به‌دنبال وضع تحریم‌های سنگین علیه روسیه از دو سال و نیم پیش و انصراف بسیاری از شرکت‌های غربی از ادامه همکاری با این کشور، صفحه نوینی در روابط مسکو و تهران باز شده است.
در شرایط انزوای بین‌المللی، مقامات سیاسی و تجار روس برای نخستین بار به ایران به عنوان هم پیمان جدی نگاه کردند و مسیرهای جدید تجاری، قابلیت‌ها و تجربه‌های این کشور در دور زدن تحریم‌ها را سودمند دانستند.
در سال ۲۰۲۲ یک شوک بزرگ به بازار خودرو در روسیه وارد شد. براساس آمار رسمی، این بازار حدود ۶۰ درصد کوچک شد و به سطح دهه ۹۰ میلادی رسید. در این شرایط، روسیه حتی ایران را به عنوان فروشنده خودرو مورد توجه جدی قرار داد.
اما در سال ۲۰۲۴ مشخص شده که بازار خودرو در روسیه کاملاً تحت سلطه چین درآمده است.
وضعیت بازار خودرو در روسیه
اتحاد شوروی سابق پیش از فروپاشی سالانه حدود دو میلیون خودرو از انواع مختلف تولید و حدود ۳۰۰ الی ۴۰۰ هزار خودرو به کشورهای متحد خود صادر می‌کرد.
پس از فرو ریختن دیوار آهنین و آزادسازی خرید و فروش با کشورهای غربی در اوایل دهه ۹۰ میلادی، خودروهای خارجی به‌سرعت حدود نیمی از بازار خودرو در این کشور را از آن خود کردند. در سال ۲۰۰۱ کارخانه فورد نخستین شرکت خارجی بود که خط تولید خود را در روسیه راه‌اندازی کرد. بی توجه به ادامه فعالیت تولیدکنندگان داخلی، سهم خودروهای خارجی (شامل خودروهای خارجی که داخل روسیه تولید می‌شد) تا سال ۲۰۱۰ به بیش از ۷۰ درصد رسید.
بیشتر در این باره: «دالان ایران»؛ مسیر اصلی انتقال خودروهای غربی به روسیه؟در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ به‌رغم تعرفه‌های سنگین بر واردات خودروهای خارجی و یارانه‌های دولت برای کمک به خودروسازان داخلی، تنها لادا جایگاه خود را در فهرست ۱۰ خودروی پرفروش در روسیه حفظ کرده بود.
اما از سال ۲۰۲۲ در پی وضع تحریم‌ها علیه روسیه، شرکت‌های غربی این بازار را ترک کرده‌اند.
امید‌ها و فرصت‌های از دست رفته ایران
ایران در تابستان سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که بزرگ‌ترین غرفه در نمایشگاه صنعت خودرو در مسکو را به خود اختصاص داده. وزیر صمت و رئيس سازمان توسعه تجارت ایران همراه با هیئتی متشکل از نمایندگان ۵۰ شرکت قطعه‌ساز و خودروساز ایرانی به روسیه سفر کردند تا در «گشایش صفحه درخشان» همکاری روسیه و ایران در این عرصه ایفای نقش کنند.
ایران خودرو در سال ۲۰۲۳ مدعی شد که قصد عرضه بیش از ۱۰ هزار «سورن»، «تارا» و «دنا» را به بازار روسیه دارد و سایپا از مذاکرات «موفقیت‌آمیز» با توزیع‌کنندگان روسی برای صادرات سالانه بیش از ۲۰ هزار خودرو خبر داد. رضا میرکریمی، عضو هیئت مدیره اتاق بازرگانی ایران و روسیه، در بهار امسال در جمع خبرنگاران از برنامه صادرات ۱۵ هزار خودرو از ایران به روسیه تا پایان سال ۲۰۲۴ خبر داد.
این در حالی‌ست که وزارت صنایع و تجارت روسیه در زمستان سال ۲۰۲۲ اعلام کرد به خاطر نبود گواهی‌نامهٔ ایمنی خودروهای ایرانی، واردات آن به روسیه غیرممکن است. شرکت «بست‌موتور» که از بهار پارسال توزیع‌کننده رسمی خودروسازی سایپا در روسیه شده بود در حال انحلال است و مطابق گزارش‌ها، ایران‌خودرو از ابتدای سال ۲۰۲۳ تنها حدود ۱۰۰ خودرو در روسیه به فروش رسانده.
بسیاری از صاحب‌نظران روس با اشاره به بازار خودرو در ایران که سال‌هاست تحت تاثیر تحریم و سوءمدیریت وضعیت تاسف‌باری دارد، همکاری با ایران در این زمینه را از روی ناچاری و عاری از دورنمای مثبت خوانده‌اند و کسانی که از قبل خودروهای ایرانی خریده بودند توصیه نمی‌کنند دیگران سراغ «خودروهای پیرمردی» بروند. ضمناً به‌دلیل تعرفه‌ها و مالیات، خودروهای ساخت ایران در روسیه نسبتاً گران تمام می‌شود و قابل رقابت با خودروهای چینی نیست. موانع گمرکی و بانکی، تورم و نوسانات نرخ ارز در روسیه و ایران نیز بر مشکلات افزوده است.
در این میان مسئولین ایرانی می‌گویند صادرات قطعات خودرو از ایران به روسیه طی دو سال گذشته ۴۵۰ درصد رشد داشته و ارزش این معاملات به ۶۶ میلیون دلار رسیده. در حاشیه نمایشگاه قطعات و تجهیزات جانبی که هفته گذشته در مسکو برگزار شد بازهم توافق‌های جدیدی در این زمینه به امضا رسید.
بیشتر در این باره: روسیه: به خاطر نبود گواهی‌نامه خودروهای ایرانی، واردات آن غیرممکن استهمچنین چند ماه پیش بخش روسی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گزارش داد که پس از خروج خودروسازان غربی از بازار روسیه، ایران به یکی از مسیرهای اصلی قاچاق خودروهای غربی به روسیه تبدیل شده است.
بازار خودروی روسیه در دست چین
مطابق تازه‌ترین برآورد مجله فوربس، سه شرکت خودروسازی چینی در فهرست ۱۰ شرکت خارجی فعال در روسیه قرار گرفته‌اند و «چری» (Chery Automobile) در صدر نشسته است. درآمد سالانه شرکت چری در روسیه طی سال ۲۰۲۳ چهار برابر شد و به حدود ۶۰۰ میلیارد روبل معادل حدود هفت میلیارد دلار رسید. گزارش شده که این شرکت طی یک سال گذشته بیش از ۲۲۰ هزار دستگاه از انواع خودروهای خود در بازار روسیه فروخته است.
«گریت وال موتور» (Great Wall Motor) در رتبه پنجم و «جیلی اتومبیل» (Geely Automobile) در رتبه دهم قرار دارند.
مجموعاً در فهرست مجله فوربس از ۵۰ شرکت خارجی فعال در روسیه، نام ۱۱ شرکت چینی دیده می‌شود. در گزارش فوربس با اشاره به این‌که طی سال ۲۰۲۳ سود این ۵۰ شرکت از تجارت در روسیه با رشد ۳۱ درصدی به حدود هفت تریلیون روبل رسیده، اشاره شده که عمده این درآمد ناشی از افزایش فروش خودروهای چینی در بازار این کشور است.
تجارت روسیه با چین در سال‌های جنگ روسیه علیه اوکراین رشد بی‌سابقه‌ای داشته و سال گذشته میلادی از ۲۴۰ میلیارد دلار عبور کرد. در همین مدت حجم مبادلات تجاری روسیه و ایران (به استثنای معاملات نظامی که مقامات دو کشور آن را تکذیب می‌کنند و شامل آمار رسمی نیست) حدود چهار میلیارد دلار و حدود یک میلیارد دلار کمتر از سال قبل بود.