استیضاح رضا فرجی دانا وزیر علوم، تحقیقات و فن‌آوری دولت روحانی اولین کشمکش جدی میان ائتلاف اقتدارگرایان عملگرا (طیف نزدیک به هاشمی رفسنجانی)، اصلاح‌طلبان حکومتی (طیف نزدیک به خاتمی) و اقتدارگرایان سنتگرا (طیف نزدیک به ناطق نوری) از یک طرف و طیف جبههٔ پایداری (نزدیک به مصباح یزدی)، نیروهای امنیتی و نظامی نزدیک به بیت در مجلس و تعداد اندکی از اقتدارگرایان نزدیک به جامعهٔ مدرسین و روحانیت مبارز از سوی دیگر است. نتیجهٔ این کنش سیاسی هرچه که باشد به شفافیت بیشتر فضای سیاسی کشور در کنار شفاف‌سازی آنچه در دولت احمدی‌نژاد و دولت روحانی بر دانشگاه‌های کشور رفته کمک خواهد کرد.
در این نوشته به سه پرسش پاسخ می‌دهم:
۱) چرا تلاش لاریجانی برای متوقف کردن استیضاح فرجی دانا و به توافق رسیدن دو طرف به جایی نرسید و بخشی از مجلس و دولت در برابر هم قرار گرفته‌اند؟ مگر برنامهٔ دولت روحانی پرهیز از جنجال‌های سیاسی و مواجهه با دیگر قوا نبود؟
۲) این استیضاح حاکی از کدام نوع تقابل یا مواجههٔ قدرت میان طیف‌های سیاسی درون کاست حکومتی جمهوری اسلامی است؟ آیا موضوع استیضاح به وزارت علوم محدود می‌شود یا استیضاح برخورد با کلیت کابینه است؟
۳) جلسات استیضاح در جمهوری اسلامی همواره به افشاگری متقابل جناح‌ها در جمهوری اسلامی (بدون رفتن به سراغ بیت و وابستگان آن و مخدوش کردن حریم منافع و حیطهٔ قدرت ولی فقیه) انجامیده است. از جلسهٔ استیضاح فرجی دانا چه انتظاری در سطح افشاگری‌ها می‌توان داشت؟
پادرمیانی ناموفق
برخی از اعضای مجلس از چهار موضوع در وزارت علوم در دورهٔ دولت روحانی شکایت داشته‌اند:
۱) بازگشت برخی دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه‌ها و مشغول شدن آنها به تحصیل. این موضوع دغدغهٔ نیروهای امنیتی و نظامی‌ای است که امروز نقش نمایندهٔ مجلس را بازی می‌کنند؛
۲) بازگشت برخی از اساتید اخراجی به دانشگاه‌ها؛
۳) عزل برخی از روسای دانشگاه‌ها که در دورهٔ احمدی‌نژاد منصوب شده و به جبههٔ پایداری و نیروهای امنیتی بیت و بعضا سنتگرایان اقتدارگرا نزدیک بوده‌اند (اساتید معروف به بسیجی) و به جای آنها نصب نیروهایی از اصلاح طلبان؛ و
۴) نارضایی از طرح دادن بورسیه‌های غیر قانونی و بدون ملاک و امتحان برای تحصیل در دانشگاه‌های خارج کشور (که برخی از آنها به بورس داخل تبدیل شده) به نزدیکان اعضای مجلس، دولت احمدی‌نژاد و برخی دیگر از مقامات کشور و نزدیکان بیت و احتمال پایان دادن به بورسیه‌های آنان.
تلاش علی لاریجانی بر این بود که دو طرف ماجرا را به نوعی مصالحه نزدیک کند تا نه مجلس در برابر روحانی قرار گیرد و نه کار به افشاگری متقابل بیانجامد اما انتشار فهرستی از بورسیه‌بگیران (تا حد اعضای فامیل حسین شریعتمداری و وزیر سابق علوم و برخی از اعضای مجلس) و احتمالا عدم پذیرش خواست‌های اعضای مُصر بر برکناری وزیر علوم کار سازش را دشوار کرد. نتیجهٔ جلسهٔ وزیر علوم، علی لاریجانی و برخی از اعضای مجلس به گونه‌ای بوده است که حتی برخی از اقتدارگرایان سنتگرا را نیز به امنیتی‌ها نزدیک کرده و فهرست اعضای خواستار استیضاح را پس از یک ماه مهلت مقرر به ۵۱ نفر رسانده است. در جلسهٔ مصالحه به فرجی دانا پیشنهاد شد که دانشجویان ستاره‌دار را اخراج کند و پروندهٔ بورسیه‌ها را ببندد و برخی از منصوبان را کنار بگذارد. اما این موضوع ظاهرا مورد موافقت قرار نگرفت و کار به استیضاح کشید.
برگ برندهٔ دولت روحانی
زمانی که ۱۵۹ عضو مجلس به فرجی دانا بعد از رد میلی منفرد رای دادند همه بدین نکته واقف بودند که برخی از روسای دانشگاه‌ها برکنار خواهند شد یا بخشی از دانشجویان ستاره‌دار باز خواهند گشت. اما آنها تصورش را نمی‌کردند که رسوایی حدود ۳۷۰۰ دانشجوی دورهٔ دکترا که هیچ یک حداقل صلاحیت‌های لازم را برای ورود به این دوره در داخل و خارج کشور نداشته‌اند و صرفا از رانت ارتباط با مقامات برخوردار بوده‌اند به رسانه‌ها درز پیدا کند.
همکاران فرجی دانا در وزارت علوم با افشای اصل موضوع و بعد افشای برخی از اسامی بورسیه بگیران و نسبت آنها با مقامات مواد لازم برای تبیین سوء استفاده از قدرت توسط مخالفان را فراهم کردند. این موضوع انگیزهٔ لازم را برای برخورد با دولت روحانی که اکنون دوران ماه عسل سیاسی‌اش به پایان رسیده بود فراهم کرد. نیروهای امنیتی و نظامی و اعضای جبههٔ پایداری بیش از این نمی‌توانستند صبر کنند و با توجه به در پیش بودن انتخابات آیندهٔ مجلس باید فضای سیاسی طرفداران رژیم را از دولت روحانی پس می‌گرفتند. این کار با «برنامه‌های دلواپسیم» در جریان مذاکرات هسته‌ای و تبلیغات علیه مذاکره با امریکا شروع شد اما تصور نمی‌شد که در حوزهٔ سیاست داخلی تاثیر چندانی داشته باشد و نداشت.
روحانی با ذکر حقوقدان بودن خود یا مقابله با فضای امنیتی، در دوران کارزارهای انتخابی به خوبی روشن ساخت که طرف مقابل وی نیروهای امنیتی و نظامی هستند. این نیرو‌ها درست همانند دوران خاتمی دوره‌ای کوتاه را به دولت روحانی فرصت داده‌اند تا مطابق میل آنها رفتار کند اما اگر این خواست اجابت نشود برخورد‌ها شروع می‌شود. استیضاح وزیر علوم آغاز این برخوردهاست.
برخورد با وزیر علوم در واقع پاسخی است به روحانی بالاخص پس از «بزدل» خواندن مخالفان مذاکرات هسته‌ای در حوزهٔ سیاست داخلی. اما اینکه این حرکت تا چه در مجلس موفق خواهد بود یا افکار عمومی وفاداران به رژیم را تا چه علیه دولت روحانی تحریک خواهد کرد روشن نیست. توجیه طرح استیضاح با این عنوان که رشد علمی در کشور کند شده است یا تجزیه‌طلبان در دانشگاه‌ها فعال هستند (ذکر این موارد در متن استیضاح) تنها بهانه‌ای با ظواهر عقلانی و ملی برای انتقام‌گیری سیاسی و بسیج سیاسی نیروهای مخالف دولت است.
همه سوء استفاده کردند
همان طور که وزارت علوم دولت روحانی فهرستی از سوء استفادهٔ مقامات دولت احمدی‌نژاد و اعضای مجلس و دیگر قدرتمندان جمهوری اسلامی در اختیار دارد طرف مقابل نیز همین سوء استفاده‌ها در دولت خاتمی و رفسنجانی و موسوی را فهرست کرده و در اختیار دارد. سوء استفاده از قدرت ویژگی اختصاصی هیچ یک از قوا یا دستگاه‌های جمهوری اسلامی نیست.
آنچه در جلسهٔ استیضاح انتظار می‌رود شنیده شود سوء استفادهٔ دو طرف از قدرت است. اگر خامنه‌ای در این ماجرا دخالت نکند (که به احتمال زیاد مستقیما دخالت نخواهد کرد) مجموعه‌ای از نقاط ضعف و سوئ استفاده‌های وزاری علوم در چهار دولت موسوی، رفسنجانی، احمدی‌نژاد و روحانی در جلسه به تصریح یا به تلویح مطرح خواد شد. بالاخص طرح مجدد بورسیه‌های امتیازی و فامیلی نشان خواهد داد که چگونه حکومت منابع قدرت و ثروت و منزلت را بدون هیچ گونه معیار در میان خودی‌ها توزیع می‌کند و حکومت برای ارتقای خودی‌ها تا کجا می‌تواند پیش برود.
..............................................................................................................................
نظر نویسنده بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.