به تازگی پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، در سفری به عراق از شهرهای بغداد، نجف اشرف، شهر تاریخی اور در استان ذی قار، اربیل در اقلیم کردستان عراق، موصل و قرقوش در شمال این کشور دیدار کرد؛ شهرهایی که بسیاری از آنها زیرسایه ناامنی‌های عراق به ویرانه تبدیل شده‌اند.
در اغلب شهرهایی که پیکارگاه نیروهای حشدالشعبی، ارتش عراق و نیروهای آمریکایی با داعش بوده، این اقلیت‌های دینی بوده‌اند که محروم‌تر از سایر اقشار جامعه عراق رنج زیستن در چنین شرایطی را بر خود هموار کرده‌اند. حضور پاپ در این مناطق، خود بازگوکننده یک نیاز برای دیده شدن ظلم‌هایی است که بر اقلیت‌های دینی در عراق روا شده است.
این رویداد تاریخ‌ساز در تحلیل مناسبات سیاسی و اجتماعی خاورمیانه بسیار مهم است چرا که این، اولین سفر یک پاپ به کشور عراق است.
ملاقات‌های پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان در این سفر چند روزه با نمایندگان اقلیت‌های دینی و مذهبی عراق اگرچه به ظاهر برای پایان دادن به خشونت‌های قومی و مذهبی انجام شده بود، اما آنگونه که واکنش گروه‌های اجتماعی در عراق نشان می‌دهد، این دیدار ابزاری بوده است برای نشان دادن عقاید سیاسی برخی از گروه‌های اجتماعی مانند اقلیت‌های دینی و حتی گروه‌های بنیادگرای اسلامی. برخی خرسندی خود را از این سفر اعلام کردند و آن را حرکتی در راستای صلح و ایجاد امنیت در عراق دانستند، برخی دیگر نیز آن را توطئه‌‌ای علیه مردم عراق می‌پنداشتند.
ساده‌انگارانه است اگر واکنش‌های توطئه‌پندارانه را صرفاً در حد و مرز نزاع‌های دینی و مذهبی بپنداریم. بنابراین واکنش گروه‌های بنیادگرای اسلامی به حضور پاپ در عراق می‌تواند با این واقعیت نیز درک شود که او در بسیاری از سخنانش در ملاقات با رجال سیاسی و نمایندگان دینی عراق از برخورد جدی‌تر با گروه‌های بنیادگرای دینی سخن گفته بود.
بیشتر در این باره: چرا پاپ فرانسیس به سرزمین‌‌های مسلمانان سفر می‌کند؟البته ملاقات پاپ فرانسیس با آیت‌الله سیستانی نیز نظرات مخالفی را در میان شیعیان برانگیخته بود. اگر چه شیعیان عراق، اکثریت مذهبی این کشور را تشکیل می‌دهند؛ برخی از پیروان اقلیت‌های مذهبی و دینی دیگر این کشور نیز روی خوش به این ملاقات نشان نداده بودند، تا آنجا که حتی برخی خشونت‌ستیز‌ترین گروه‌های دینی و مذهبی نیز با این سفر مخالفت نشان داده‌اند.
برخی از منتقدانِ سفر پاپ به عراق بر این باورند که سفر او با این هدف طراحی شده بود که نشان دهد عراق تحت حاکمیت شیعیان کشوری امن و باثبات است. از سوی دیگر سخنان پاپ در نشست‌هایی که در سفرش به عراق داشته، صرفاً به مسائل بین دینی مربوط نمی‌شد، بلکه او اشاره‌هایی هم به مسائل داخلی عراق داشت. شاید بتوان گفت یک روند مذاکره «نرم سیاسی» در این سفر آغاز شده بود؛ چرا که او به بیان دیدگاه‌هایش در مورد سیاست‌های داخلی عراق نیز پرداخته بود.
در سومین روز سفرش به اقلیم کردستان عراق، گفته‌های او آنچنان ریزبینانه بوده که حتی به رویدادهای اخیر عراق مانند محاصره اقلیت دینی «کاکه‌ای» در کرکوک نیز اشاره کرد. کاکه‌ای یا همان یارسان‌ها در عراق، اقلیتی مذهبی با منشأ هندو ایرانی هستند که با جمعیت حدود ۲۵۰ هزار به عنوان از اقلیت‌های دینی غیررسمی در منطقه هورامانات و شمال شرقی عراق سکونت دارند. در حقیقت به بهانه اشاره به این اقلیت دینی، انگشت بر یک رویداد سیاسی گذاشته بوده است.
«رجب کاکه‌ای» که یکی از پیروان این مذهب در عراق است درباره حضور پاپ در عراق این چنین می‌گوید: «آمدن پاپ در وهله نخست به خاطر مسیحی‌های عراق بود؛ اما اگر بخواهیم از زاویه‌ای دیگر به این موضوع فکر کنیم، به دلیل آشتی برقرار کردن میان ادیان مختلف این کشور نیز بوده است. اگر چه پاپ فرانسیس در مورد موضوعاتی صحبت کرده که تحلیلی نسبتا درست از شهرهای دیاله و خانقین ارائه داد. اطراف این شهرها غالباً کاکه‌ای‌نشین هستند. این مناطق جولانگاه داعش و سپاه عراق برای تقابل نظامی با هم شده‌اند. بخشی عمده‌ای از صحبت‌های پاپ در مورد مسائل امنیتی عراق بود.»
با این حال نباید از واکنش برخی از اقلیت‌های دینی عراق غافل شد که این سفر را به فال نیک گرفته‌اند. یکی از شهروندان ایزدی که در شهر سنجار زندگی می‌کند، می‌گوید پاپ در گفته‌هایش در این سفر اشاره‌ای هم به ایزدیان عراق کرد که سال‌ها مورد ظلم واقع شده‌اند؛ به نظر می‌آید بیان چنین نکته‌هایی بازتاب جهانی دارد و این امر به نفع ستم‌دیدگان ایزدی عراق خواهد بود.
بیشتر در این باره: چرا پاپ به ایرانِ جمهوری اسلامی نمی‌رود؟با این وجود اگر نگاهی دقیق‌تر به این موضوع داشته باشیم، پیچیدگی‌های این سفر بیشتر نمود پیدا می‌کند. یک رهبر دینی ممکن است به جایی دیگر از دنیا سفر کند تا به زعم خود برای آشتی برقرار کردن در میان ادیان و مذاهب تلاش کند، اما قانون کشوری که به آن سفر کرده، اختیارات محدودی را برای اقلیت‌ها مشخص کرده است. با این حال پیروان اقلیت‌های دینی و مذهبی از چنین سفرهایی، خورسندی‌های کوتاه‌مدتی را احساس می‌کنند.
در این میان اما برخی نخبگان و اندیشمندان عراق، با اینکه خودشان مسیحی هستند، باور دارند که این سفر، هیچ دستاورد مثبتی برای مردم عراق نداشته است. «یوحنا یوسف»، استاد مسیحی دانشگاه موصل معتقد است که با آمدن پاپ فرانسیس هیچ چیز تغییر نکرده است؛ چرا که قانون در عراق برای اقلیت‌ها، شیعیان، کردها و سنی‌ها احکام متفاوتی صادر می‌کند؛ از این منظر اقلیت‌ها باید تابع سیستم شیعیان عراق باشند. با این رویکرد نمی‌توان انتظار داشت که سفر چند روزه رهبر کاتولیک‌های جهان چیزی را در عراق بهتر کرده باشد.
او این موضوع را اینگونه تشریح می‌کند: «همه عراقی‌ها پس از این دیدار انتظار تغییر در این کشور را دارند؛ زیرا تمام سخنرانی‌های پاپ مربوط به صلح و چگونگی حفظ کرامت انسانی و آشتی برقرار کردن بین پیروان ادیان مختلف در این کشور بود. مسیحیان و دیگر اقلیت‌های دینی نیز در این میان رضایت و خرسندی خود را آشکارا اعلام کردند. با این وجود باید در نظر داشت که دولت عراق بر اساس شرع اسلامی، بسیاری از قوانین خود را وضع می‌کند، در چنین حالتی اقلیت‌های دینی ذره‌ای نقش ندارند. حضور پاپ نیز تغییری در این شرایط به وجود نمی‌آورد؛ چرا که مشکلات اقلیت‌های دینی که با قوانین عراق درآمیخته است، مبتنی بر شریعت اسلام است و آمدن پاپ تأثیری نداشته است.»
Your browser doesn’t support HTML5
پیامدهای دیدار پاپ با آیت‌الله سیستانی
بر اساس برآیند این دیدگاه‌ها می‌توان پنداشت که دولت عراق، اقلیت‌ها را مورد توجه قرار داده تا نشان دهد هیچ تفاوتی بین مردم عراق وجود ندارد و حقوق بشر نیز رعایت می‌شود. دعوت پاپ فرانسیس به این کشور و دیدار با اقلیت‌های دینی نیز به این منظور بوده است.