تلاش برای پیش‌بینی نتیجه مناقشه اوکراین کار آسانی نیست. اما دیدار این هفته آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، از کی‌یف بار دیگر امیدها را برای یافتن راه حلی بر این بحران تازه کرد و چه بسا در آینده نزدیک پایان درگیری‌های خونین «دونباس» را نیز شاهد خواهیم بود.
در یادداشت ذیل پنج نکته کلیدی دیدار صدراعظم آلمان از اوکراین را مرور می‌کنیم:
اول) این دفعه پای «آلمان» در میان است
از آغاز درگیری‌ها بین ارتش اوکراین و جدایی‌طلبان شماری از مقامات غربی به اوکراین سفر کرده‌اند. استیون هارپر، نخست وزیر کانادا، جو بایدن، معاون اول رئيس جمهور ایالات متحده، آندرس فوگ راسموسن، دبیر کل سازمان «ناتو» از جمله شخصیت‌هایی هستند که پیش از مرکل به اوکراین سفر کردند.
با این همه هیچ کدام از این شخصیت‌ها وزن مرکل را نداشتند چرا که تنها صدراعظم آلمان است که بزرگترین اقتصاد اروپا را مدیریت می‌کند، کلامش در بحث سیاست خارجی اتحادیه اروپا خریدار دارد و به دلیل تسلط به زبان روسی به واسطه بزرگ شدن در آلمان شرقیِ کمونیستی، بیش از اکثر رهبران اتحادیه اروپا با ولادیمیر پوتین رابطه کاری بهتری دارد.
سفر مرکل - که در اجابت دعوت پترو پروشنکو، رئيس جمهوری اوکراین، انجام می‌شود - پس از ماه‌ها کم‌اعتنایی اتحادیه اروپا کمکی آشکار به کی‌یف خواهد بود. اما به ظاهر رهبر آلمان پیش از راهی شدن به این سفر حیاتی سیاستی سازشکارانه را سرلوحه خود قرار داده است. مرکل در سخنانی در ۱۸ ماه اوت، ۲۷ مرداد ماه، در شهر ریگا موازنه میان منافع شرق و غرب را رعایت کرد و هشدار داد که در صورت هرگونه تهاجم روسیه به منطقه بالتیک یا لهستان، ناتو وارد عمل خواهد شد اما در عین حال حضور دائمی ناتو در منطقه را نیز رد کرد. برخی رسانه‌ها هم اینک گمانه‌زنی‌های خود را ارائه داده و می‌گویند که مرکل در سفر به کی‌یف معامله‌ای را پیشنهاد خواهد کرد که شامل سود و سودای هر دو طرف خواهد بود.
روزنامه «ایندپندنت» در همین باره نوشت که برنامه پیشنهادی فوق در مقابل توقف حمایت کرملین از پیکارجویان دونباس رسماً کریمه را به روسیه تحویل خواهد داد. همچنین قرارداد گاز طولانی با مسکو به امضا خواهد رسید که خسارت سودهای زایل شده در کریمه را شامل شده و اجاره‌بهای ناوگان دریای سیاه نیز در آن گنجانده خواهد شد. بر اساس این طرح روسیه از دخالت در پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا منع خواهد شد، کی‌یف نیز در مقابل توافق خواهد کرد که به ناتو نخواهد پیوست. رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی نمی‌تواند صحت گزارش ایندپندنت را به طور مستقل تأیید کند.
دوم) خدایانِ تاریخ نیز موافقند
دیدار مرکل در عین حال با سالگرد دو رویداد تاریخی همزمان شده است. اولی روز ۲۳ اوت، یکم شهریور ماه، هفتاد و پنجمین سالگرد امضای عهدنامه منع تهاجم نظامی دو طرفه میان آلمان نازی و اتحاد شوروی است که به توافق «ریبن تروپ - مولوتوف» معروف شد. مفاد محرمانه این توافق چندی بعد راه را برای میدان نفوذ مسکو باز کرد و الحاق کشورهای حوزه بالتیک و بخشی‌هایی از رومانی، لهستان و فنلاند به شوروی را رقم زد.
یک روز بعد از آن، اوکراین بیست و سومین سالگرد استقلال خود از اتحاد شوروی را جشن می‌گیرد - مراسمی که رژه نظامی سنتی آن امسال اهمیت خاصی پیدا می‌کند.
سوم) دیدار چهره به چهره پروشنکو و پوتین
آخرین باری که این دو مرد با یکدیگر ملاقات کردند ماه ژوئن امسال بود، زمانی که در کنار دیگر رهبران جهان در مراسم هفتادمین سالگرد نبرد نُرماندی شرکت کردند. آنها چند کلمه‌ای با هم صحبت کردند و تلاش‌های آشکار مرکل هم برای نزدیک کردن دو رهبر نتیجه چندانی نداشت. اینک پوتین و پروشنکو قرار است در روز ۲۶ اوت، چهار شهریور، باری دیگر کنار یکدیگر قرار گیرند و این دفعه هیئتی از اتحادیه اروپا به سرپرستی کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه و دو متحد منطقه‌ای پوتین، یعنی الکساندر لوکاشنکا، رئیس جمهور بلاروس و نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان نیز حضور خواهند داشت.
چهارم) تغییر اوضاع نظامی
اما خشنودی ظاهر مقام‌های اوکراینی ربط چندانی به دیپلماسی ندارد و بیشتر به پیروز‌ی‌های میدان نبرد مربوط می‌شود. ارتش اوکراین، که پیشتر به دلیل امکانات کم و آموزش ضعیف در وضعیت نامناسبی بود، طی هفته‌های اول مبارزه در ماه‌های آوریل و مه به تقلای سختی افتاد.
با این حال نیروهای اوکراین در هفته‌های اخیر دستاورد‌های راهبردی مناسبی داشته‌اند و با شکستن ستون شورشیان لوهانسک و دونتسک، آنها را از یکدیگر جدا کردند و به قول «آندره لیسنکو» عملیات «مقدماتی» آزادسازی این شهرها را به انجام رساندند. به رغم این همه باید به یاد داشت که هنوز تا پایان این جنگ راه بسیار باقی مانده است. اخبار رسیده از مناطق جنگی بسیار غم‌انگیز و تیره است و در همین حال گزارش‌های متعدد حاکی از ورود تانک‌های روسیه و نفربرهای زرهپوش به منطقه است. از همه جدی‌تر بهای انسانی خشونت‌های تشدید شده وحشتناک است و آمار کشته‌شدگان تا کنون به بیش از ۲۰۸۰ تن رسیده است که هم غیرنظامیان و هم پیکارجویان را شامل می‌شود. نکته دیگر اینکه به فرض عقب‌نشینی سریع نیروهای جدایی‌طلب، کی‌یف همچنان با منطقه‌ای در هم شکسته و مالامال از نفرت مواجه خواهد بود.
پنجم) روسیه خودش هم دنبال راه برون رفت است
برای مدتی به نظر می‌رسید مسکو از کارزارش در اوکراین، به ویژه در کریمه منتفع شده و با کفایت هرچه تمام‌تر منطقه جنوبی روسیه را به کشور بازگردانده است. با این حال تبعات جنگ تازه بروز پیدا کرده، افزون بر مواجهه با اتهام نقش داشتن در شلیک به هواپیمای «MH17»، کرملین دچار یک سری مشکلات اقتصادی شده است. تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا برخی از ثروتمندترین‌‌های کرملین را هدف قرار داده و در همین حال برنامه «میهن‌پرستانه» پوتین - منع ورود مواد غذایی غربی - موجب بالارفتن شدید قیمت‌ها و عریان کردن اوضاع نابسامان بخش کشاورزی روسیه است. رئیس جمهوری روسیه که از همان اول کار زندگی سیاسی خود را بر اصل معیشت مردم بنا گذاشت اینک به شدت در پی پیشگیری از نارضایتی داخلی است. بسیاری از ناظران بر این باورند که کرملین به غرب چراغ سبز نشان داده که آمادگی فراخواندن نیروها از اوکراین را دارد.
هفته گذشته پوتین در سخنرانی خود در کریمه که به شکلی غیرمعمول کم سر و صدا بود، بر حق تاریخی روسیه در این منطقه پای فشرد اما در عین حال خاطرنشان کرد که فهرست منویات امپریالیستی فوق بند دیگری ندارد. واقعیت آن است که آرزوی تنش زدایی در شرایط کنونی کمی ناپخته یا چه بسا نامحتمل باشد. اما توافق با غرب بر سر کریمه و جنبه قانونی بخشیدن به ادعای روسیه بر این منطقه موجب خواهد شد که پوتین دست آخر مانند یک قهرمان به خانه بازگردد - حتی اگر اوکراین را از دست داده باشد.