احمد شهید: امیدوارم دولت روحانی در راه بهبود حقوق بشر حرکت کند

گفت‌وگوی مهتاب وحیدی‌راد با احمد شهید گزارشگر ویژه سازمان ملل

احمد شهید: آخرین گزارش من به سازمان ملل قبل از انتخاب حسن روحانی تکمیل شد. نکته اصلی که در این گزارش به آن اشاره کردم وعده‌ها و قول‌هایی است که آقای روحانی در کمپین انتخاباتی‌اش داده بود. من از این وعده‌ها یادداشت‌هایی برداشتم و امیدوار بودم که او به این وعده‌ها عمل کند. مثلاً زندانیان سیاسی را آزاد کند.

گزارش من شامل اطلاعاتی است درباره مسائل حقوق بشری در ایران. یعنی تمام مواردی که باعث نگرانی است و آقای روحانی وعده اصلاح آنها را داده. مانند آزادی بیان و رفع تبعیض جنسیتی. با توجه به این که آقای روحانی در کمپین انتخاباتی‌اش درباره منشور حقوق مدنی صحبت کرده بود امیدوارم که این صحبت‌ها زمینه‌ای باشد برای بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران. این گزارش در ماه اکتبر تهیه شده و هدف اصلی من این بود که ببینم چه پیشرفت‌هایی در زمینه حقوق بشر در ایران رخ داده.

آقای شهید،‌ گفتید در گزارش‌تان به بررسی این موضع پرداختید که آیا ایران در زمینه حقوق بشر پیشرفتی داشته یا نه. به عنوان مثال عملکرد حکومت ایران در استفاده از مجازات اعدام را چطور ارزیابی می‌کنید؟ چون برخی از نهادهای حقوق بشری در گزارش‌های‌شان از افزایش شمار اعدام‌ها در ایران خبر می‌دهند. شما با این گزارش‌ها موافقید؟

من نمی‌گویم که شمار اعدام‌ها در ایران افزایش یا کاهش یافته. اما به نظر من برخلاف وعده‌های داده شده تمایل به استفاده از مجازات اعدام در ایران ادامه دارد. من در گزارشم اعلام کردم از زمانی که حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران شده بیش از ۲۰۰ نفر در ایران اعدام شدند. و به همین دلیل من از ادامه خشونت و استفاده از مجازات اعدام در ایران نگران هستم.

صادق لاریجانی، رئیس قوه قضاییه ایران در جدیدترین واکنشی که نسبت به انتقادها و قطعنامه‌های سازمان ملل در ایران باره داشته، گفته ریشه این انتقادها به اختلاف مبنایی بین غرب و جهان اسلام مربوط می‌شود. شما در این باره چه فکر می‌کنید؟

من با صحبت‌های آقای لاریجانی موافق نیستم و فکر نمی‌کنم که این تصویر درستی از واقعیت موجود باشد. زیرا حتی رئیس‌جمهور ایران اعلام کرده که مشکلاتی در این زمینه وجود دارد. برای مثال آقای روحانی در جریان کمپین‌های انتخاباتی گفته بود که به نظر او موازنه بین حقوق فردی شهروندان با دولت به هم خورده و این موازنه به سمت منافع حکومت متمایل شده و این که این موازنه باید به حالت عادی بازگردد.

به نظر من در حال حاضر مواردی برخلاف قانون در ایران اجرا می‌شود. به عنوان مثال شکنجه. قوانین ایران اجازه شکنجه نمی‌دهد. بنابراین فکر می‌کنم مسئله بر سر اختلاف بین مفاهیم جهانی حقوق بشر با آنچه که در این زمینه اتفاق می‌افتد نیست. بلکه در ایران قوانین موجود درست اجرا نمی‌شود. و اختلاف دیگر بر سر قوانین خشونت‌‌آمیز در ایران است.

ایران می‌خواهد برخی از موارد را برخلاف قوانین بین‌المللی اجرا کند و می‌گوید که این موارد بر اساس فرهنگ و قوانین اسلام است. این کاملاً اشتباه است. چرا که اسلام به حقوق بشر احترام می‌گذارد و با انسان‌ها دوستانه برخورد می‌کند.

آقای شهید، بعد از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور ایران آیا شما تغییری در وضعیت حقوق بشر در ایران می‌بینید؟

باید بگویم که هنوز ابتدای کار دولت است و برای قضاوت بسیار زود است. دولت روحانی به تازگی منشور حقوق بشر را منتشر کرده. البته کاستی‌هایی هم دارد. اما او از مردم خواسته که درباره این منشور اظهار نظر کنند و می‌شود امیدوار بود که افراد و نهادها در ایران درباره‌اش نظر بدهند و ایرادهای آن را برطرف کنند. ما همه این مسئله را دنبال می‌کنیم تا ببینیم که او تا چه حد به این وعده‌ها عمل می‌کند. همانطور که در پیش‌نویس قطعنامه سازمان ملل هم آمده، کارهای زیادی باید در این زمینه انجام شود. در این مدت پیشرفت چندانی رخ نداده. اما من خوشبین و امیدوارم که دولت جدید در راه بهبود حقوق بشر در ایران حرکت کند.

بنابراین شما امیدوار هستید که به زودی شاهد تغییرات مثبتی در وضعیت حقوق بشر در ایران باشید؟

من امیدوارم. چون الان بعد از هشت سال ایران رئیس‌جمهوری دارد که می‌گوید ما باید برای حقوق بشر احترام بیشتری قایل باشیم. این شروع بسیار خوبی است. من امیدوارم که او بتواند برای تحقق وعده‌هایش از پشتیبانی رهبر ایران، مجلس و سایر مسئولان هم برخوردار باشد.

امیدوارم که ایران به زودی در زمینه حقوق بشر پیشرفت کند. بدون شک این پیشرفت با سختی همراه خواهد بود. اما امیدوارم سایر مقام‌های ایرانی و همین‌طور جامعه جهانی با دولت ایران همکاری کنند تا این پیشرفت حاصل شود.

آقای شهید، مقام‌های ایران تاکنون به شما اجازه سفر به ایران را نداده‌اند. فکر می‌کنید با انتخاب آقای روحانی ممکن است امکان این سفر برای شما فراهم شود؟

به نظر من به نفع دولت ایران است که اجازه دهد نماینده سازمان ملل برای بازدید به ایران برود. من امیدوارم که مقام‌های ایران به ما امکان بازدید از ایران را بدهند. در این صورت ما می‌توانیم از نزدیک ببینیم که در ایران چه می‌گذرد. می‌توانیم با مقام‌های ایران صحبت کنیم تا برای تهیه گزارش‌های‌مان دید بهتری داشته باشیم. اگر ایران از گزارش‌های ما انتقاد می‌کند می‌تواند در این زمینه با ما همکاری کند و برای این موضوع وقت صرف کند.

درباره تأثیر گزارش‌هایتان بر وضعیت حقوق بشر در ایران چه فکر می‌کنید؟ آیا این گزارش‌ها توانسته باعث بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران شود؟

پاسخی که من از شماری از مدافعان حقوق بشر در ایران گرفته‌ام این بوده که گزارش‌های ما مفید و تأثیرگذار بوده. این گزارش‌ها باعث می‌شود مقام‌های ایران به مقوله حقوق بشر و نگرانی‌های جامعه جهانی در این باره توجه و دقت بیشتری داشته باشند.

اگر به جامعه جهانی هم نگاه کنیم می‌بینیم که پیش از تهیه این گزارش‌ها حدود ۵۰ کشور مخالف تصویب قطعنامه‌هایی درباره وضعیت حقوق بشر در ایران بودند. در حالی که اکنون مخالفان تصویب این قطعنامه به حدود ۳۰ یا ۳۳ کشور رسیده و از طرف دیگر موافقان تصویب قطعنامه درباره لزوم احترام ایران به حقوق بشر افزایش یافته و به حدود ۸۰ کشور رسیده‌ است.

آقای شهید،‌ با توجه به اینکه شما امکان سفر به ایران و بازدید از زندان‌ها را نداشتید، چطور می‌توانید به منابع‌تان اعتماد کنید؟ منابع‌تان چقدر معتبر هستند؟

من موارد را با دقت بسیار بررسی کردم. چرا که کیفیت و صحت اطلاعات برای من بسیار مهم بوده. هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل سابقه‌ای طولانی دارد. دست کم ۳۰ یا ۴۰ سال. اما علاوه بر این هیئت حقیقت‌یاب من فکر کردم که بهترین راه عملی برای جمع‌آوری اطلاعات و اطمینان از صحت آنها انجام مصاحبه با قربانیان حقوق بشر است. کاری که انجام شده. بنابراین من برای تهیه این گزارش کاملاً دقیق عمل کردم و این گزارش شامل اطلاعاتی معتبر است.