حسین دهقان که با یک لیست بلند خریدهای نظامی راهی مسکو شده و قرار بود بعد از دیدار با پوتین و گفت‌وگو با ژنرال سرگئی شویگو همتای روسی خود، در مراسم ارسال قطعات سامانه اس ۳۰۰ از بندر استراخان در سوال شمال غربی دریای خزر به ایران حضور یابد، بعد از انتشار بیانیه خبری دور از انتظار سخنگوی وزارت دفاع روسیه دایر بر توقف نا‌محدود ارسال تجهیزات یاد شده به دلایل مالی، از مسکو مستقیما راهی تهران شد.
توقف تحول چهار مجموعه دفاع موشکی موسوم به اس ۳۰۰ به ارزش حدود یک میلیارد دلار و بازگشت دست خالی احمد دهقان وزیر دفاع جمهوری اسلامی از روسیه، به دلایلی قوی‌تر از پرداخت نشدن باقی‌مانده هزینه خرید موشک‌ها صورت گرفته است.
پیشتر، منابع خبری ایران (خبرگزاری فارس) و روسیه (ریا نووستی) گزارش داده بودند که قطعات اس ۳۰۰ از استراخان با کشتی به ایران ارسال خواهد شد و دهقان نیز در مراسم مربوط حضور می‌یابد، ولی، روز ۱۸ فوریه خبرگزاری تاس گزارش داد «وزارت دفاع روسیه خبر سفر دهقان به بندر استراخان و همچنین آمادگی برای ارسال قطعات سامانه اس ۳۰۰ به ایران را به دلیل عدم تکمیل تعهدات مالی مربوط از سوی ایران، مورد تایید قرار نمی‌دهد.»
همزمان، دیمیتری پسکو سخنگوی کرملین نیز طی بیانیه‌ای که از سوی خبرگزاری تاس انتشار یافت اظهار داشت: «وجوه مختلف خریدهای نظامی طی ملاقات پوتین با دهقان مطرح شد ولی روسیه برای ارسال سامانه اس ۳۰۰ به ایران عجله نخواهد کرد.» وی همچنین تاکید کرد: «تا زمانی که مسئله پرداخت‌های مالی هنوز حل نشده تعیین تاریخ ارسال اس ۳۰۰ به ایران اقدامی ناپخته است.»
به این ترتیب تحویل موشک‌های اس ۳۰۰ به ایران که به دلیل مخالفت‌های اسرائیل و آمریکا از سال ۲۰۰۷ تا امضاء توافق اتمی لوزان در سال گذشته متوقف مانده بود با وجود اعلام لغو منع فروش سامانه از سوی ولادیمیر پوتین بار دیگر تا مدت نا‌معلوم معلق خواهد ماند.
به‌علاوه، با تعلیق تحویل سامانه موشکی اس ۳۰۰، سرنوشت بقیه خریدهای نظامی جمهوری اسلامی از روسیه نیز تا اطلاع بعدی مبهم باقی خواهد ماند.
لیست خریدهای نظامی ایران
ظاهرا به دلیل نداشتن وجوه نقد، جمهوری اسلامی مایل است که خریدهای نظامی خود از روسیه را تا سقف ۸ میلیارد دلار با دریافت اعتبار بلندمدت و ضمانت دولت روسیه صورت داده و اقساط آن را تدریجا پرداخت کند.
ایران در امضاء اخیر تفاهم‌نامه‌های خرید ۲۷ میلیارد دلار هواپیمای غیرنظامی (ایرباس از فرانسه و هواپیمای ای-تی-ار-۲۷ از ایتالیا و فرانسه) هم شیوه خرید غیرنقدی و پرداخت ضمانت‌شده به صورت قسطی به موسسات فروشنده را در پیش گرفت.
چند سال پیش و در اوج قیمت‌های بالای نفت، روسیه اعتبار برای خریدهای نظامی ونزوئلا در اختیار کاراکاس قرار داده بود، اما، به دلیل کاهش قیمت‌های نفت و کسری بودجه سنگین دولت روسیه، دادن اعتبار مالی مشابه به جمهوری اسلامی اینک بسیار دشوار به‌نظر می‌رسد، ضمن آنکه موانع تحریم‌ها و همچنین مخالفت‌های منطقه‌ای با فروش سلاح‌های پیشرفته نظامی به ایران نیز همچنان باقی است.
بر اساس گزارش‌های منابع روسی، لیست خریدهای نظامی که حسین دهقان با خود به مسکو برده بود شامل جت‌های جنگنده سوخو-۳۰ ام-اس، و هواپیماهای جت آموزشی یاک-۱۳۰ است.
هواپیماهای سوخو ۳۰ از خانواده سوخو ۲۷ و هواپیمای نسبتا جدیدی است که روس‌ها در سوریه از آن استفاده می‌کنند و پیشتر شماری از آنها به چین، اندونزی، ونزوئلا و ویتنام تحول شده است. بهای هر فروند انواع این هواپیما‌ها از ۳۷ تا ۴۵ میلیون دلار برآورد شده است.
بهای ارزان هواپیماهای جت آموزشی یاک-۱۳۰ ساخت روسیه (هر فروند ۱۵ میلیون دلار) در مقایسه با متوسط بهای هواپیماهای جت جنگنده که ۱۰۰ میلیون دلار است، از جمله مشوق‌های ایران برای خرید نوع این هواپیما‌ها از روسیه بشمار می‌رود.
بهای هر فروند هلیکوپتر حمل و نقل سنگین موسوم به کازان‌ام ای-۱۷ (ساخت جمهوری تاتارستان) که در لیست خرید حسن دهقان قرار داشته از ۱۵ تا ۱۸ میلیون دلار تخمین زده می‌شود. هند سال گذشته ۴۸ فروند از این هلیکوپتر‌های را به روسیه سفارش داده است.
یک قلم دیگر از لیست خرید نظامی ایران موشک‌های کروز مافوق صوت موسوم به یاخونت (یاقوت به فارسی) ضد کشتی با برد ۳۰۰ کیلومتر است که میتواند در ساحل و یا بروی شناور‌ها نصب شود. روس‌ها در سال ۲۰۱۱ دو مجموعه ا این نوع هر یک شامل ۳۶ موشک به ارزش ۳۰۰ میلیون دلار به سوریه فروخته‌اند.
علاوه بر سامانه موشکی پیشرفته اس ۴۰۰، ایران مایل به خرید تانک‌های تی-۹۰ روسی، تعدادی زیر دریایی کیلو کلاس (هزار تنی) و ناوچه‌های تند رو از روسیه است.
تانک تی ۹۰ پیشرفته‌ترین تانک ساخت روسیه و مدل بهبود یافته تانک تی ۷۲ است و بهای هر فروند از آنها تا ۲۲ میلیون دلار تخمین زده می‌شود. چنانچه این خرید قطعیت یابد دست کم می‌باید ۳۵۰ فروند از این نوع تانک‌های به ارزش تقریبی ۱.۵میلیارد دلار در اختیار ایران قرار گیرد که سنگین‌ترین قلم در لیست خریدهای نظامی ایران از روسیه میتواند باشد.
هواپیماهای سوخو ۳۰ روسیه دارای سیستم ناوبری هوایی ساخت فرانسه و تجهیزات و قطعات ساخت اسرائیل، و ناوچه‌های مورد درخواست ایران (مشابه نوعی که هند خریداری کرده) دارای موشک‌های ضدکشتی ساخت اسرائیل است و معلوم نیست کشورهای یاد شده مایل به فروش این تجهیزات به ایران خواهند بود یا نه؟
سامانه اس ۳۰۰
در مورد سامانه موشکی اس ۳۰۰ ایران پیشتر حدود ۷۰۰ میلیارد دلار به روسیه پرداخت کرده و به دلیل عدم دریافت سامانه یاد شده، در زمان دولت احمدی‌نژاد یک دعوای حقوقی ۴ میلیارد دلاری علیه روسیه مطرح شده بود.
چنانچه روسیه بابت بدهی مالی ایران در مورد موشک‌های اس ۳۰۰ که حتی بدون در نظر گرفتن مطالبه غرامت ۴ میلیارد دلاری و یا بهره پیش‌پرداخت ایران تنها حدود یکصد میلیون دلار و یا اندکی بیشتر میتواند باشد، بار دیگر از تحویل سامانه خودداری کرده، می‌باید موضوع خرید غیر نقدی ۸ میلیارد دلاری کالاهای نظامی مورد درخواست ایران از آن کشور را کاملا منتفی تلقی کرد!
برابر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که در ۲۰ ژوئیه سال ۲۰۱۵ به اتفاق آراء به تصویب رسیده صدور تسلیحات سنگین و تجهیزات موشکی به ایران مشمول تحریم‌های ۴ تا ۸ ساله است و بعد از آن نیز دریافت هر نوع سلاح می‌باید مورد به مورد در شورای امنیت مطرح و با کسب اجازه قبلی صورت گیرد.
کمترین نشانه‌ای در دست نیست که ایران و روسیه برای معامله تسلیحاتی ۸ میلیارد دلاری درخواست دریافت مجوز از شوری امنیت را مطرح ساخته باشند.
در صورت اقدام به انجام معامله بدون کسب مجوز، مورد معامله ناقض برنامه جامع اقدام مشترک، «برجام»، خواهد بود و میتواند در کمیسیون اعتراض‌ها مطرح و به اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران منجر شود.
به‌علاوه روسیه عضو ثابت شورای امنیت و امضاءکننده قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است و نقض قطعنامه از سوی یک عضو دائم به شدت اعتبار شورا و عضو ثابت را خدشه‌دار می‌سازد.
مخالفت‌های عربستان
سامانه موشکی اس ۳۰۰ البته یک سامانه دفاعی است که میتواند موشک‌ها و هواپیماهای مهاجم را هدف قرار دهد.
سامانه اس ۴۰۰ که دارای قابلیت نشانه گرفتن تعداد بیشتری از هدف‌های ثابت و متحرک و تا حدود ۵۰ کیلومتر برد بیشتر از سامانه اس ۳۰۰ است، میتواند هدف‌های ثابت تا فاصله ۲۰۰ کیلومتری را منهدم سازد.
موشک‌های اس ۳۰۰ را ایران زمانی سفارش داده بود که درصدد توسعه برنامه اتمی خود بود و از هجوم هوایی اسرائیل و یا آمریکا علیه تاسیسات اتمی در نطنز، اصفهان، اراک و تهران هراس داشت.
ین سامانه دقیقا برای دفاع از تاسیسات یاد شده در نظر گرفته شده بود حال آنکه با تعطیل این تاسیسات نه خطر هجوم هوایی آمریکا و یا اسرائیل در میان است و نه نیازی به دفاع از تاسیسات تعطیل شده.
به این ترتیب، محل نصب سامانه‌ها با تغییر اولویت‌های دفاعی ایران میتواند تغییر کند.
در حال حاضر مناسبات ایران با عربستان خصمانه و به‌جز رویارویی غیر مستقیم در یمن، خطر برخورد مستقیم نیرو‌های دو کشور در سوریه و همچنین در مناطق مشترک حوزه خلیج فارس کاملا متصور است.
در صورت نصب سامانه موشکی اس ۳۰۰ در جزیره فارسی (نزدیک‌ترین نقطه مرزی ایران به عربستان) و یا جزیره خارک، با در نظر گرفتن عرض خلیج فارس هدف قرار دادن نقاطی در درون خاک عربستان کاملا امکان‌پذیر خواهد شد.
در صورت نصب این سامانه در بندر عباس و یا جزیره ابوموسی، هدف قرار دادن نفتکش‌های بزرگ، کشتی‌های نظامی آمریکا و تاسیسات حاشیه جنوبی خلیج فارس ممکن می‌شود.
به این ترتیب، عربستان (و دیگر کشور‌ها) می‌توانند ضمن اعتراض مستقیم به مسکو و اصرار بر عدم تحویل سامانه اس ۳۰۰ یا خودداری از فروش اس ۴۰۰ به ایران، از مسکو بخواهند که در صورت تحویل سامانه‌های موشکی یاد شده، محل نصب آنها را بسیار دور‌تر از نوار آب‌های خلیج فارس قرار دهد؛ شرطی که عمل کردن به آن، استفاده قابل توجیه از این سامانه‌ها را عملا منتفی می‌سازد.
چنین پیش شرطی تا به‌حال در مورد هیچیک از فروش‌های قبلی سامانه اس ۳۰۰ به هر کشور خریدار دیگر قرار داده نشده و پذیرفتن استثنایی آن از سوی جمهوری اسلامی میتواند عملا نقض استقلال دفاعی و مغایر با ملاحظات حاکمیت ملی ایران تلقی شود.
ک روز بعد از اعلام تعلیق دوباره تحویل اس۳۰۰ به ایران منابع رسمی عربستان و روسیه از مکالمه تلفنی روز قبل پوتین با پادشاه عربستان خبر دادند که بهانه ظاهری آن مبادله پیام‌های دوستانه به مناسبت نودمین سال آغاز مناسبات سیاسی دو کشور بود.
بنا بر بیانیه رسمی مربوط، طی مکالمه تلفنی یاد شده ضمن ابراز امیدواری برای یافتن راه حل بحران سوریه، «دیگر مسائل امنیتی خاورمیانه» نیز مطرح و پوتین از ملک سلمان برای بازدید از روسیه دعوت رسمی به‌عمل آورده است.
.....................................................................................................
نظر نویسنده دیدگاه رادیو فردا را بازتاب نمی‌دهد.