با وجود اهمیت نسبی توافق محتمل روسیه و عربستان بر سر محدود ساختن عرضه نفت خام به بازار، تصمیم قطعی و با اهمیت‌تر می‌باید از سوی ۱۴ کشور عضو اوپک اتخاذ می‌شد که با داشتن ۸۱ درصد ذخیره نفت خام جهان ( در مقایسه با ۱۹ درصد سهم کشورهای غیرعضو اوپک) همچنان ۶۰ درصد از مجموع تجارت سالانه نفت را در اختیار دارند.
جلسات ماه آوریل سال جاری وزیران اوپک در وین و جلسات دیگری در ماه ژوئن و اوت به‌منظور هماهنگ ساختن سهمیه (تولید) نفت خام کشورهای عضو، به دلیل ناهماهنگی و مقاومت ایران، عراق، و اخیرا لیبی، الجزایر و نیجریه با سایر اعضا (عمدتا عربستان سعودی) بی‌نتیجه ماند و قیمت‌های نفت، بعد از تجربه کردن چند ماه بهبود نسبی، بار ددیگر سست شد.
کشورهای اوپک سالانه ۳۳ میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کنند و سهم کنونی تولید نفت ایران هنوز حدود یک میلیون بشکه کمتر از زمان پیش از اعمال تحریم‌های یک‌جانبه در ژانویه سال ۲۰۱۲ است.
بعد از لغو تحریم‌های اتمی در سال گذشته، ایران اصرار دارد که در صورت تثبیت تولید نفت اوپک، از تحمیل سهمیه قراردادی تولید مستثنی شده و اجازه یابد تولید خود را به سطح پیش از اعمال تحریم‌ها برساند- اقدامی که مفهوم عملی آن راهی شدن بیش از یک میلیون بشکه نفت به بازار خواهد بود.
به دلیلی با رنگ سیاسی آشکار، روسیه انتظار و اصرار ایران برای تولید آزاد و بدون محدودیت نفت را مورد حمایت قرار داده ولی عربستان با آن مخالفت است.
موافقت مشروط
ایران طی ماه‌های بعد از رفع تحریم‌ها به دلیل حفظ بخشی از ظرفیت تولید باقی مانده از زمان پیش از اعمال تحریم‌ها، با صرف هزینه‌ای محدود و سرعت نسبی، تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز بر ظرفیت تولید نفت خود را افزایش داد.
افزایش ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام دیگر، افزوده بر سقف تولید تا ۳.۵ میلیون بشکه در روز و رساندن تولید به ۴ میلیون بشکه هدف اعلام شده دولت برای سال جاری مسیحی، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان در بخش بالا دستی نفت ( اکتشاف و بهره‌برداری) است.
به‌منظور افزایش ظرفیت تولید جمهوری اسلامی نیازمند مستثنی شمرده شدن از سهمیه تولید نفت تعیین شده از سوی اوپک است. عربستان سعودی و اوپک با اشراف بر تنگنای مالی دولت تهران با این درخواست روی موفق نشان داد به این شرط که افزایش تولید نفت ایران به ۴ میلیون بشکه در روز تا ابتدای ماه دسامبر سال جاری صورت بگیرد.
با در نظر گرفتن مضیقه‌های فنی، زمانی و در اختیار نداشتن سرمایه، ایران از رسیدن به هدف اعلام شده برای افزایش ظرفیت تولید نفت در زمان تعیین شده باز می‌ماند.
به این دلیل تهران خواستار مستثنی شدن بدون محدودیت زمانی از سهمیه تولید اوپک شده و بر این خواسته پافشاری می‌کند.
در اتخاذ سیاستی منطقی و موجه، ایران به‌دنبال پس گرفتن بازارهای از دست رفته فروش نفت و تثبیت سهم خود در بازارهای جهانی است و به دنبال افزایش ظرفیت تولید نفت خام.
عراق نیز به بهانه درگیر بودن در جنگ علیه تروریسم (داعش) خواستار مستثنی شدن از سهمیه تولید نفت اوپک شده است، در حالیکه طی سال‌های بعد از پایان اشغال نظامی آمریکا از این امتیاز برخوردار بوده و امروز به‌جای ایران، دومین تولیدکننده و صادرکننده نفت اوپک به‌شمار می‌رود.
علاوه بر عراق، لیبی به بهانه‌ای مشابه با آن کشور (مبارزه با تروریسم)، و الجزایر و نیجریه با استدلال‌های متفاوت، خواستار مستثنی شدن از سهمیه تولید اوپک شده اند.
معنی برخورداری ایران، عراق، الجزایر، نیجریه و لیبی از این امتیاز افزایش بیش از ۲ میلیون بشکه تولید نفت علاوه بر ۳۳.۵ میلیون بشکه تولید ماه ژوئیه اوپک، و تزریق در همین حدود نفت به بازار است.
اوپک که طی سال‌های اخیر از رسیدن به اتفاق نظر بدون چالش پیرامون نصب مدیران ارشد ( رییس و دبیرکل) باز مانده، اینک برای رسیدن به اتفاق نظر بر سر سهمیه تولید با مشکلی به مراتب بزرگتر دست به گریبان شده است.
بازیگران تازه
همزمان با اجلاس بی‌نتیجه روز شنبه نمایندگان کشورهای تولیدکننده نفت در وین رویداد دیگری در جهان خبر ساز شد و ارزش سهام در بورس‌های جهانی را کاهش داد.
قیمت نفت نیز بعد از چند ماه طی کردن شیب ملایم رو به بالا، در همان روز به زیر ۵۰ دلار در هر بشکه کاهش یافت.
عامل کاهش ارزش سهام در بازار اعلام تصمیم سازمان فدرال تحقیقات آمریکا ( اف-بی-آی) به بازگشایی پرونده جنجالی ایمیل های خانم کلینتون نامز حزب دموکرات در انتخابات رییس جمهوری آمریکا بود!
پاره‌ای از ناظران، کاهش قیمت نفت را به ناموفق ماندن اجلاس وین نسبت دادند که در روز اعلام تصمیم اف بی آی برای بازگشایی پرونده خانم کلینتون تشکیل شده بود و گروهی به تصمیم اف بی آی.
علت دیگر کاهش قیمت نفت، سقوط بهای سهام در بورس‌ها بود که معمولا همسو با بهای سهام به بالا یا پایین حرکت می‌کند.
سست شدن اخیر قیمت نفت در بازار دو علت غیر فوری دیگر نیز داشت که در رقابت روز شنبه مابین تاثیر کاهش بخت رییس جمهور شدن خانم کلینتون از یک سو و از سوی دیگر انتظار افزایش تولید و صادرات نفت اوپک، مورد اشاره قرار نگرفت: اعلام افزایش ذخایر استراتژیکی نفت آمریکا به میزان ۵.۷ میلیون بشکه و همچنین تقویت قیمت دلار که روند افزایشی آن بعد از اعلام بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا و تضعیف نرخ برابری پوند استرلینگ آغاز شده بود.
بر خلاف همسویی ارزش سهام، افزایش نرخ دلار آمریکا معمولا با کاهش قیمت نفت در بازار هم جهت است - اگرچه به دلیل محدود بودن نوسان ارزش پول، نوسان قیمت نفت مرتبط با آن، قابل مقایسه با کاهش قیمت ناشی از افزایش عرضه و یا کاهش تقاضای نفت خام در بازار نیست.
نوسان قیمت‌های نفت در بازار تا حد زیادی متاثر از پیش‌خریدها، عوارض روانی ناشی از ترس و یا اطمینان خاطر در بازار است. با این وجود افزایش عرضه نفت و یا کاهش تقاضا، بیش از هر عامل دیگری بر بهای نفت تاثیرگذارند.
سازمان کشورهای صادر کننده نفت ( اوپک) که هدف عمده تشکیل آن حمایت از منافع صادرات‌کنندگان نفت و تعیین قیمت در بازار بود، سال‌ها است که کنترل متعارفی خود را بر نوسان قیمت‌های نفت از دست داده است.
عربستان سعودی به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت جهان در حال حاضر دارای ظرفیت بالقوه افزایش ۲ میلیون بشکه نفت در روز است.
در نتیجه رقابت با روسیه در بازار و کاهش بهای نفت طی دو سال گذشته، عربستان سعودی صدها میلیارد دلار زیان دیده و در سال جاری بودجه ان کشور با یکصد میلیارد دلار کسری روبرو است.
علاوه بر تغییر در نظم جهانی طی ۲۰ سال گذشته که یکی از نتایج آن ورود روسیه به بازارهای آزاد صادرات نفت و رقابت با اوپک است، پایان یافتن نقش عربستان به عنوان تولیدکننده چرخشی اوپک، و اصرار ایران بر افزایش ظرفیت تولید نفت خام، اوپک را به چرخ پنجم بازار نفت تبدیل و ضرورت ادامه فعالیت آن را در شکل کنونی با تردیدهای جدی روبرو ساخته است.
......................................................................................................
نظر نویسنده بیانگر دیدگاه رادیو فردا نیست.