زمانی که ارزش بازار ارزهای دیجیتال از دو تریلیون دلار گذشت و تب ارزهای دیجیتال هم مثل سایر بازارهای مالی در ایران داغ شد، ایران بهشت ماینرها لقب گرفت. پس از آن بود که توجه مراکز نظارتی مالی دنیا از جمله اوفک و خزانه‌داری آمریکا به آن‌چه در ایران و کشورهای دیگر می‌گذرد، جلب شد.
تا پیش از این اتفاق، ماینردارها بی‌سروصدا مشغول استخراج ارزهای دیجیتال بودند و صرافی‌های خارجی هم برای نقل‌وانتقال پول در مورد احراز هویت ایرانی‌ها سختگیری نمی‌کردند.
همه‌چیز از آن‌جا شروع شد که ارزش بازار ارزهای دیجیتال از دو تریلیون دلار فراتر رفت. هرچند این خوشبختی برای بازار کریپتو دوام نیاورد و پس از سختگیری بانک‌های مرکزی دنیا به‌تدریج پول‌هایی که به این بازار آمده بود، خارج شد؛ اما ایرانی‌ها توانستند در دوران اوج این بازار به سودهای بزرگ دست پیدا کنند؛ سودهایی که نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد در دورۀ افول بازار کریپتو کاهش یافته، اما همچنان بازار پرطرفدار و پررونقی برای کاربران ایرانی است.
تازه‌ترین گزارش پلت‌فرم مدیریت ریسک ارزهای دیجیتال (TRM lab) که داده‌های تراکنش عمومی بیش از یکصد درگاه فعال مبادلۀ ارز دیجیتال در ایران را بررسی کرده، نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲ و در شرایطی که اقتصاد ایران گرفتار اعتراضات داخلی، تحریم‌های بین‌المللی، تأثیرات پایدار کووید ۱۹ و کاهش ارزش بازار کریپتو بوده، حجم مبادلات بازار رمزارز در ایران به سه میلیارد دلار رسیده است.
شرکت TRM Labs که یک شرکت تحقیقاتی رمزنگاری و بلاک‌چین است، در بررسی وضعیت تراکنش‌های بازار کریپتو مرتبط با کاربران ایرانی گزارش داده که صرافی «نوبیتکس» به‌عنوان بزرگ‌ترین صرافی ارز دیجیتال ایران، با ۲.۶ میلیارد دلار، معادل ۸۷ درصد از کل سه میلیارد دلار تراکنش مالی داخلی و بین‌المللی ثبت‌شدۀ بازار ارزهای دیجیتال در سال ۲۰۲۲ را به خود اختصاص داده است.
چهار صرافی دیگر یعنی آبان تتر،اکس کوینو، والکس و بیت ۲۴ با حجم ۱۲ درصد از کل مبادلات بازار کریپتو ایران در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
در حال حاضر نیم درصد از جریان نقدینگی صرافی‌های ایرانی به ارزهای دیجیتال اختصاص دارد. در سال ۲۰۲۲، صرافی والکس به‌عنوان فرستنده و نوبیتکس به‌عنوان دریافت‌کنندۀ تراکنش مالی عمل کرده‌اند.
بر اساس بررسی‌های TRM LAB، کاربران ایرانی از شبکۀ بلاک‌چین ترون بیشترین استفاده را می‌کنند، به‌طوری که ۶۵ درصد از تراکنش‌های ارزهای فیات بر روی بستر TRC20 است. در دو سال گذشته ترون به‌دلیل ثبات قیمت تتر و کارمزد تراکنش‌های پایین در مقایسه با سایر بلاک‌چین‌ها در بین ایرانی‌ها محبوب شده است.
دور زدن با هویت‌های جعلی
در سال‌های اخیر، بانک‌های مرکزی دنیا مقررات سفت‌وسختی را برای صرافی‌های ارز دیجیتال اعمال کرده‌اند و دولت‌ها به پشتیبانی از این سیاست‌های جدید، نظارت‌های خود را بر این بازار گسترش داده اند. این سیاست‌های تازه باعث شده فعالیت کاربران ایرانی در صرافی‌های خارجی به حداقل برسد. با این حال هنوز هم افرادی هستند که با صرافی‌ها خارجی کار می‌کنند و ریسک بلوکه‌شدن پول‌هایشان را پذیرفته‌اند.
یکی از بخش‌های مهم در شبکۀ مبادلات مالی، مشابه بخش‌های سنتی، احراز هویت است. احراز هویت مشتری (Know Your Customer) یا به اختصارKYC ، به‌منظور جلوگیری از پولشویی و فعالیت‌های مجرمانه، بر طبق قوانین ضد پولشویی (AML) دولت‌ها تنظیم می‌شود.
بررسی مؤسسۀ TRM از ۱۵ صرافی ایران نشان می‌دهد که مبادلات ایرانی‌ها در سه سطحِ «بدون اطلاعات شناسایی؛ بدون تأیید سند؛ تأیید با یک سند» انجام شده است که در این میان سهم نوبیتکس در این بررسی‌ها ۸۹ درصد بوده است.
بیشتر در این باره: ایران می‌گوید اولین سفارش واردات را با ارز دیجیتالی ثبت کرده استبعد از محدودیت‌های اعمال‌شده توسط صرافی‌های ارز دیجیتال خارجی، کاربران ایرانی ترجیح می‌دهند که از صرافی‌های داخلی برای مبادلات مالی استفاده کنند، اما بررسی‌های TRM نشان می‌دهد که گروهی هم برای دور زدن این شرایط سختگیرانۀ احراز هویت، به استفاده از شناسه‌های جعلی و استفاده از وی‌پی‌ان‌ها رو آورده‌اند.
البته صرافی‌های داخلی مثل نوبیتکس کاربران را برای استفاده از وی‌پی‌ان منع می‌کنند، با این حال بسیاری از کاربران با استفاده از OpenVPN یا Tiket VPN و پرداخت هزینه‌های اضافه‌تر ریسک دسترسی به صرافی‌های بین‌المللی را می‌پذیرند.
گروه تحقیقاتی TRM در بررسی‌های خود همچنین تعدادی کانال تلگرامی ارائه‌کنندۀ خدمات مرتبط با ارز دیجیتال مثل وی‌پی‌ان را شناسایی کرده که هویت‌های تقلبی برای صرافی‌های خارجی می‌فروشند. این فروشنده‌ها به‌صورت خاص کارت‌های شناسایی جعلی با هویت کشورهایی اندونزی، قزاقستان، کلمبیا، سوئیس، امارات و یونان می‌فروشند.
نتیجۀ مقررات سختگیرانه‌تر
در سال ۲۰۲۲، براساس گزارش اوفک، صرافی روسی گاراتکس با تراکنشی به‌میزان ۱.۲ میلیارد دلار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را دور زده است. در این میان، دو ایرانی به نام‌های امیرحسین نیک‌آیین راوی و احمد خطیبی عقدا هم در ۱۴ سپتامبر همان سال، ۱۱۰ هزار دلار به نوبیتکس ارسال کردند که در فهرست تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفتند.
با این‌که ایران تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد، اما بررسی تراکنش‌های مالی در شبکۀ ارزهای دیجیتال ازجمله ارزهای فیات توسط کاربرانی با هویت ایرانی نشان می‌دهد که مجموع این تراکنش‌ها هشت‌صدمِ درصد کمتر از میانگین جهانی در سال ۲۰۲۲ بوده است.
روسیه نیز با وجود تحریم‌های بین‌المللی همچنان کشوری امن برای دور زدن تحریم‌ها با استفاده از ارزهای دیجیتال است. ۹۵ درصد از صرافی‌های روسی کمترین احراز هویت و کنترل‌های لازم را اعمال می‌کنند.
بررسی‌های گروه تحقیقاتی بلاک‌چین TRM نشان می‌دهد که ۱۱ درصد از کل مبادلات این صرافی‌های روسی در سال ۲۰۲۲ با ایران بوده است. در واقع از مجموع سه میلیارد دلاری که در سال ۲۰۲۲ وارد ایران شده، سهم صرافی‌های روسیه از تراکنش با ایران ۳۰ درصد بوده است.
هرچند صرافی روسی گرانتکس در حال حاضر توسط ایالات متحده تحریم شده است اما این صرافی دومین منبع مبادلات ارزهای دیجیتال با ایران است.
بیشتر در این باره: دولت ایران آیین‌نامه استفاده از رمزارزها برای واردات به‌جای دلار و یورو را تصویب کرد