در بخش اول واکنش فرماندهان سپاه و کوچک‌شماری عربستان، احتمال رویارویی و مقایسه کمی توان نظامی ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بررسی شد. در اینجا، بحث را با ارزیابی مهم‌ترین نقاط قوت و ضعف نظامی این کشور‌ها در عرصه‌های هوایی، دریایی، موشکی و پدافند هوایی دنبال می‌کنیم.
کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مرز مشترک زمینی با ایران ندارند ولی شمار تانک‌ها و خودروهای زرهی آنها به مراتب بیشتر از ایران است. رویارویی احتمالی نظامی میان ایران و عربستان و به تبع آن با دیگر کشورهای شورای یاد شده، در دریا و هوا خواهد بود و آبهای خلیج فارس به خط مقدم نبرد تبدیل خواهد شد. در این زمینه، نیروی‌های دریایی و هوائی کشورهای شورای همکاری بر ایران برتری دارند.
کهنگی نیروی هوایی ارتش ایران
نیروی هوایی ایران با ۲۵۶ بمب‌افکن و جنگنده، مجموعه‌ای از هواپیماهای قدیمی آمریکایی باقیمانده از زمان شاه و هواپیماهای کهنه روسی، چینی و فرانسوی را در اختیار دارد که به رغم تلاش‌های مدام برای بهینه‌سازی و مجهز کردن آنها به سلاح‌های بومی یا ساخته شده از طریق مهندسی معکوس، قابلیت عملیاتی محدودی دارند. عمر برخی ازاین هواپیما‌ها مانند هواپیماهای «اف-۵»، «اف-۴» (فانتوم) و «اف- ۱۴» (تام کت) بیش از۴۰ سال است.
هواپیماهای دریافتی از چین موسوم به «چنگدو جِی -۷» (یا اف-۷) همسان میگ-۲۱ روسیه است و به همراه هشت فروند هواپیمای صاعقه که ایران از راه مهندسی معکوس تولید کرد، در مقایسه جز جدید‌ترین هواپیماهای ایران‌اند. دیگر آنکه شماری زیادی از ۱۳۷ فروند هواپیمای نیروی هوایی عراق که به وسیله خلبانان پناهجوی این کشور به ایران انتقال داده شدند (شامل میگ -۲۳، ۲۵ و ۲۹، میراژ اف -۱، و سوخوی-۲۰، ۲۲، ۲۵ و ۲۵، و ایلیوشین ۷۶) کهنه و فرسوده‌اند. جمهوری اسلامی با غفلت خطرناک از تجهیز نیروی هوایی ایران آن را به موزه هواپیماهای خارج از رده تبدیل کرده است.
هواپیماهای ترابری و هلیکوپترهای تهاجمی و ترابری ایران هم در مجموع وضع مشابهی دارند. به رغم این، سرتیپ خلبان رضا نصیر‌زاده، معاون هماهنگ‌کننده نیروی هوایی، با اظهاراتی شگفتی‌آور گفت: «من می‌توانم به جرات بگویم که نیروی هوایی ما از نظر ابعاد گوناگون از جمله توان رزمی عملیاتی، بسیار بالا [است] و غیر از یکی دو کشور صنعتی، همتای سایر کشورهای دنیا است. به عبارت دیگر نیروی هوایی ما جز پنج شش کشور دنیا است».
برتری هوایی کشورهای عرب
این در حالی است که شمار جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های کشورهای شورای همکاری خلیج فارس سه برابر ایران است. به نحوی مشابه، این کشور‌ها بیش از چهار برابر ایران هواپیماهای ترابری و هلیکوپترهای ترابری و تهاجمی دراختیار دارند. جدا از برتری کمی، عمر متوسط این پرنده‌ها حدود یک‌سوم هواپیما‌ها و هلیکوپترهای ایران است و قابلیت و کارایی فنی آنها نیز بهتر است. نیروی هوایی عربستان به تنهایی از نظر کمّی بر ایران برتری دارد و جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های آن مانند «اف-۱۵»، «تورنادو» و «یوروفایتر تایفون» جز پیشرفته‌ترین هواپیماهای دنیا محسوب می‌شوند که با پشتیبانی کشورهای سازنده این هواپیما‌ها و همکاری نزدیک آنها با عربستان، در شرایط بسیارخوب آمادگی برای عملیات قراردارند.
اضافه بر این امارات متحده عربی، بحرین و عمان در مجموع ۱۱۲ فروند انواع «اف-۱۶» و کویت ۲۷ فروند هواپیمای «اف-۱۸» آماده عملیات در اختیار دارند. همچنین قرار است قطر ۲۴ فروند هواپیمای «داسو رافائل» از فرانسه و عمان ۱۲ فروند «یورو فای‌تر تایفون» از اروپا دریافت کنند.
اضافه بر این تجارب کسب شده خلبانان سعودی و اماراتی را در یمن و در عملیات ادامه‌دار هوایی علیه داعش در چهار چوب کشورهای ائتلاف به رهبری آمریکا را نمی‌توان نادیده گرفت.
عربستان سعودی، تقویت ناوگان شرقی
در صحنه دریا، ایران با داشتن دو نیرو یعنی نیروی دریایی سپاه و نیروی دریایی ارتش، از نظر نیروی انسانی نسبت به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برتری دارد. در مقابل کشورهای عرب فاقد یکان‌های زیر سطحی‌اند ولی شمار ناو‌ها و ناوچه‌ها و قایق‌های آنها بر ایران فزونی دارد. در ضمن نیروهای دریایی کشورهای این شورا به منظور کسب تجربه و بهبود هماهنگی هر ساله رزمایش‌های مشترکی را برگزار می‌کنند و در رزمایش‌های مین‌روبی آمریکا و متحدانش در خلیج فارس و دریای عمان تحت عنوان «رزمایش بین‌المللی ضدمین» نیز شرکت کرده‌اند.
نیروی دریایی عربستان که بزرگ‌ترین نیرو در میان کشورهای جنوب خلیج فارس است، دو ناوگان دارد: ناوگان شرقی در خلیج فارس با مرکزیت بندر جبیل و ناوگان غربی در دریای سرخ با مرکزیت جده.
در حال حاضر ناوگان شرقی این کشور ۴ کُروت (ناو گشتی) و ۹ ناوچه موشک‌انداز دارد. این کشور در تلاشی پیگیر برای مقابله با تهدید‌های احتمالی از سوی نیروی دریایی سپاه از جمله، حملات زنبوری، به نو سازی ناوگان شرقی‌اش با یکان‌ها و تجهیزات پیشرفته آمریکایی با هزینه‌ای بیش از ۱۱ میلیارد دلار دست زده است.
فهرست یکان‌های درخواستی عربستان از آمریکا ۱۰ فریگیت (۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ تنی)، دستکم ۲۰ ناوچه، ۱۰ (هلیکوپ‌تر اِم اِچ – ۶۰ موسوم به سی هُک) ضد زیردریایی و ضد سطحی، سه هواپیمای ویژه گشت دریایی و دستکم ۳۰ پهپاد قابل پرتاب از ساحل و دریا را شامل می‌شود.
نیروی دریایی سپاه، توان جنگ نامتقارن
در مقابل نیروی دریایی سپاه که حوزه عملیات آن در خلیج فارس و تنگه هرمز است با تکیه به دکترین نبرد نامتقارن به استفاده از ناوچه‌ها و قایق‌های تندرو برای حمله‌های زنبوری، موشک‌های ساحل به دریا، مین‌گذاری و عملیات ویژه کماندویی چشم دوخته است. این نیرو موشک‌های بالیستیک ضدکشتی خلیج فارس (گونه دریایی موشک فاتح ۱۱۰) را در اختیار دارد و برخی از شناورهای این نیرو به اژدر، موشک‌های سطح به سطح از جمله نور، کوثر و نصر -۱ مجهزند.
این نیرو با مناطق پنجگانه‌اش در بندرعباس، بوشهر، بندر ماهشهر، عسلویه و بندر لنگه و در جزایر ایران در خلیج فارس حضور دارد و بر آن است که قایق‌های تندروی قدیمی و شناورهای موشک‌انداز کم‌توان ساخت چین و کره شمالی خود را با نمونه‌های پرتوان ساخت داخل تعویض کند.
نیروی دریایی راهبردی، نا‌همخوانی توان با ماموریت
همگام با این، نیروی دریایی ارتش در دریای عمان حضور دارد و به دستور آیت‌الله خامنه‌ای باید یک نیروی دریایی راهبردی باشد و حضور منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود را تثبیت کند. نیروی دریایی راهبردی که نیروی دریایی آبهای آبی یا استراتژیک نیز خوانده می‌شود در تعریف کلی باید قادر به حضور و اجرای عملیات در آبهای دستکم ۱۵۰۰ مایل دریایی (حدود ۲۸۰۰ کیلومتر) از سواحل خود باشد. نیروهای دریایی از این دست عموماً ناو‌های هواپیمابر دارند.
نیروی دریایی ارتش سه زیردریایی دیزلی کیلو کلاس ساخت روسیه و شماری زیردریایی‌های نیمه‌سنگین و سبک از نوع غدیر دارد. از نظر یکان‌های سطحی، هسته اصلی قوای تهاجمی این نیرو را ناوچه‌ها ی موشک‌انداز ساخت فرانسه، چین و ایران و شش فروند ناو تشکیل می‌دهد.
از این شمار ناو، به جز ناو شکن جماران (کلاس موج) که حدود شش سال پیش به این نیرو پیوست، بیشترناو‌های نیروی دریایی ارتش به رغم بهینه‌سازی و تجهیز آنها به موشک‌های جدید، آمادگی فوری برای ماموریت‌های رزمی و طولانی را ندارند.
سه فروند ناو فریگیت کلاس الوند ساخت بریتانیا ۳۸ سال از عمرشان می‌گذرد و دو فروند ناو گشتی (کُروِت) ساخت آمریکا ۴۳ سال پیش عملیاتی شدند. این نیرو یک ناوشکن دیگر کلاس موج را در دست ساخت دارد و روند نوسازی و افزایش توان سطحی این نیرو در مقایسه با آنچه که در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می‌گذرد، بسیار کند است.
در حال حاضراین نیرو به عنوان یک نیروی دریایی آبهای سبز (آبهای ساحلی) از توان عملیاتی بالا برای رویارویی با نیروهای دریایی منطقه‌ای برخوردار نیست، چه رسد به اینکه بخواهد قدرت عملیاتی نیروهای دریایی فرامنطقه‌ای را محدود کند و نقش نیروی دریایی راهبردی را به‌عهده گیرد. با اینهمه برخی از فرماندهان نظامی ایران با نادیده گرفتن سازه‌های لازم برای یک نیروی دریایی راهبردی، این هدف را تحقق یافته تلقی می‌کنند.
نیروی دریایی ارتش و نیروی دریایی سپاه به عنوان دو نیروی آبهای ساحلی برای تامین پوشش هوایی‌شان به پایگاه‌های زمینی و نیروی هوایی وابسته‌اند که خود از ضعف‌های مزمن رنج می‌برند. نیروی دریای ارتش یک یکان هوادریا متشکل از هلیکوپترهای ضد زیردریایی و ترابری و گشت دارد که در زمان شاه خریداری شدند.
هواناو‌های این نیرو هم سوابقی مشابه دارند. این یکان‌ها که نزدیک به چهل سال از عمرشان می‌گذرد، به رغم بهینه‌سازی و تعمیرات اساسی، ظرفیت‌های محدودی دارند و به صورت منظم و مستمر نمی‌توان از آنها استفاده کرد. با این وجود، دریادار بی‌غم، جانشین فرمانده نیروی دریایی، به تازگی ۲۶ دی ماه، به خبرگزاری فارس گفت این نیرو «قدرتمند‌ترین یکان هوادریای منطقه را در اختیار دارد».
ایران و تکیه به توان موشکی
ایستار و عملکرد جمهوری اسلامی در قبال نیروی هوایی، به ویژه بعد از جنگ ایران و عراق، نشان می‌دهد که تجهیز این نیرو و بازسازی آن به دلایلی چند، از جمله هزینه بسیار سنگین جایگزینی هواپیماهای قدیمی، اولویت نداشته است. اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران نیز مزیت برعلت شد. از این رو، جمهوری اسلامی استراتژی خود را بر تقویت توان موشکی‌اش بنا نهاد که به نسبت هزینه کمتری دارد و تکنولوژی لازم برای این کار قابل دسترسی است، ضمن اینکه ایران با ظرفیت صنایع نظامی خود می‌تواند تا حد زیادی از عهده این کار بر آید. برخی از مقام‌های نظامی ایران این رویکرد را به تکیه نیروهای مسلح کشور به اصول جنگ‌های نامتقارن گره زده‌اند و بر این باورند که در تحلیل نهایی پیروزی در یک جنگ کلاسیک، به ویژه در یک رویارویی هوایی با آمریکا، به علت سلاح‌ها و تکنولوژی پیشرفته این کشور ناممکن است. با توجه با این ارزیابی جمهوری اسلامی که برآمریکا محوری تکیه دارد و در واقع کشورهای شورای همکاری را هماورد خود نمی‌داند، ضمن تقویت توان موشکی‌اش، هم ایران را در مقابل حملات هوایی کشورهای این شورا آسیب‌پذیر کرده و هم نیروهای دریایی ارتش و سپاه را از پشتیبانی هوایی کارآمد محروم کرده است.
سامانه‌های پدافند هوایی کشورهای عرب
برنامه موشکی ایران یکی از نگرانی‌های عمده کشورهای عرب جنوب خلیج فارس محسوب می‌شود. از این رو، کشورهای مذکور در مقابل توسعه توان موشکی ایران، سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته و کارآمدی را برای مقابله با این تهدید احتمالی ایران به زرادخانه تسلیحاتی خود افزوده‌اند. به جز عمان، پنج کشور دیگر شورای همکاری سامانه پدافند هوایی پاتریوت (از نوع «پک -۲ یا» پک -۳ «) را که یک سامانه موشکی متحرک است از آمریکا دریافت کرده‌اند و در عمل نیز از این سامانه در جنگ یمن استفاده می‌کنند.
در ماه اوت سال گذشته، وزارت دفاع آمریکا با فروش ۶۰۰ موشک دیگر این سامانه از نوع«پک -۳» به ارزش ۵.۴ میلیارد دلار به عربستان سعودی موافقت کرد. علاوه بر این، قرار است آمریکا سامانه پدافند هوایی در ارتفاع بالا موسوم به «تاد» را که برد موشک‌های آن بیش از ۲۰۰ کیلومتر است در اختیار عربستان، امارات متحده عربی و قطر قرار دهد.
علاوه بر این عربستان در سال‌های اخیر یک نیروی موشکی برای به‌کارگیری موشک‌های بالستیک ایجاد کرده و موشک بالیستیک «دانگ فِنگ -۳» را در اختیار دارد. به باور کار‌شناسان نظامی عربستان بیش از ۳۰ فروند از نوع بهینه‌سازی شده این موشک را که در مقایسه با مدل اولیه آن سبک‌تر و حداکثر برد آن ۴۰۰۰ کیلومتر است در سال ۱۹۸۱ از چین دریافت کرد.
در حالیکه کشورهای شورای همکاری با هزینه‌ای میلیاردی (۱۱۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵) توان خود را برای مقابله با موشک‌های بالیستیک و کروز ایران آماده می‌کنند و توان هوایی خود را نیزافزایش می‌دهند، جمهوری اسلامی با غفلت از نیروی هوایی ایران همه تخم مرغ‌های خود را در سبد توان موشکی‌اش گذاشته است و کارآمد‌ترین سامانه پدافند هوایی‌اش، سامانه کوتاه برد «تور‌ام -۱» ساخت روسیه است و در صورتی که روسیه به بدقولی‌هایش خاتمه دهد، سامانه اس-۳۰۰ را در آینده نزدیک از این کشور تحویل خواهد گرفت.
.....................................................................................................
نظر نویسنده بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.