فروغ هشتاد ساله شد

هشتم دی‌ماه زادروز فروغ فرخزاد است که اگر امروز زنده بود هشتاد ساله می‌شد. عمرش کوتاه بود اما نگاهی به جامعه ایران نشان می‌دهد که میراث و یادش در خاطره جمعی ایرانیان ثبت شده است.

فروغ هشتاد ساله شد؛ گفت‌وگو با مهرداد و پوران فرخزاد

فروغ فرخزاد چهره‌ای است که پنجاه سال پس از تصادف ناگهانی‌اش در بهمن ۱۳۴۵ خورشیدی در خیابان دروس تهران همچنان بر گفتمان سیاسی و اجتماعی جامعه ایران سایه انداخته است. خرد و کلان از او نقل قول می‌کنند و دلدادگان و مخالفانش همچنان مسحور پیامش هستند.

پیشرو،‌ فراتر از زمان، روشنفکر، هنجارشکن، ضد ارزش‌های اخلاقی: اینها تنها چند صفتی است که همچنان درباره فروغ فرخزاد تکرار می‌شود.

فروغ و مهرداد فرخزاد

«کوچه‌ای هست که در آنجا

پسرانی که به من عاشق بودند هنوز

با همان موهای درهم و گردن‌های باریک و پاهای لاغر

به تبسم‌های معصوم دخترکی می‌اندیشند

که یک شب او را باد با خود برد.

کوچه‌ای هست که قلب من

آن را از محله‌های کودکی ام دزدیده است.»

چه گذشت در آن خانه کوچه خادم آزاد تهران که از چهار فرزند پسر و سه فرزند دختر سرهنگ محمد فرخزاد و توران وزیری تبار چهره‌هایی مثل فروغ، فریدون و پوران بالیدند؟

مهرداد فرخزاد، تنها برادر فروغ که هم اینک در قید حیات است در تهران:

«پدر من با اینکه مطبوعات ایران از او چهره‌ای خشن ساخته‌اند یک آدمی بود اهل شعر و چندین دیوان ازش باقی مانده. البته دست‌نوشته. زمان حیاتش خیلی دلش می‌خواست که اینها را چاپ کند که متاسفانه نشد. از بچگی کتاب در دسترس ما می‌گذاشت و ما همه مان کتاب می‌خواندیم. حالا جز من که از بچگی فنی بودم کلیه خواهر برادرهایم یک دستی در هنر داشتند.

فریدون و فروغ فرخزاد

نقاشی می‌کردند. شعر می‌گفتند. داستان می‌نوشتند. فروغ که خاص‌تر از بقیه بود که نامش ماندگار مانده و البته نامش هم می‌ماند.»

چندی پیش در پی بستری شدن آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در جریان عیادت چند سینماگر از او، رهبر جمهوری اسلامی درباره فروغ گفت: «پروین اعتصامی. پروین اعتصامی که سعی می‌شود پوشانده شود چهره‌اش. گفتند شاعر

فروغ فرخزاد

نخود لوبیا. بله. برای اینکه فروغ فرخزاد را بالا ببرند خواستند او را خورد کنند. حالا فروغ هم من نظر نامناسب ندارم بهش. به نظرم می‌آید که آخری‌ها وضعش بد نبوده انشاء‌الله.»

اما نیم قرن پس از مرگ فروغ فرخزاد چیست راز ماندگاری او؟

پوران فرخزاد، خواهر فروغ در تهران:

«هیچ. فروغ خودش بود. حاصل تجربیاتش را به شعر می‌کشید. راز

جاودانگی‌ فروغ در صمیمیتش است، خود بودنش است، راستین بودنش است. و شاعر واقعی بودن. همین. خیلی ساده.»

پوران فرخزاد می‌گوید اگر فروغ همچنان می‌بود و به هشتاد سالگی می‌رسید شاید در برابر دنیای امروز تاب نمی‌آورد:

«من خیلی به این مسئله فکر کردم. من خودم آدم مقاومی هستم. ولی نمی‌دانم اگر او زنده بود این مقاومت مرا داشت یا نه. دیگران می‌گویند شاید خیلی رشد بیشتری می‌کرد. من می‌گویم بدون شک تلخ‌تر می‌شد. بدون شک رنجورتر می‌شد. آیا واقعا‌ً‌ آزاد آزاد می‌ماند یا در یکی از زندان‌های جهان اسیر بود؟ وقتی به فروغ نگاه می‌کنم و به گفته‌هایش نگاه می‌کنم می‌بینم که او خیلی ظریف بود. من

فکر نمی‌کنم او می‌توانست به هشتادسالگی برسد. ولی اگر می‌رسید بدون شک در صدر و در اوج قرار داشت.»

چند سال پیش روزنامه جمهوری اسلامی چاپ تهران در واکنش به مطلبی که به مناسبت سالمرگ فروغ در روزنامه ایران منتشر شده بود اعتراض کرد و فروغ فرخزاد را «شاعره‌ هنجارشکن و ضد ارزش‌های اخلاقی خواند.»

مهرداد فرخزاد می‌گوید:

«صحبتی که از طرف حکومت بشود مشخص است که چیست. تعریفی از فروغ نمی‌شود. مثالی برای شما بزنم. زمان آقای خاتمی در جریان انتخابات یکی از همین آقایانی که در حکومت هستند گفته بود که حتی ... عین جمله‌اش را نقل می‌کنم:‌ "آدم فاسدی مثل فروغ فرخزاد هم در تبلیغات خاتمی شرکت می‌کند". بهش گفتند که آقا فروغ سال‌هاست که مرده. گفت ما می‌دانیم چی داریم می‌گوییم. خب این مسایل را آدم نمی‌داند چه عکس‌العملی بهش نشان بدهد. کم و بیش هم الان چیزهایی گفته می‌شود. کتاب‌هایی که از فروغ وجود دارد به خصوص کتاب‌های اولیه‌اش با سانسور بیرون می‌آيد. خب آن کسی که علاقه دارد می‌رود اصلش را تهیه می‌کند. برای من زیاد هم اهمیتی ندارد که حکومت در مورد فروغ چه می‌‌گوید. فروغ آن کاری که باید می‌کرده کرده و آنهایی که بخواهند بشناسندش می‌شناسندش.»

صد سال دیگر نسل دیگری از ایرانیان میراث‌دار فرهنگ و ادبیات ایران خواهند بود. پوران و مهرداد فرخزاد هر دو بر این باورند که در آینده نیز میراث خواهرشان همچنان باقی خواهد ماند.

پوران فرخزاد می‌گوید:

«صد سال دیگر از فروغ به عنوان یکی از شاخص‌ترین شاعران زن تاریخ ادبیات ایران یاد می‌کنند.»