در حالی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا توافق هسته‌ای با ایران، موسوم به برجام، را «بدترین توافق ممکن» نامیده و از آن خارج شده‌است، مقام‌های اروپایی امضاکننده توافق درحالی‌که اذعان دارند برجام «ایده آل» نیست، اما می‌گویند برای جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته‌ای گزینه مناسبی است.
ایران تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای را رد می‌کند.
در این میان، اخیرا بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با نشان دادن آنچه «نیم تن اسناد و مدارکی که از ایران بیرون آورده شده‌است»، اعلام کرد که بر اساس آنها، جمهوری اسلامی پس از برجام نیز مخفیانه دنبال ساخت بمب هسته‌ای بوده‌است. این ادعا در سخنان آقای ترامپ هنگام اعلام خروج از برجام نیز انعکاس یافت.
با این حال، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش‌های متعدد خود بعد از توافق هسته‌ای طی سه سال گذشته، به پایبندی ایران به برجام تاکید کرده‌است.
عیب برجام کجاست؟
وزنه ایالات متحده آمریکا در این توافق به قدری بالا است که بدون حضور آن، حفظ برجام مشکل به نظر می‌رسد. خصوصا اینکه، مایک پومپئو، وزیر خارجه ترامپ روز دوشنبه اعلام کرد واشینگتن «شدیدترین تحریم‌های تاریخ را علیه ایران وضع خواهد کرد و اگر حکومت ایران رفتار خود را عوض نکند فشار تحریم‌ها افزایش خواهد یافت».
آقای پومپئو در یک سخنرانی در اندیشکده بنیاد هریتیج برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای جدید با ایران ۱۲ شرط تعیین کرد که سه شرط آن مستقیما با برنامه هسته‌ای ایران مرتبط بود. از جمله، توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم، اجازه بازدید آژانس از تمام تاسیسات کشور و اعلام تمام برنامه‌ها و اقدامات ایران در گذشته برای تولید سلاح هسته‌ای.
Your browser doesn’t support HTML5
«۱۲ شرط» پومپئو برای دستیابی به توافق جدید با تهران
هیچ‌کدام از این موارد در متن برجام لحاظ نشده‌است، از جمله ایران مجاز است غنی‌سازی را در سطح و حجم محدود ادامه دهد، یا اینکه ایران بر اساس برجام متعهد نیست در تاسیسات نظامی خود را برای بازرسان آژانس باز کند و نهایتا تمرکز برجام بر اقدامات کنونی ایران است نه برنامه و اقدامات گذشته.
اولی هاینونن، معاون پیشین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که هم اکنون مشاور عالی حوزه علوم و منع گسترش سلاح‌های کشتار جمعی در «بنیاد دفاع از دمکراسی‌ها» است؛ در گفت‌وگو با رادیو فردا درباره اختلاف نظر آمریکا و آژانس در ارزیابی از عمل ایران به تعهدات هسته‌ای می‌گوید: برای نمونه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین گزارش خود که ۲۲ فوریه منتشر کرده‌است، اظهار داشته «از زمانی که برجام اجرا شد، آژانس در حال راستی‌آزمایی و نظارت بر تعهدات ایران بر اساس برجام است». این اظهارات مقداری گنگ و مرموز است چرا که صراحتا اشاره نمی‌کند که ایران اکنون با توجه به ارزیابی آژانس و انجام کامل تعهدات خود دقیقا در چه جایگاهی قرار دارد.
ادامه گسترش غنی‌سازی اورانیوم در ایران، در حالی است که نه بازاری برای اورانیوم غنی‌شده ایران در خارج وجود دارد و نه فعلا نیاز داخلی برای آن هست. در این میان بازار سوخت اورانیوم در جهان نیز در حد اشباع است و هیچ رآکتور هسته‌ای در جهان وجود ندارد که به‌خاطر نبود سوخت متوقف شده باشد.اولی هاینونن
به‌گفته هاینونن، چنین اظهارات صریحی باید در گزارش آژانس بازتاب یابد، چرا که ایران مکررا گفته‌است اجازه بازرسی از تاسیسات نظامی را به آژانس نمی‌دهد و این مسئله در تضاد با «توافق جامع امنیتی» (Comprehensive Safeguards Agreement) است که به‌صورت جداگانه میان آژانس و ایران امضا شده‌است.
اولی هاینونن می‌افزاید پیش از برجام، آژانس لحن صریح‌تری درباره ارزیابی خود از برنامه هسته‌ای ایران داشت.
به گفته معاون پیشین آژانس برجام همچنین قادر نیست ایران را به‌طور کامل و دائم از سلاح هسته‌ای دور کند: «برای نمونه، ادامه گسترش غنی‌سازی اورانیوم در ایران، در حالی است که نه بازاری برای اورانیوم غنی‌شده ایران در خارج وجود دارد و نه فعلا نیاز داخلی برای آن هست. در این میان بازار سوخت اورانیوم در جهان نیز در حد اشباع است و هیچ رآکتور هسته‌ای در جهان وجود ندارد که به‌خاطر نبود سوخت متوقف شده باشد».
در این میان، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی هسته‌ای ایران نیز اخیرا تهدید کرده‌است که در صورتی که اروپا نتواند منافع ایران از برجام را تامین کند، جمهوری اسلامی غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصدی را از سر خواهد گرفت.
آقای هاینونن می‌گوید که ایران بر سر دو راهی قرار دارد. هر اقدامی که بخواهد بر خلاف برجام انجام دهد، به همان میزان حمایت اروپا را از دست خواهد داد. او می‌گوید که وجود مستندات گسترده از طراحی بمب هسته‌ای (توسط ایران) و عدم پاسخ‌دهی درست به پرسش‌های آژانس نه تنها پایبندی ایران به برجام را در سایه قرار می‌دهد، بلکه به نگرانی‌ها از پیمان منع سلاح‌های کشتار جمعی نیز دامن می‌زند.
او می‌گوید بهترین راه برای ایران، پاسخ‌دهی شفاف به این سوالات، نابودی تجهیزات و اسناد مرتبط با آن و بستن پرونده این جنبه از برنامه هسته‌ای کشور برای همیشه‌است، به‌طوری که قابل اثبات و غیرقابل بازگشت باشد.
ایران تلاش برای ساخت بمب هسته‌ای را به کرات رد کرده و می‌گوید به دنبال آن نخواهد بود.