رخدادهای تکان‌دهنده دو هفته گذشته در شمال عراق که طی آن «دولت اسلامی عراق و شام» موسوم به داعش توانسته است با همکاری ديگر گروههای سنی، کنترل شهر دو ميليون نفری موصل و ديگر شهرها را تحت کنترل خود در آورد و به ۹۰ کيلومتری بغداد برسد، نشانگر چند روند نگران‌کننده‌ای است که در سال‌های اخير در عراق جريان داشته است. اين روندها راه را برای داعش وديگر گروه‌ها هموار کرد تا به سهولت و با سرعتی ناباورانه بخش‌هایی از استان‌های الانبار، نينوا ، صلاح الدين و دياله را بدون مقاومت به تصرف خود درآورند. داعش به سنی‌های عراق پيام داده است که از آنان در مقابل ارتش «نوری المالکی ايرانی صفوی» که اسلام شيعه را ترويج می‌کند، دفاع خواهد کرد.
پيشروی سريع داعش
گزارش‌ها و تصاويری که در چند روز گذشته از سوی رسانه‌ها منتشر شده، پيشروی داعش را در مرکز توجه خود قرار داده و پرچم سياه اين گروه را نشان می‌دهد ولی قبايل سنی از استان الانبار و ناسيوناليست‌های بعثی از موصل و تکريت، داعش را در حمله به شهرهای عراق ياری داده‌اند.
در شهر موصل نزديک به ۷۰۰۰ افسر و ۱۰۰۰۰۰ درجه‌دار و سرباز ارتشِ صدام زندگی می‌کنند که با انحلال اين ارتش در پی حمله آمريکا و متحدانش به عراق در سال ۲۰۰۳، از کار بر کنار شدند.
آمار واطلاعات دقيقی درباره ترکيب واستعداد گروههای سنی همگام با داعش در دست نيست ولی به گزارش «فرانکفورتر الگماينه» سه گروه بزرگ سنی برای مبارزه با دولت نوری المالکی با هم متحد شده‌اند و شمار نظاميان سابق عراق و سربازان فراری از خدمت که عليه دولت مرکز ی عراق شرکت دارند، چندين برابر پيکار جويان داعش است.
اما استعداد داعش ، به برآورد برخی از سازمان‌های اطلاعاتی و نظامی غرب از جمله پنتاگون، بين ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر است. اين پيکارجويانِ مجهز به سلاح‌های سبک و آر پی جی و سوار بر خودروهای معمولی و وانت بارها، بی هيچ حمايت هوایی و يا بهره‌وری از آموزش‌های لازم نظامی و يا رهبری منسجم در مدت کوتاهی اماکن کليدی و حساس موصل از جمله پادگان‌های نظامی، مراکز پليس، ادارات دولتی، ايستگاه تلويزيونی، فردوگاه بين‌المللی و زندان‌ها را به تصرف خود درآوردند و صدها زندانی را آزاد کردند.
بر پايه گزارش‌ها، همين گروه بسياری از مردم را از دم تيغ گذراند و هزاران نفر از اهالی موصل با ترک خانه و کاشانه شان به اقليم خودمختار کردستان پناه برده‌اند.
تصرف موصل و پيشروی بعدی و بدون مقاومت داعش درشهرهای ديگر تا به استان دياله، از اتحاد گروههای سنی مخالف نوری المالکی با داعش حکايت دارد.
استعداد و ضعف نيروهای نظامی
از ديدگاه نظامی، پيشروی داعش و ديگر گروه‌ها بيش از اينکه به کارایی آنها بستگی داشته باشد به ضعف نيروی های امنيتی و نظامی عراق ارتباط دارد. ارتش جديد عراق که پس از حمله سال ۲۰۰۳ آمريکا به اين کشور و انحلال ارتش صدام حسين، به وسيله آمريکا با هزينه‌ای معادل ۲۵ ميليارد دلار شکل گرفت، در حال حاضر با استعداد ۲۵۰۰۰۰ نفر و اسلحه و تجهيزاتی که اختيار دارد به صورت تئوری بايد از کارآیی لازم برخوردار باشد.
علاوه بر مبلغ فوق، دولت عراق ميلياردها دلار از در آمد نفتی خود را برای تهيه سلاح‌های پيشرفته مانند هواپيماهای اف -۱۶، تانک‌های ام-۱ ، هليکوپترهای تهاجمی آپاچی، موشک‌های هوا به سطح هِل فاير اختصاص داده است.
اين ارتش روی کاغذ حدود ۴۰۰ تانک، از جمله تانک‌های سری «تی» روسی و «ام يک» آمريکایی دارد و شمار انواع خودروهای زرهی آن از۲۵۰۰ تجاوز می‌کند. علاوه بر اين ارتش عراق ۲۷۸ هواپيما و ۱۲۹ بالگرد دارد. نيروی زمينی همين کشور متشکل از ۱۴ لشکر است که چهار لشکر آن در استان موصل و اطراف آن در زمان حمله داعش مستقر بود.
اما پرسنل اين چهار لشکر (بيش از ۳۰۰۰۰ نفر) با نزديک شدن پيکار جويان داعش بی هيچ مقاومتی سلاح‌های خود را به زمين گذاشتند، محل خدمت خود را ترک کردند و حتی شمار زيادی از آنها اونيفورم نظامی را از تن شان در آوردند و به خيل آوارگان موصل پيوستند که به سوی اقليم کردستان در حرکت بودند.
از هم پاشيدگی چهار لشکر ياد شده اثرات بسيار نامطلوبی بر ساير يکان‌های ارتشی و امنيتی عراق گذاشته است. در اين رابطه سرلشکر جان بِدنارِک، رئيس دفترهمکاری‌های امنيتی درسفارت آمريکا در بغداد، به تازگی به جلسه استماع «کميته نيروهای مسلح سنا»ی اين کشور اطلاع داد که متعاقب حرکت پيکار جويان داعش به سوی بغداد، شماری از سربازان عراقی مسئولِ حفاظت منطقه سبز، زير اونيفورم خود لباس شخصی به تن می‌کنند تا در صورت نزديک داعش و يا ديگر گروه‌ها فرار کنند.
به رغم اينکه حمله داعش و پيشروی سريع آن غافلگيرانه به نظر می‌رسد، لازم به ياد آوری است که يکان‌های نظامی درچند ماه گذشته طی در گيری‌های خود با اسلامگرايان تندرو، تلفات و خساراتی را متحمل شدند. به گزارش رسانه‌های آمريکایی، ارتش عراق بين ماه‌های ژانويه و مه سال جاری شش هلی کوپتر خود را از دست داد و ۶۰ هلی کوپترديگر نيز صدمه ديدند.
در همين مدت، ۲۸ تانک ِام- يک عراق صدمه ديد و پنج تانک هم بوسيله موشک‌های ضد تانک همين گروه‌ها که احتمالاً از سوريه به عراق آورده شد، از رده خارج شدند و ديگر اينکه شمار بسيار زيادی تانک‌های ديگر به علت عدم اجرای برنامه تعمير و نگهداری قابليت عملياتی ندارند.
علاوه براين ، برنامه آموزشی يکان‌ها در دو سال و نيم گذشته پس از خروج آمريکا از عراق اجرا نشده و فرماندهی ضعيف و ناکارآمد اين يکان‌ها نيز مزيد بر علت شده است. به گفته مقام‌های آمريکایی، در دوران نخست وزيری نوری المالکی رهبری ارتش کاملاً سياسی شده است و او فرماندهان ارتش را بر پايه معيارهای سياسی و مذهبی و قومی انتخاب می‌کند و نه بر اساس کارآیی حرفه‌ای آنها.
موضع واشينگتن
باراک اوباما، رئيس جمهوری آمريکا، در رابطه با کمک دولت او به عراق، ضمن تاکيد به اينکه همه گزينه‌ها از جمله عمليات نظامی را مد نظر دارد، گفت که آمريکا هيچ برنامه‌ای برای اعزام نيرو به عراق ندارد.
آمريکا بعد از هشت سال و نيم درگيری در عراق با ۴۵۰۰ کشته و دهها هزار زخمی و صرف يک تريليون دلارهزينه در پايان سال ۲۰۱۱ از عراق خارج شد و به گفته پل آر پيلار، تحليلگر پيشين سيا و پژوهشگر فعلی دانشگاه جورج تاون در واشينگتن، «هر نوع دخالت نظامی از خارج در بهترين سناريو يک وقفه موقتی در پروسه‌های جاری در [عراق] ايجاد خواهد کرد» و منجر به راه حل دایمی نخواهد شد.
اوباما با اشاره به اينکه مسئله عراق يک مسئله کاملا نظامی نيست، تصريح کرد که رهبران عراق نتوانسته‌اند اختلافات فرقه‌ای را از بين ببرند و اين باعث آسيب‌پذيری دولت عراق و نيروهای امنيتی اين کشور شده است. رهبران عراق بايد نشان دهند که حاضرند به خاطر حفظ يکپارچگی عراق تصميمات سختی بگيرند و در اين مسير عراق از حمايت آمريکا و دوستان و همپيمانان‌اش برخوردار خواهد بود.
اين اظهارات اوباما نشان می‌دهد که کمک‌های نظامی آمريکا، در صورت لزوم، به پشتيبانی هوایی از نيرو های عراقی، کمک‌های تسليحاتی، در اختيار گذاردن اطلاعات و بمباران مواضع داعش و ديگر گروه‌ها محدود خواهد شد.
در همين راستا آمريکا ناو هواپيمابر «جورج اِچ دبليو بوش» و يک رزمناو و يک ناو شکن موشک‌انداز به نام‌های «فيليپين سی» و «تراکستن» را به خليج فارس گسيل داشته است. به گفته دريادار جان کربی، سخنگوی وزارت دفاع آمريکا (پنتاگون)، از توانایی اين ناوها، در صورت لزوم، برای حفاظت شهروندان و منافع آمريکا در عراق استفاده خواهد شد و اعزام اين ناوها نبايد اينگونه تلقی شود که حمله هوایی فوری و فوتی است.
سفارت آمريکا که در منطقه سبز بغداد قرار دارد با ۴۴۰۰۰۰ متر مربع مساحت ( معادل شهر واتيکان) محل کار و اسکان چند هزار نفر از شهروندان آمريکایی است و بزرگترين و پرهزينه‌ترين سفارت ايالات متحده محسوب ميشود.
جمهوری اسلامی؛ سپاه باسداران
رئيس‌جمهوری ايران، حسن روحانی، در يک مصاحبه مطبوعاتی با خبرنگاران داخلی و خارجی تلويحاً گفت که ايران در صورت درخواست عراق برای حل بحران داعش، همکاری با آمريکا را در نظر خواهد گرفت.
اين در حالی است که مرضيه افخم، سخنگوی وزارت خارجه ايران، اعلام کرده است که جمهوری اسلامی مخالف هر گونه دخالت خارجی در عراق است و به باور او عراق توانایی لازم نظامی برای مقابله با «تروريسم و افراط گرایی» را دارد.
جمهوری اسلامی اعزام هرگونه نيرو به عراق را رد می‌کند ولی رسانه‌های غربی و منطقه‌ای خبرهای گوناگونی در مورد اعزام اعضای سپاه قدس و سپاه پاسداران و حتی بسيج به عراق انتشار داده اند. بی بی سی به نقل از يک منبع آگاه در استان دياله شمار اعضا سپاه قدس را در استان دياله عراق را ۱۳۰ نفر گزارش کرده است که برای «همکاری‌های آموزشی و مشورتی» وارد اين استان شده‌اند. روزنامه گاردين شمار نيرو های نظامی در عراق را ۳۰۰۰ نفر دانسته و برخی از رسانه‌های غربی از سفر قاسم سليمانی، فرمانده سپاه قدس، به بغداد برای ارزيابی راههای مهار بحران داعش خبر داده‌اند.
به رغم انکار جمهوری اسلامی از اعزام نيرو به عراق، انتظار نمی‌رود که سپاه پاسداران و سپاه قدس با توجه به ضعف‌های آشکار ارتش و نيروهای امنيتی اين کشور برای مقابله با داعش و ديگر گروههای مخالف دولت نوری المالکی، وارد عمل نشوند.
جمهوری اسلامی حامی دولت مرکزی شيعه در عراق است و سپاه پاسداران و سپاه قدس با توجه به تجربه هایی که در سال‌های پيشين در عراق و در عرض سه سال گذشته در سوريه اندوخته‌اند، می‌توانند کمک‌های شايانی را در مورد بسيج و سازماندهی و هدايت گروههای شبه‌نظامی شيعه برای مهار بحران داعش، به دولت نوری المالکی ارزانی دارند.
همگرایی ايران و آمريکا
فارغ از اين، تهران، دولت نوری المالکی و واشينگتن درمورد پس زدن داعش و برقراری ثبات در عراق اتفاق نظر دارند گو اينکه برای رسيدن به اين اهداف راههای مختلفی را تجويز می‌کنند. جمهوری اسلامی با پشتيبانی از حکومت شيعه در عراق خواهان ادامه وضع کنونی است در حاليکه آمريکا ، همانگونه که اوباما در سخنان اخير خود تصريح کرد، بحران داعش را ناشی از رويکردهای محدود کننده و گرايش‌های اقتدارطلبانه دولت مالکی می‌داند که در دولت شيعه او عر‌بهای سنی عراق آينده‌ای ندارند.
ازاين جهت آمريکا خواهان يک دولت فراگير است که در مسير انسجام ملی و برای تحقق همه مردم عراق، فارغ از وابستگی‌های قومی، فرقه‌ای، دينی و مذهبی گام بر دارد.
در اين رابطه، سناتور ليندزی گراهام، سناتور برجسته آمريکایی از حزب جمهوريخواه، از باراک اوباما خواسته که در مورد داعش و سوريه با ايران همکاری کند: «ما نياز داريم با همکاری با ايران و وارد کردن ترکيه و سنی‌های عرب به صحنه، يک دولت بدون نوری المالکی درعراق] تشيکل دهيم. »
بسيج شبه‌نظاميان، سپاه قدس
عملکرد فضاحت بار چهار لشکر عراق دراستان موصل و ضعف‌های آشکار ارتش عراق که از جهاتی ريشه درسياست‌های دولت شيعه عراق دارد، باعث شده است که نوری المالکی توجه خود را به بسيج شيعيان عراق برای دفع داعش و آرام کردن اوضاع کشور و حفظ يکپارچگی آن معطوف کند. در همين راستا آيت‌الله سيستانی، برحسته‌ترين مرجع تقليد شيعه در عراق، از شيعيان اين کشور خواسته است که عليه داعش بپا خيزند و اسلحه بدست گيرند.
نوری المالکی روز ۲۰ خرداد رسماً بر ضرورت تشکيل يک سازمان شبه‌نظامی مردمی تاکيد ورزيد و متعاقب آن با سفر به سامره از تجمع نيروهای داوطلب در اين شهر برای کمک به نيروهای امنيتی و ارتش و تدارک حمله به داعش برای پس گرفتن شهر های دُر و تکريت خبر داد. او همچنين مسئوليت حفاظت و تامين امنيت استان دياله را به وزير ترابری و رئيس «سازمان بدر» ، هادی العامری، سپرد تا او با ايجاد هماهنگی ميان گروههای شبه‌نظامی و نيروهای امنيتی عراق از پيشروی داعش جلوگيری کند.
نشانه‌ها حکايت از آن دارد که با توجه به زمينه‌های موجود و رويکردهای پيش از بحران داعش، روند بسيج شبه‌نظاميان شيعی با سرعت به پيش می‌رود. گروه شبه نظامی بدر، گردان‌های روز موعود وابسته به جريان صدر، پيشتر برای انتخابات پارلمانی عراق در آوريل سال جاری بسيج شده بودند. به دستور نوری المالکی از سال ۲۰۱۳ بسياری از شبه‌نظاميان شيعه به نيروهای امنيتی پيوسته‌اند. ضمناً نام‌نويسی از داوطلبان شيعی برای مبارزه با داعش در استان‌های بغداد، کربلا، قادسيه،بصره و ذی قار ادامه دارد.
اضافه بر اين بسياری از اعضا گروههای مختلف شبه‌نظاميان شيعه عراق که به سوريه اعزام شده بودند، در حال مراجعت به عراق‌اند و برخی از گروههای نيابتی سپاه قدس مانند کتائب حزب الله و عصائب اهل حق، شمار قابل توجهی از اعضا خود را از سوريه به عراق بر گردانده‌اند. سازماندهی، آموزش، تامين سلاح و تجهيزات اين گروههای شيعی عراقی با سپاه قدس است.
در واقع، بسياری از گروههای شبه نظامی شيعی در عراق جز گروههای نيابتی سپاه قدس‌اند که وابسته به نيرو های امنيتی و يا ارتش عراق‌اند و يا مستقلاً عمل می‌کنند. سپاه قدس با ترکيب حزب الله لبنان، گروههای شبه نظامی عراق، گروههای حامی رژيم اسد و برخی از گروههای سپاه به عنوان گروههای مشاور، نيرویی را ايجاد کرده است که آن را «محور مقاومت» می‌نامد و به همين جهت توانایی آن را دارد که بدون اعزام يکان‌هایی از سپاه پاسداران به عراق، نوری المالکی را ياری دهد.
بسيج شبه نظاميان و سازماندهی يکان‌های ارتشی و امنيتی برای حمله به داعش که تاکنون با مقاومتی آنچنانی روبرو نشده است ادامه دارد. دراين بين داعش با انتشار تصاوير هولناکی از تيرباران دسته جمعی دهها نفر می‌گويد که شماری از نظاميان شيعه را که اخيرا به اسارت گرفته کشته است و هواداران نوری المالکی هشدار داده‌اند که گسترش در گيری‌ها به بغداد می‌تواند به کشتار جمعی اقليت سنی منجر شود.
........................................................................................................................
نظر نویسنده بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
پيشروی سريع داعش
گزارش‌ها و تصاويری که در چند روز گذشته از سوی رسانه‌ها منتشر شده، پيشروی داعش را در مرکز توجه خود قرار داده و پرچم سياه اين گروه را نشان می‌دهد ولی قبايل سنی از استان الانبار و ناسيوناليست‌های بعثی از موصل و تکريت، داعش را در حمله به شهرهای عراق ياری داده‌اند.
در شهر موصل نزديک به ۷۰۰۰ افسر و ۱۰۰۰۰۰ درجه‌دار و سرباز ارتشِ صدام زندگی می‌کنند که با انحلال اين ارتش در پی حمله آمريکا و متحدانش به عراق در سال ۲۰۰۳، از کار بر کنار شدند.
آمار واطلاعات دقيقی درباره ترکيب واستعداد گروههای سنی همگام با داعش در دست نيست ولی به گزارش «فرانکفورتر الگماينه» سه گروه بزرگ سنی برای مبارزه با دولت نوری المالکی با هم متحد شده‌اند و شمار نظاميان سابق عراق و سربازان فراری از خدمت که عليه دولت مرکز ی عراق شرکت دارند، چندين برابر پيکار جويان داعش است.
اما استعداد داعش ، به برآورد برخی از سازمان‌های اطلاعاتی و نظامی غرب از جمله پنتاگون، بين ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر است. اين پيکارجويانِ مجهز به سلاح‌های سبک و آر پی جی و سوار بر خودروهای معمولی و وانت بارها، بی هيچ حمايت هوایی و يا بهره‌وری از آموزش‌های لازم نظامی و يا رهبری منسجم در مدت کوتاهی اماکن کليدی و حساس موصل از جمله پادگان‌های نظامی، مراکز پليس، ادارات دولتی، ايستگاه تلويزيونی، فردوگاه بين‌المللی و زندان‌ها را به تصرف خود درآوردند و صدها زندانی را آزاد کردند.
بر پايه گزارش‌ها، همين گروه بسياری از مردم را از دم تيغ گذراند و هزاران نفر از اهالی موصل با ترک خانه و کاشانه شان به اقليم خودمختار کردستان پناه برده‌اند.
تصرف موصل و پيشروی بعدی و بدون مقاومت داعش درشهرهای ديگر تا به استان دياله، از اتحاد گروههای سنی مخالف نوری المالکی با داعش حکايت دارد.
استعداد و ضعف نيروهای نظامی
از ديدگاه نظامی، پيشروی داعش و ديگر گروه‌ها بيش از اينکه به کارایی آنها بستگی داشته باشد به ضعف نيروی های امنيتی و نظامی عراق ارتباط دارد. ارتش جديد عراق که پس از حمله سال ۲۰۰۳ آمريکا به اين کشور و انحلال ارتش صدام حسين، به وسيله آمريکا با هزينه‌ای معادل ۲۵ ميليارد دلار شکل گرفت، در حال حاضر با استعداد ۲۵۰۰۰۰ نفر و اسلحه و تجهيزاتی که اختيار دارد به صورت تئوری بايد از کارآیی لازم برخوردار باشد.
علاوه بر مبلغ فوق، دولت عراق ميلياردها دلار از در آمد نفتی خود را برای تهيه سلاح‌های پيشرفته مانند هواپيماهای اف -۱۶، تانک‌های ام-۱ ، هليکوپترهای تهاجمی آپاچی، موشک‌های هوا به سطح هِل فاير اختصاص داده است.
اين ارتش روی کاغذ حدود ۴۰۰ تانک، از جمله تانک‌های سری «تی» روسی و «ام يک» آمريکایی دارد و شمار انواع خودروهای زرهی آن از۲۵۰۰ تجاوز می‌کند. علاوه بر اين ارتش عراق ۲۷۸ هواپيما و ۱۲۹ بالگرد دارد. نيروی زمينی همين کشور متشکل از ۱۴ لشکر است که چهار لشکر آن در استان موصل و اطراف آن در زمان حمله داعش مستقر بود.
اما پرسنل اين چهار لشکر (بيش از ۳۰۰۰۰ نفر) با نزديک شدن پيکار جويان داعش بی هيچ مقاومتی سلاح‌های خود را به زمين گذاشتند، محل خدمت خود را ترک کردند و حتی شمار زيادی از آنها اونيفورم نظامی را از تن شان در آوردند و به خيل آوارگان موصل پيوستند که به سوی اقليم کردستان در حرکت بودند.
از هم پاشيدگی چهار لشکر ياد شده اثرات بسيار نامطلوبی بر ساير يکان‌های ارتشی و امنيتی عراق گذاشته است. در اين رابطه سرلشکر جان بِدنارِک، رئيس دفترهمکاری‌های امنيتی درسفارت آمريکا در بغداد، به تازگی به جلسه استماع «کميته نيروهای مسلح سنا»ی اين کشور اطلاع داد که متعاقب حرکت پيکار جويان داعش به سوی بغداد، شماری از سربازان عراقی مسئولِ حفاظت منطقه سبز، زير اونيفورم خود لباس شخصی به تن می‌کنند تا در صورت نزديک داعش و يا ديگر گروه‌ها فرار کنند.
به رغم اينکه حمله داعش و پيشروی سريع آن غافلگيرانه به نظر می‌رسد، لازم به ياد آوری است که يکان‌های نظامی درچند ماه گذشته طی در گيری‌های خود با اسلامگرايان تندرو، تلفات و خساراتی را متحمل شدند. به گزارش رسانه‌های آمريکایی، ارتش عراق بين ماه‌های ژانويه و مه سال جاری شش هلی کوپتر خود را از دست داد و ۶۰ هلی کوپترديگر نيز صدمه ديدند.
در همين مدت، ۲۸ تانک ِام- يک عراق صدمه ديد و پنج تانک هم بوسيله موشک‌های ضد تانک همين گروه‌ها که احتمالاً از سوريه به عراق آورده شد، از رده خارج شدند و ديگر اينکه شمار بسيار زيادی تانک‌های ديگر به علت عدم اجرای برنامه تعمير و نگهداری قابليت عملياتی ندارند.
علاوه براين ، برنامه آموزشی يکان‌ها در دو سال و نيم گذشته پس از خروج آمريکا از عراق اجرا نشده و فرماندهی ضعيف و ناکارآمد اين يکان‌ها نيز مزيد بر علت شده است. به گفته مقام‌های آمريکایی، در دوران نخست وزيری نوری المالکی رهبری ارتش کاملاً سياسی شده است و او فرماندهان ارتش را بر پايه معيارهای سياسی و مذهبی و قومی انتخاب می‌کند و نه بر اساس کارآیی حرفه‌ای آنها.
موضع واشينگتن
باراک اوباما، رئيس جمهوری آمريکا، در رابطه با کمک دولت او به عراق، ضمن تاکيد به اينکه همه گزينه‌ها از جمله عمليات نظامی را مد نظر دارد، گفت که آمريکا هيچ برنامه‌ای برای اعزام نيرو به عراق ندارد.
آمريکا بعد از هشت سال و نيم درگيری در عراق با ۴۵۰۰ کشته و دهها هزار زخمی و صرف يک تريليون دلارهزينه در پايان سال ۲۰۱۱ از عراق خارج شد و به گفته پل آر پيلار، تحليلگر پيشين سيا و پژوهشگر فعلی دانشگاه جورج تاون در واشينگتن، «هر نوع دخالت نظامی از خارج در بهترين سناريو يک وقفه موقتی در پروسه‌های جاری در [عراق] ايجاد خواهد کرد» و منجر به راه حل دایمی نخواهد شد.
اوباما با اشاره به اينکه مسئله عراق يک مسئله کاملا نظامی نيست، تصريح کرد که رهبران عراق نتوانسته‌اند اختلافات فرقه‌ای را از بين ببرند و اين باعث آسيب‌پذيری دولت عراق و نيروهای امنيتی اين کشور شده است. رهبران عراق بايد نشان دهند که حاضرند به خاطر حفظ يکپارچگی عراق تصميمات سختی بگيرند و در اين مسير عراق از حمايت آمريکا و دوستان و همپيمانان‌اش برخوردار خواهد بود.
اين اظهارات اوباما نشان می‌دهد که کمک‌های نظامی آمريکا، در صورت لزوم، به پشتيبانی هوایی از نيرو های عراقی، کمک‌های تسليحاتی، در اختيار گذاردن اطلاعات و بمباران مواضع داعش و ديگر گروه‌ها محدود خواهد شد.
در همين راستا آمريکا ناو هواپيمابر «جورج اِچ دبليو بوش» و يک رزمناو و يک ناو شکن موشک‌انداز به نام‌های «فيليپين سی» و «تراکستن» را به خليج فارس گسيل داشته است. به گفته دريادار جان کربی، سخنگوی وزارت دفاع آمريکا (پنتاگون)، از توانایی اين ناوها، در صورت لزوم، برای حفاظت شهروندان و منافع آمريکا در عراق استفاده خواهد شد و اعزام اين ناوها نبايد اينگونه تلقی شود که حمله هوایی فوری و فوتی است.
سفارت آمريکا که در منطقه سبز بغداد قرار دارد با ۴۴۰۰۰۰ متر مربع مساحت ( معادل شهر واتيکان) محل کار و اسکان چند هزار نفر از شهروندان آمريکایی است و بزرگترين و پرهزينه‌ترين سفارت ايالات متحده محسوب ميشود.
جمهوری اسلامی؛ سپاه باسداران
رئيس‌جمهوری ايران، حسن روحانی، در يک مصاحبه مطبوعاتی با خبرنگاران داخلی و خارجی تلويحاً گفت که ايران در صورت درخواست عراق برای حل بحران داعش، همکاری با آمريکا را در نظر خواهد گرفت.
اين در حالی است که مرضيه افخم، سخنگوی وزارت خارجه ايران، اعلام کرده است که جمهوری اسلامی مخالف هر گونه دخالت خارجی در عراق است و به باور او عراق توانایی لازم نظامی برای مقابله با «تروريسم و افراط گرایی» را دارد.
جمهوری اسلامی اعزام هرگونه نيرو به عراق را رد می‌کند ولی رسانه‌های غربی و منطقه‌ای خبرهای گوناگونی در مورد اعزام اعضای سپاه قدس و سپاه پاسداران و حتی بسيج به عراق انتشار داده اند. بی بی سی به نقل از يک منبع آگاه در استان دياله شمار اعضا سپاه قدس را در استان دياله عراق را ۱۳۰ نفر گزارش کرده است که برای «همکاری‌های آموزشی و مشورتی» وارد اين استان شده‌اند. روزنامه گاردين شمار نيرو های نظامی در عراق را ۳۰۰۰ نفر دانسته و برخی از رسانه‌های غربی از سفر قاسم سليمانی، فرمانده سپاه قدس، به بغداد برای ارزيابی راههای مهار بحران داعش خبر داده‌اند.
به رغم انکار جمهوری اسلامی از اعزام نيرو به عراق، انتظار نمی‌رود که سپاه پاسداران و سپاه قدس با توجه به ضعف‌های آشکار ارتش و نيروهای امنيتی اين کشور برای مقابله با داعش و ديگر گروههای مخالف دولت نوری المالکی، وارد عمل نشوند.
جمهوری اسلامی حامی دولت مرکزی شيعه در عراق است و سپاه پاسداران و سپاه قدس با توجه به تجربه هایی که در سال‌های پيشين در عراق و در عرض سه سال گذشته در سوريه اندوخته‌اند، می‌توانند کمک‌های شايانی را در مورد بسيج و سازماندهی و هدايت گروههای شبه‌نظامی شيعه برای مهار بحران داعش، به دولت نوری المالکی ارزانی دارند.
همگرایی ايران و آمريکا
فارغ از اين، تهران، دولت نوری المالکی و واشينگتن درمورد پس زدن داعش و برقراری ثبات در عراق اتفاق نظر دارند گو اينکه برای رسيدن به اين اهداف راههای مختلفی را تجويز می‌کنند. جمهوری اسلامی با پشتيبانی از حکومت شيعه در عراق خواهان ادامه وضع کنونی است در حاليکه آمريکا ، همانگونه که اوباما در سخنان اخير خود تصريح کرد، بحران داعش را ناشی از رويکردهای محدود کننده و گرايش‌های اقتدارطلبانه دولت مالکی می‌داند که در دولت شيعه او عر‌بهای سنی عراق آينده‌ای ندارند.
ازاين جهت آمريکا خواهان يک دولت فراگير است که در مسير انسجام ملی و برای تحقق همه مردم عراق، فارغ از وابستگی‌های قومی، فرقه‌ای، دينی و مذهبی گام بر دارد.
در اين رابطه، سناتور ليندزی گراهام، سناتور برجسته آمريکایی از حزب جمهوريخواه، از باراک اوباما خواسته که در مورد داعش و سوريه با ايران همکاری کند: «ما نياز داريم با همکاری با ايران و وارد کردن ترکيه و سنی‌های عرب به صحنه، يک دولت بدون نوری المالکی درعراق] تشيکل دهيم. »
بسيج شبه‌نظاميان، سپاه قدس
عملکرد فضاحت بار چهار لشکر عراق دراستان موصل و ضعف‌های آشکار ارتش عراق که از جهاتی ريشه درسياست‌های دولت شيعه عراق دارد، باعث شده است که نوری المالکی توجه خود را به بسيج شيعيان عراق برای دفع داعش و آرام کردن اوضاع کشور و حفظ يکپارچگی آن معطوف کند. در همين راستا آيت‌الله سيستانی، برحسته‌ترين مرجع تقليد شيعه در عراق، از شيعيان اين کشور خواسته است که عليه داعش بپا خيزند و اسلحه بدست گيرند.
نوری المالکی روز ۲۰ خرداد رسماً بر ضرورت تشکيل يک سازمان شبه‌نظامی مردمی تاکيد ورزيد و متعاقب آن با سفر به سامره از تجمع نيروهای داوطلب در اين شهر برای کمک به نيروهای امنيتی و ارتش و تدارک حمله به داعش برای پس گرفتن شهر های دُر و تکريت خبر داد. او همچنين مسئوليت حفاظت و تامين امنيت استان دياله را به وزير ترابری و رئيس «سازمان بدر» ، هادی العامری، سپرد تا او با ايجاد هماهنگی ميان گروههای شبه‌نظامی و نيروهای امنيتی عراق از پيشروی داعش جلوگيری کند.
نشانه‌ها حکايت از آن دارد که با توجه به زمينه‌های موجود و رويکردهای پيش از بحران داعش، روند بسيج شبه‌نظاميان شيعی با سرعت به پيش می‌رود. گروه شبه نظامی بدر، گردان‌های روز موعود وابسته به جريان صدر، پيشتر برای انتخابات پارلمانی عراق در آوريل سال جاری بسيج شده بودند. به دستور نوری المالکی از سال ۲۰۱۳ بسياری از شبه‌نظاميان شيعه به نيروهای امنيتی پيوسته‌اند. ضمناً نام‌نويسی از داوطلبان شيعی برای مبارزه با داعش در استان‌های بغداد، کربلا، قادسيه،بصره و ذی قار ادامه دارد.
اضافه بر اين بسياری از اعضا گروههای مختلف شبه‌نظاميان شيعه عراق که به سوريه اعزام شده بودند، در حال مراجعت به عراق‌اند و برخی از گروههای نيابتی سپاه قدس مانند کتائب حزب الله و عصائب اهل حق، شمار قابل توجهی از اعضا خود را از سوريه به عراق بر گردانده‌اند. سازماندهی، آموزش، تامين سلاح و تجهيزات اين گروههای شيعی عراقی با سپاه قدس است.
در واقع، بسياری از گروههای شبه نظامی شيعی در عراق جز گروههای نيابتی سپاه قدس‌اند که وابسته به نيرو های امنيتی و يا ارتش عراق‌اند و يا مستقلاً عمل می‌کنند. سپاه قدس با ترکيب حزب الله لبنان، گروههای شبه نظامی عراق، گروههای حامی رژيم اسد و برخی از گروههای سپاه به عنوان گروههای مشاور، نيرویی را ايجاد کرده است که آن را «محور مقاومت» می‌نامد و به همين جهت توانایی آن را دارد که بدون اعزام يکان‌هایی از سپاه پاسداران به عراق، نوری المالکی را ياری دهد.
بسيج شبه نظاميان و سازماندهی يکان‌های ارتشی و امنيتی برای حمله به داعش که تاکنون با مقاومتی آنچنانی روبرو نشده است ادامه دارد. دراين بين داعش با انتشار تصاوير هولناکی از تيرباران دسته جمعی دهها نفر می‌گويد که شماری از نظاميان شيعه را که اخيرا به اسارت گرفته کشته است و هواداران نوری المالکی هشدار داده‌اند که گسترش در گيری‌ها به بغداد می‌تواند به کشتار جمعی اقليت سنی منجر شود.
........................................................................................................................
نظر نویسنده بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.