دفترچه خاطرات «گم‌شده» حسین فاطمی، وزیر خارجه مصدق

دفترچه خاطرات حسین فاطمی، وزیر امور خارجه دولت محمد مصدق، که حاوی یادداشت‌های شخصی دوران زندان او پیش از اعدام است، سال‌هاست که موضوع بحث و گمانه‌زنی‌های زیادی بوده است.

پریوش سطوتی، همسر حسین فاطمی که چند ماه پیش در لندن درگذشت، در جریان سفر جنجالی‌ سال ۱۳۸۸ خود به ایران -که در نهایت با بازداشت و اخراج او از کشور پایان یافت- این دفترچه را به محمود احمدی‌نژاد هدیه داد.

هرچند رئیس‌جمهور وقت ایران گفته بود که آن «سند ارزشمند و متعلق به ملت بزرگ ایران» را در اختیار مورخین قرار خواهد داد، در ظرف ۱۴ سال گذشته این وعده عملی نشد- به همین خاطر سؤال‌ها و گمانه‌زنی‌های زیادی درباره سرنوشت این سند به وجود آمده است.

رادیوفردا برای نخستین‌بار صفحه‌های این دفترچه را که حاوی دست‌نوشته‌های حسین فاطمی است، منتشر می‌کند.

این دفترچه در واقع یک تقویم جیبی سال ۱۳۳۳ با جلد قهوه‌ای است که آقای فاطمی در برخی صفحه‌های آن مطالبی نوشته است -نوشته‌های کوتاهی که در آن به وضع مزاجی بد خود در بیمارستان، بازپرسی‌های همراه با «فحاشی» دادستان نظامی در زندان و «بلا مدافع» اعلام کردن خود در دادگاه سری- و حتی علاقه شدیدش به یکی از رمان‌های داستایوفسکی اشاره می‌کند.

دفترچه خاطرات «گم‌شده» حسین فاطمی از چه پرده برمی‌دارد؟

حسین فاطمی در سالروز سقوط دولت مصدق می‌نویسد: «جشن ۲۸ مرداد را در پادگان و باشگاه لشکر گرفتند. در این شب از غذای جشن که به یکی از پرستارانم (تیموری) داده بودند دو قاشق خوردم تا حلوای عزای خود را خورده باشم.»

آقای فاطمی در روزهای ۲۵ -۲۷ مرداد ۱۳۳۲ که تلاش اولیه برای کنار زدن مصدق شکست خورد، در روزنامه خود (باختر امروز) سرمقاله‌های تندی علیه محمدرضا شاه پهلوی نوشت که در آن‌ها شاه را «فراری بغداد» و «نوکر انگلیس» خواند و به صراحت اعلام کرد که «عاقبت گرگ‌زاده گرگ شود».

این در حالی است که او در یادداشت‌های زندان با لحنی متفاوت شاه را خطاب می‌کند، از جمله این که نوشته: «از آمریکا برادرم درخواست عفو مرا از پیشگاه اعلیحضرت همایونی کرده است».

حسین فاطمی پس از واقعه ۲۸ مرداد ماه‌ها متواری بود، تا این‌که در اسفند ۱۳۳۲ دستگیر شد.

یک دادگاه نظامی در مهر ۱۳۳۳ برای او و دو عضو ارشد دیگر جبهه ملی (علی شایگان و احمد رضوی) به اتهام اقدام براى برکنارى شاه و اقدام بر ضد سلطنت حکم اعدام صادر کرد. مجازات آقایان رضوی و شایگان در مرحله تجدید نظر به ۱۰ سال حبس کاهش یافت، اما حکم اعدام حسین فاطمی به قوت خود باقی ماند.

روز ۱۶ آبان ۱۳۳۳ رسانه‌های ایران خبر دادند که قرار است حکم دادگاه تجدید نظر درباره او اجرا شود. حسین فاطمی در واکنش می‌نویسد: «نگرانی فوق‌العاده به من دست داد زیرا با رد درخواست جز عفو یا اجرای حکم راه دیگری نیست. خواهرم نوشته که به مراحم شاهانه امیدوار باشم».

اما فردای آن روز حسین فاطمی در حالی که اعدام پنج افسر توده‌ای را در دفترچه خاطراتش ثبت کرد نوشت: «…اجرا حکم مرا هم چون بستری هستم فعلاً به تأخیر گذاشته‌اند و اعلیحضرت همایونی دستور عدم اجرا فرموده‌اند».

حکم تیرباران حسین فاطمی دو روز بعد در سپیده دم ١٩ آبان ١٣٣٣ در میدان تیر لشکر دو زرهی اجرا شد.

صفحاتی از دفترچه خاطرات «گم‌شده» حسین فاطمی، وزیر خارجه مصدق

بیشتر در این باره: ناگفته‌هایی از زندگی حسین فاطمی؛ از ۲۸ مرداد تا اعدام