بیانیه کوتاه و در عین حال با اهمیت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که روز ۱۵ ماه اکتبر جاری انتشار یافت حاکی از ورود ایران به مرحله تازه‌ای از مناسبات با آژانس و پایان دوران شفاف سازی پیرامون فعالیت‌های اتمی مشکوک به داشتن ابعاد نظامی، و تایید پیمودن نقشه راهی است که به همین منظور روز ۱۴ ماه ژوئیه سال جاری مابین یوکیا آمانو و علی اکبر صالحی در وین به امضاء رسیده بود.
زمینه امضاء برجام مابین ایران و گروه موسوم به ۱+۵ تنها زمانی فراهم آمد که نقشه راه در وین به امضاء رسید.
اگر چه مفهوم پایان شفاف‌سازی در بیانیه انتشار یافته، تکمیل اجرای تمام تعهدات مندرج در نقشه راه امضاء شده نیست، اما نشانه ورود ایران به این مرحله است.
تایید پایان اجرای تعهدات، می‌تواند و باید، در گزارش بعدی مدیرکل آژانس به شورای حکام که روز ۱۵ ماه دسامبر آینده انتشار خواهد یافت، صورت بگیرد. این گزارش در عمل، آخرین گزارش آمانو در این زمینه خواهد بود.
گام بعد و نتایج اقتصادی برجام
برای ارزیابی نتایج اقتصادی کوتاه‌مدت برجام، نگاهی بر وضع رکود کنونی در بازار داخلی، که بنا بر اظهار مسعود خوانساری رییس اتاق تجارت تهران عمیق‌ترین رکود ۳۰ سال گذشته است، و همچنین گزارش صندوق بین‌المللی پول که پیش‌بینی می‌کند بعد از رشد منفی ۵.۸ در صد و ۱٫۷ در صد دو سال گذشته، ممکن است اقتصاد ایران تنها علایم بهبود نسبی را در سال آینده نشان دهد، تا حدودی کافی است.
رییس دولت نیز در واکنش به نامه چهار وزیر هشدار دهنده نسبت به بحران جاری اقتصادی و احتمال تشدید آن در سال آینده نیز، روز سه‌شنبه ضمن بر شمردن گره‌هایی که بحران اقتصادی را در هم تنیده، اعتراف کرد، که معادل ریالی پول‌های ایران که در آینده آزاد می‌شوند، پیشتر از بانک مرکزی دریافت و هزینه شده است و در کوتاه‌مدت وضعیت معیشت مردم و اقتصاد شهری را تغییر نمی‌یابد.
آزاد شدن پول‌های ایران نیز که در ارزیابی میزان آن شبه‌های فراوان ایجاد شده، تنها بعد از تکمیل تعهدات ایران ممکن خواهد شد و نه در روز آغاز اجرای برجام.
در مورد این تاریخ و زمان آزاد پول‌های بلوکه‌شده، نظر رییس دولت ایران این است که ایران تعهدات خود را تا بهمن ماه سال تکمیل خواهد کرد، حال آنکه مدیر کل آژانس در یک بیانیه مستقل پیش‌بینی کرده بود که زمان تکمیل برجام احتمالاً در حدود انتهای بهار سال آینده _ ماه فوریه و یا مارس، خواهد بود. به این ترتیب در کوتاه از اجرای برجام معجزه‌ای نمی‌توان انتظار داشت.
نتایج میان‌مدت برجام
آنچه برجام می‌تواند در میان مدت به ایران و مردم عرضه کند، یافتن و تثبیت نقطه آغاز حرکت برای عبور از ماهیت یک حاکمیت معترض، عقیده‌گرا و انقلاب‌زده، و در نتیجه، نزدیک شدن تدریجی به ماهیت یک نظام سیاسی متعارفی و قانونمند و هماهنگ و علاقمند به توسعه همکاری با کشورهای منطقه و سازش و همسویی با جامعه جهانی است.
آنچه امروز در ایران می‌گذرد، ادامه کشمکش مابین عملگرایان حاکمیت، برای ادامه مسیری است که برجاممی‌تواند نقطه آغاز آن شود، و اصولگریان و نظامیان که برجام را تحمیل شده می‌دانند و بی امان در صددند که با استفاده از هر فرصت و ابزار ممکن از نتایج محتمل آن فاصله گرفته شود.
حضور فعال نظامی- سیاسی در چهار کشور منطقه، شکل دادن به محور نظامی اخیر تهران-مسکو به‌منظور افزایش حضور در سوریه، هشدار دادن به برگزاری آزمایش‌های موشکی تازه (که می‌تواند ناقض تعهدات ایران در اجرای برجام تلقی شود)، و اجرای نمایش تلویزیونی سیلوهای زیرزمینی موشک‌های بالستیک، یک روز پیش از اجرایی شدن برجام، تنها نمادهایی است از ادامه کشمکش داخلی برای پیمودن و یا فاصله گرفتن از راهی که برجام فراهم ساخته است.
برای رسیدن به نتایج میان مدت و دراز مدت برجام، می‌باید حاکمیت سیاسی ایران از دوگانگی کنونی فاصله گرفته و رفتارهای چالش‌برانگیز آن در داخل و خارج، با رفتارهای قانونمند یک نظام سیاسی متعارفی جایگزین شود.
اگر بازار داخلی ایران در کوتاه‌مدت به اجرای برجام واکنش مثبت نشان نمی‌دهد، علت آن ادامه وضع موجود و کشمکش‌های داخلی مابین شاخه‌های درون حاکمیت است که سرمایه دار داخلی را، بجای سرمایه‌گذاری مولد به سوی اقتصاد دلالی سوق داده و شوق و ذوق شریک تجاری خارجی ایران را تنها به فروش کالا و به جیب زدن مدت سود کوتاه مدت قانع ساخته است.
متعارفی شدن ساختار سیاسی حاکم بر ایران و قانونمند شدن آن می‌باید به انتقال اقتصاد دولتی به اقتصاد بازار، مقابله اساسی با فساد اداری که ایران را از این لحاظ در ردیف فاسدترین مجموعه‌های ادرای جهان قرار داده منجر شود.
برای رسیدن به نتایج میان‌مدت برجام می‌باید امنیت سرمایه گذار و آزادی نقل و انتقال سرمایه ضمانت شود، نظام بانکی کنونی که با هدایت دولت به یک نظام صرافی پر تجمل و منحصر به رانت‌خواران تبدیل شده، قانونمند و با نظام پولی جهان آزاد مرتبت شود.
برجام می‌تواند در مناسبات خارجی، آغازی بر پایان ماهیت کنونی حاکمیت سیاسی ایران و پیوستن راستین به جامعه جهانی شود، و در داخل، به آشتی حکومت با جامعه، پذیرفتن حقوق فردی و آزادی‌های اجتماعی، قبول حق مردم برای مشارکت واقعی در قدرت سیاسی، استقلال رأی قوه قضایی و قانونمندی دولت بیانجامد شود، و یا در تقابل کامل با این انتظار، و عقب‌گرد از برجام، که یک سند سازش تاریخی با جامعه جهانی است، رشته‌های دو سال تلاش گذشته، یکسره راهی بر آب شود.
...................................................................................................
نظر نویسنده الزاما بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.