در شرایطی که گزارش‌های تأیید نشده‌ای مبنی‌بر احتمال تجهیز ارتش روسیه به موشک‌های ساخت ایران منتشر شده است، موضوع ارسال سامانه‌های دفاع ضد موشکی پاتریوت از سوی آمریکا برای ارتش اوکراین در روزهای اخیر خبرساز شد.
سامانه‌های دفاع ضدموشکی پاتریوت از چند دهه پیش یکی از سلاح‌های مهم ارتش آمریکا و متحدان این کشور برای دفاع در برابر حملات موشکی بوده است. این سامانه‌های دفاعی در اروپا، خاورمیانه و آسیای شرقی عامل مهمی برای مقابله با حملات موشکی احتمالی از سوی ایران، کره شمالی و سومالی به‌شمار می‌روند.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، از ماه‌ها پیش از آمریکا درخواست کرده بود که با ارسال پاتریوت دفاع ضدهوایی و ضدموشکی این کشور را تقویت کند.
با وجود این، کارشناسان دفاعی بر این باورند که قابلیت‌های این سامانه‌های دفاع ضدموشکی محدود است و بعید به نظر می‌رسد روند جنگ در اوکراین را متحول کند.
موشک پاتریوت چه‌جور سلاحی است؟
پاتریوت یک سامانه موشکی زمین به هوا و هدایت‌شونده است که در اواسط دهه هشتاد میلادی توسط ارتش آمریکا به خدمت گرفته شد و قادر است هواپیما، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک با برد کوتاه و متوسط را هدف بگیرد.
هر قبضه از موشک پاتریوت شامل هشت خروجی موشک‌انداز است که روی یک خودروی بزرگ زرهی و یا چرخ‌دار نصب شده و به چهار دستگاه رهگیری موشک، یک رادار زمینی، یک ایستگاه کنترل و یک ژنراتور برق مجهز است. نیروی زمینی آمریکا در حال حاضر ۱۶ گردان پاتریوت دارد.
مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در گزارش سال ۲۰۱۸ اعلام کرد که هر یک از این گردان‌ها حداقل ۵۰ سامانه موشکی پاتریوت در اختیار دارند که روی‌هم‌رفته بیش از هزار و ۲۰۰ قبضه رهگیری موشک را شامل می‌شود.
تعداد قابل توجهی از سامانه‌های آمریکایی پاتریوت در نقاط مختلف جهان مستقر هستند؛ از جمله در ترکیه، در قالب مأموریت‌های ناتو
تعداد قابل توجهی از سامانه‌های موشکی پاتریوت ارتش آمریکا در نقاط مختلف جهان مستقر هستند. علاوه بر این هلند، آلمان، بریتانیا، سوئد، اسپانیا، رومانی، لهستان، ژاپن، اسرائیل، کره جنوبی، تایوان، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر نیز این موشک‌ها را خریداری کرده و در ارتش خود به خدمت گرفته‌اند.
در همین زمینه تام کاراکو، مدیر بخش دفاع موشکی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل تصریح کرده که «پاتریوت یکی از متداول‌ترین و قابل اتکاترین سامانه‌های دفاع ضد موشکی در جهان است و در مقابله با موشک‌های بالستیکی که ایران به روسیه داده است می‌تواند به اوکراین کمک کند».
قیمت پاتریوت چقدر است؟
براساس گزارش مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل، مستقر در واشینگتن، سامانه دفاع ضد موشکی پاتریوت طی سالیان تغییراتی کرده و ارتقا یافته است.
در حال حاضر قیمت هر واحد موشک‌انداز حدود ۱۰ میلیون دلار و قیمت هر فروند موشک هدایت‌شونده آن حدود چهار میلیون دلار است. با چنین بهای گزافی استفاده از پاتریوت برای هدف گرفتن پهپادهای کوچک و بسیار ارزان ایرانی که روسیه از آن‌ها در جنگ علیه اوکراین استفاده می‌کند مقرون به صرفه نخواهد بود.
مارک کانسیان، سرهنگ بازنشسته تفنگداران نیروی دریایی آمریکا و کارشناس مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل، عقیده دارد که «شلیک موشک‌های میلیون دلاری برای منهدم کردن پهپادهای ۵۰ هزار دلاری شيوه نادرستی است».
حساسیت‌های استفاده از پاتریوت
هر سامانه موشک‌انداز پاتریوت برای عملیات، نگه‌داری و تعمیر دائم حداقل به ۹۰ پرسنل نیاز دارد. به همین دلیل دولت آمریکا طی ماه‌های گذشته حاضر نشد این تسلیحات پیچیده را به اوکراین بدهد، چون ارسال پاتریوت برای اوکراین به معنای اعزام نظامیان آمریکایی برای به کارگرفتن این سامانه‌ها بود و دولت جو بایدن به‌هیچ‌وجه حاضر نیست که نیروهای آمریکایی به شکل مستقیم درگیر جنگ شوند.
نگرانی دیگر این بود که ارسال پاتريوت برای اوکراین باعث تحریک روسیه شود و یا اوکراین با شلیک این موشک‌ها به خاک روسیه باعث شدت گرفتن جنگ شود.
وزارت خارجه روسیه روز ۲۴ آذر در واکنش به تصمیم واشینگتن برای ارسال سامانه‌های ضد موشکی پیشرفته به اوکراین، آن را «یک اقدام تحریک‌آمیز دیگر از سوی دولت آمریکا» خواند و هشدار داد که ممکن است پاسخ روسیه را به دنبال داشته باشد.
به گفته مقامات آمریکایی تحت تأثیر تخریب گسترده زیرساخت‌های غیرنظامی اوکراین و قطع برق، گرما و آب همزمان با فصل زمستان و تقاضاهای مکرر و فوری رهبران اوکراین، واشینگتن در نهایت تردید را کنار گذاشته و تصمیم گرفته است که پاتریوت در اختیار آن کشور قرار دهد.
نمونه‌ای از موشک‌های برد کوتاه پاتریوت در یک پایگاه هوایی در ژاپن
یک مانع مهم آموزش نیروهای اوکراینی توسط ارتش آمریکا برای استفاده از پاتریوت است؛ خدمه این سامانه‌ها برای استفاده مؤثر از آن از جمله تشخیص موقعیت هدف، تنظیم حرکت هدف روی صفحه رادار و شلیک موشک آموزش‌های دقیق و طولانی می‌بینند.
ارتش آمریکا درگذشته سربازان اوکراینی را برای کاربرد سلاح‌های پیچیده از جمله راکت‌اندازهای متحرک (هیمارس) آموزش داده است. در بسیاری از این موارد ارتش آمریکا توانسته با کوتاه‌تر کردن مدت آموزش، ظرف چند هفته پرسنل اوکراینی را برای اعزام به خطوط مقدم جبهه آماده کند.
مقامات دولت آمریکا تاکنون حاضر نشده‌اند در مورد مدت و محل آموزش پرسنل اوکراینی برای استفاده از پاتریوت اظهار نظر کنند.
قابلیت‌های پاتریوت
اوکراین با طیف گوناگونی از سلاح‌های تهاجمی روسیه مواجه است. پاتریوت در برابر برخی از اين سلاح‌ها بسیار موثر و مفید به‌شمار می‌رود، اما برای مقابله با برخی دیگر از آن‌ها چندان کارآمد نیست.
به گفته یک مقام نظامی سابق آمریکا که با کاربرد و قابلیت‌های پاتریوت آشنا است، این سامانه‌ها در برابر موشک‌های بالستیک با برد کوتاه بسیار موثرند و درعین حال ارسال آن نشان‌دهنده پشتیبانی «جدی‌تر» آمریکا از اوکراین است.
این مقام بازنشسته نظامی عقیده دارد که با این حال، تجهیز ارتش اوکراین به چند سامانه پاتریوت نمی‌تواند روند جنگ در این کشور را تغییر دهد.
او که نخواست نامش شود، در گفت‌وگو با رسانه آمریکایی آسوشیتدپرس یادآور شد که «موشک‌اندازهای پاتریوت برد طولانی دارند اما عرض منطقه‌ای که هر قبضه از این سامانه می‌تواند پوشش دهد بسیار محدود است».
به عنوان مثال، یک سامانه پاتریوت می‌تواند به خوبی از یک پایگاه نظامی کوچک حفاظت کند اما در مورد شهر بزرگی به مساحت کی‌یف چنین قابلیتی را ندارد.
پاتریوت معمولاً در مقیاس یک گردان به خدمت گرفته می‌شود که شامل چهار سامانه موشک‌انداز است و هر کدام از موشک‌اندازها هشت خروجی شلیک موشک دارند.
اوکراین قادر نخواهد بود در مقیاس گردان از این تسلیحات استفاده کند چون به گفته مقامات آمریکایی فقط یک سامانه دریافت خواهد کرد.
چند مقام نظامی آمریکا در مقابل یک سامانه پاتریوت نیروی دفاعی ژاپن در اوت ۲۰۱۷
پاتریوت مجهز به رادار‌های قوی‌تری است و در مقایسه با سامانه‌های موشکی اس ۳۰۰ دوران شوروی سابق که اوکراین در حال حاضر از آن‌ها استفاده می‌کند در هدف‌گیری دقیق‌تر است.
با این همه، اگر زمانی ولادیمیر پوتین تهدیدهای خود در مورد به کارگیری سلاح‌های اتمی تاکتیکی را عملی کند پاتریوت برای رهگيری و منهدم کردن موشک‌ها و یا هواپیمای حامل چنین سلاح‌هایی و در نتیجه حفاظت از شهر کی‌یف می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
کارشناسان عقیده دارند که کارایی پاتریوت در چنین حالتی به تاکتیک ارتش روسیه بستگی دارد. اگر سلاح اتمی توسط بمبی که با قدرت جاذبه زمین عمل می‌کند و با هواپیما حمل شود، سامانه پاتریوت می‌تواند هواپیما را هدف بگیرد. اگر هم سلاح اتمی توسط موشک کروز و یا موشک‌های بالستیک با برد کوتاه و متوسط شلیک شود سامانه پاتریوت احتمالا قادر خواهد بود موشک را رهگیری کند.
شرکت تسلیحاتی ریتون، سازنده پاتریوت، می‌گوید که این سامانه‌ها از سال ۲۰۱۵ تاکنون حدود ۱۵۰ موشک بالستیک را رهگیری کرده‌اند.
با این همه میزان موفقیت پاتریوت در ماموریت خود بارها زیر سؤال رفته است. به عنوان نمونه، اداره نظارت و حسابرسی دولت آمریکا در گزارشی که در سال ۱۹۹۲ منتشر شد، اعلام کرد که در طول جنگ اول خلیج فارس هیچ شواهد قانع کننده‌ای در تأیید ضریب موفقیت ۷۰ درصدی پاتریوت در رهگیری و انهدام موشک‌های «اسکاد» ارتش عراق وجود ندارد.
در سال ۲۰۱۸ نیز پس از انتشار ویدئوهای مربوط به ناکارآمدی پاتریوت در مقابله ارتش عربستان با موشک‌هایی که توسط حوثی‌های یمن شلیک می‌شد، بار دیگر درصد موفقیت پاتریوت زیر سؤال رفت.
اما گذشته از میزان موفقیت و کارآمدی پاتریوت، تحویل این سامانه‌های دفاع ضد موشکی نشانه حائز اهمیتی از پشتیبانی دولت آمریکا از اوکراین است.