سایه چین، رقابت منطقه‌ای و تحریم بر پروژه چابهار

از سه روز پیش همکاری ایران و هند در پروژه چابهار زیر ذره‌بین قرار گرفته است. ابتدا این رسانه‌های هند بودند که از کنار گذاشته شدنِ هند از بخشی از این پروژه خبر دادند. یکی دو روز طول کشید تا مقام‌های ایران درباره آن اظهارنظر کنند، و حال که صحبت کرده‌اند اظهارات متناقضی را بیان می‌کنند.

خیرالله خادمی معاون وزیر راه و شهرسازی گفته دلیل کنار گذاشتن هند از پروژه خط آهن چابهار، سه سال تأخیر در اجرا و تامین مالی بوده است. در حالی که یک روز پیشتر فرهاد منتصر معاون امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی گفته بود اصلاً قراردادی در این زمینه با هند نبوده که حال بخواهد ملغی شود.

برای روشن شدن این موضوع، با سومیتا نارایانان کوتی محقق در مرکز مطالعاتی «آر‌.اِس.آی.اِس» در سنگاپور گفت‌وگو کرده‌ایم. خانم کوتی درباره همکاری‌های ایران و هند از جمله پروژه چابهار تحقیق می‌کند.

سایه چین، رقابت منطقه‌ای و تحریم بر پروژه چابهار

ارزیابی شما از این اتفاق چیست؟ البته که در اساسِ آنچه رخ داده هم کمی اختلاف نظر وجود دارد.

بگذارید از اینجا شروع کنم که بله مشخصاً این موضوع ریل‌گذاری، بخشی از قرارداد بزرگتر هند و ایران نبوده است. وقتی در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ ایران و هند صحبت درباره این پروژه را به صورت جدی آغاز کردند، بخش اصلی صحبت بر بندر موجود در چابهار، بندر شهید بهشتی معطوف بود. اینکه هند سرمایه گذاری کند تا این بندر توسعه یابد و به روز شود.

دومین بخش یک خط آهن از چابهار به زاهدان و از آنجا برای اتصال به افغانستان بود چون در این مسیر فقط راه جاده‌ای وجود دارد. در نتیجه سه کشور برای تسهیل عبور و مرور و انتقال محموله‌ها توافق کردند. بخشی از پروژه اجرایی شده. یعنی هند از بندر چابهار استفاده می‌کند تا محموله‌هایی که بیشتر هم موادغذایی و گندم هست را از بندری در ساحل غربی هند به چابهار و از آنجا به افغانستان منتقل کند.

اما در مورد ریل‌گذاری از سال ۲۰۱۶ بین دو شرکت هندی و ایران مذاکرات زیادی در حوزه‌های مختلف انجام می‌شد و حال چهار سال بعد ایران می‌گوید که خود با استفاده از صندوق توسعه ملی این پروژه را پیش می‌برد، کاری که در مرحله اول توسعه بندر چابهار هم همین کار را کرده بود.

پس به نظرتان چرا خبر این اتفاق اینگونه پوشش داده شد؟ مثلاً در رسانه‌های هند صحبت از این بود که این کنار گذاشته شدنِ هند در زمانی رخ داده که چین در حال دستیابی به یک توافق بزرگ با ایران است.

دقیقا با این پرسش به هدف زدید. این اتفاق در زمانی میافتد که رقابت بین چین و هند به شدت در حال افزایش است، هند در تلاش برای یافتن گزینه‌هایی است تا توازنی در مقابل حضور فزاینده چین در همسایگی‌اش پیدا کند، و پروژه چابهار یک گزینه در دسترس بود، و ایرانی‌ها هم مطمئناً خوشحال می‌شدند اگر هند مشارکت می‌کرد و از این راه دسترسی به افغانستان، آسیای میانه و روسیه هم پیدا می‌کرد.

این را هم باید اضافه کنیم به اینکه در دو ماه اخیر، چین و هند درگیری مرزی پیدا کردند که بدترین در چهار دهه اخیر بوده است. و همزمان ما شاهد آن توافقات بین ایران و چین هستیم و همه این‌ها بر رویکرد عمومی در هند تأثیر گذاشته است.

درباره اهمیت پروژه چابهار و اجرایی شدن بخشی از آن صحبت کردیم. اما وضعیت کنونی چه مسیری را در آینده برای این پروژه رقم می‌زند ؟ آیا امکان دارد کل پروژه را تحت الشعاع قرار دهد ؟

نه من فکر نمی‌کنم آن پتانسیلی که هم‌اکنون وجود دارد را فعلاً تحت‌الشعاع قرار دهد. بعد هم آنچه هم اکنون د رجریان است تصویر بسیار کوچکتر از آنیست که فوراً بعد از برجام در نظر داشتند که انجام دهند. در سه سال گذشته تحریم‌های آمریکا بازگشته است، و تحریم‌های بیشتری هم اعمال شده که بخش تجارت را هدف گرفته است و دولت ترامپ ادامه ارتباط دولت هند را بسیار سخت کرده است، و این بخشی از طرح‌های اولیه پروژه را تحت تاثیر قرار داده است.

این پروژه یک بخش سومی هم در کنار بندر و خط ‌آهن دارد، که آن منطقه آزاد تجاری است که هند همچنان در حال مذاکره درباره آن و سرمایه‌گذاری در این بخش است. شاید میزان سرمایه‌گذاری آن چیزی نباشد که در ابتدا از آن صحبت شده بود و ایران انتظار داشت، اما به هر حال واقعیت‌های شرایط موجود را هر دو طرف می‌دانند و سعی می‌کنند خود را به آن وفق دهند.