تاکنون خریدهای اصلی صنعت هوایی ایران توسط ایران ایر و آسمان که دو شرکت دولتی هستند رخ داده بود اما حالا برای اولین بار دو شرکت خصوصی ایرانی یعنی ایران ایرتور و زاگرس هم به سمت خرید هواپیماهای نو روی آورده‌اند و در مجموع ۷۳ هواپیمای جدید از ایرباس خریده‌اند. اما این خریدها را چگونه می‌توان ارزیابی کرد.
شرکت ایران ایر تور ابتدا توسط شرکت ایران ایر راه اندازی شد و فرودگاه اصلی آن هم مشهد بود. در آن سال‌ها ایران ایر بسیاری از پروازهای شرق ایران و همچنین برخی پروازها به آسیای میانه را به این شرکت سپرده بود. ایران ایر تور تا سال ۱۳۸۹ یک شرکت دولتی محسوب می‌شد اما بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی به شرکت هصایار که یکی از زیرمجموعه‌های وزارت دفاع ایران بود، واگذار شد ولی به دلیل برگشت خوردن ۴ چک پرداخت متوالی این شرکت، این واگذاری لغو شد و مزایدهٔ دیگری در ۵ دی ۱۳۹۴ انجام و سرانجام این شرکت هواپیمایی به بخش خصوصی واگذار شد.
این شرکت یکی از بزرگترین استفاده کنندگان هواپیماهای توپولوف در ایران بود که با غیرقانونی شدن پرواز این هواپیماها در ایران به دلیل سوانح بسیار به سمت جایگزینی ناوگانش با هواپیماهای دیگر رفت. توپولوف ۱۵۴ سه حادثه خونین را برای این شرکت رقم زده که بیش از ۲۶۰ نفر کشته در پی داشته است.
این شرکت هم اکنون یک بویینگ ۷۳۷ سری ۳۰۰، یک فروند ۷۳۷ سری ۵۰۰، ۵ فروند هواپیمای ام دی مک دانل داگلاس ۸۲ و یک فروند ام دی مک دانل داگلاس ۸۳ در اختیار دارد. همه این هواپیماها از نوع باریک پیکر ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفره هستند.
این شرکت بیشتر بازار مسیرهای داخلی ایران و کشورهای اطراف ایران را هدف پروازی خود دارد و برای این مقصود بهترین حالت انتخاب یک مدل باریک پیکر با ظرفیت بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر است که بتواند پروازهای مسیرهای داخلی و کشورهای اطراف ایران را بطور همزمان پوشش دهد. برای این منظور هم اکنون دو مدل در جهان بهترین هستند که اولی بوئینگ ۷۳۷ و دومی ایرباس ۳۲۰ است.
این شرکت برای برآورده کردن نیاز خود خرید ۴۵ فروند ایرباس ۳۲۰ نئو را در برنامه قرار داده و برای این منظور با شرکت ایرباس تفاهم نامه ۴٫۵ میلیارد یورویی را منعقد کرده است.
شرکت ایران ایرتور با اشاره به ۱۸ ماه مذاکرات فشرده با مدیران ایرباس و توافق با آنها اعلام کرده است با بررسی‌های کارشناسی صورت گرفته، در مجموع ۴۵ فروند از خانواده ۳۲۰ نئو شامل ایرباس ۳۱۸،۳۱۹،۳۲۰،۳۲۱ با ظرفیت‌های متفاوت از ۱۰۰ تا ۲۴۰ صندلی خریداری شده که به مرور به ناوگان هواپیمایی ایران ایرتور اضافه می‌شوند.
تولید ایرباس ۳۲۰ از سال ۱۹۸۶ آغاز شده است مدل نئو ۳۲۰ هم پیشرفته‌ترین مدل این سری است. مصرف سوخت در این هواپیما به طور چشمگیری کاهش یافته است و در هدایت آن از سیستم‌های هوشمند پروازی بهره گرفته شده است تا امنیت و آرامش مسافران در پرواز افزایش پیدا کند. برد پروازی هواپیما هم هزار کیلومتر نسبت به مدل‌های قبلی افزایش یافته و به هفت هزار کیلومتر رسیده است.
دیگر خرید بزرگ شرکت‌های خصوصی هوایی ایران را شرکت زاگرس انجام داده است. این شرکت ۲۸ فروند هواپیمای ایرباس خریده که کمی جنس خریدها با شرکت ایران ایر تور متفاوت است.
این شرکت در کنار سفارش ۲۰ فروند هواپیمای ۳۲۱ و ۳۲۰ که همانند ایران ایر تور یک وظیفه عملیاتی را دارد به سراغ خرید هشت فروند هواپیمای ۳۳۰ نئو هم رفته است. با این خرید عملاً این شرکت قصد دارد به رقابت با دو شرکت بزرگ هوایی ایران یعنی ایران ایر و ماهان بپردازد. البته با وجود خریدهای ایران ایر که شامل خرید بیش از ۸۰ فروند هواپیمای پهن پیکر از بوئینگ و ایرباس می‌شود (شامل مدل‌های ایرباس ۳۳۰ و ۳۵۰ و بوئینگ ۷۷۷) بعید است این شرکت بتواند چندان برای ایران ایر چالش ایجاد کند اما با توجه به تحریم شرکت هوایی ماهان برای خرید هواپیماهای جدید این خرید می‌تواند در آینده اگر تحریم ماهان ادامه یابد برای ماهان چالش ایجاد کند.
اگر قیمت را در کنار عواملی مانند برد، تعداد صندلی و آشنایی خطوط هوایی ایران با ایرباس قرار دهیم، بهترین گزینه برای خرید در کلاس هواپیماهای پهن‌پیکر در ایران، ایرباس اِی۳۳۰ است. ایرباس ۳۳۰ قادر به حمل ۳۰۰ مسافر در دو کلاس پروازی است. این مدل از نظر برد پروازی ۱۱ هزار کیلومتر برد دارد.
مدل نئو جدیدترین مدل ایرباس ۳۳۰ است که تولید آن از سال ۲۰۱۵ آغاز شده و قادر به حمل ۴۰۰ مسافر است و ۱۲ هزار کیلومتر برد پروازی دارد.
ایران ایر از این مدل ۳۸ فروند سفارش گذاری کرده است و پس از ایران ایر، شرکت زاگرس دومین شرکتی است که سفارش خرید مدل ۳۳۰ را داده است.
شرکت هواپیمایی زاگرس در سال ۱۳۸۴ در منطقه آزاد اروند تأسیس شد و با دو فروند توپولوف کار خود را آغاز کرد. بتدریج هواپیماهای ام دی جایگزین هواپماهای قدیمی توپولوف در این خط هوایی شدند.
این شرکت هم اکنون دارای ۱۹ فروند هواپیما شامل ۹ فروند ایرباس ۳۲۰، دو فروند ایرباس ۳۲۱ سری ۲۰۰، ۵ فروند ام دی مک دانل داگلاس ۸۲ و سه فروند ام دی مک دانل داگلاس ۸۳ است.
این شرکت همچنین مذاکراتی با شرکت امبرائر برزیل برای خرید هواپیمای باریک پیکر صد نفره سری ای انجام داده است.
تا پیش از این خریدها به غیر از ایران ایر و شرکت آسمان، شرکت آتا ایرلاین که یک شرکت خصوصی ایرانی و پایگاه آن در تبریز است موفق به خرید هواپیمای جدید شده بود. مالک شرکت هواپیمایی «آتا ایرلاین» از خرید ۱۰ هواپیمای جدید ۵۰ نفره توسط این شرکت و تحویل آنها در طول شش ماه آینده خبر داده است.
این شرکت با شرکت امبرائر برزیل بر سر خرید ۱۰ فروند هواپیمای مسافربری به توافق رسیده است.
این هواپیما مدل ای آر جی ۱۴۵ است که یک هواپیما منطقه‌ای تک راهرو کوچک محسوب می‌شود و برای مسیرهای کم مسافر یا فرودگاه‌های کوچک بیشتر کاربرد دارد.
با خریدهای اخیر شرکت‌های هوایی ایران رقابت در آینده نزدیک در پروازهای داخلی و به مقاصد کشورهای حاشیه ایران بشدت افزایش خواهد یافت و ناوگان هوایی ایران دچار یک تحول اساسی و نوسازی بنیادین خواهد شد. با این روند طی ده سال آینده اگر مشکلی بر سر خرید هواپیماهای جدید ایجاد نشود، خطوط هوایی ایران نوسازی و هواپیماهای فرسوده از رده خارج خواهند شد.