سفیر ترکیه در جمهوری آذربایجان از اتمام پروژه خط لوله ایغدیر-نخجوان خبر داد؛ پروژه‌ای که جمهوری خودمختار نخجوان را از وابستگی گازی به ایران رها می‌کند. در همین حال، راه‌اندازی این پروژه، ایران را از حق معاوضه ۱۵ درصدی گاز در این منطقه محروم می‌کند.
این خط لوله ۱۲۰ کیلومتری از شهر ایغدیر ترکیه تا غرب نخجوان در نزدیکی مرز با ارمنستان ادامه دارد و سالانه می‌تواند بیش از ۷۰۰ میلیون متر مکعب گاز تحویلی خود جمهوری آذربایجان به ترکیه از مسیر گرجستان را تحویل نخجوان دهد.
وزارت انرژی جمهوری آذربایجان روز پنج‌شنبه ۱۵ آذر، با تأیید اتمام فیزیکی این خط لوله، به رادیو فردا گفت که فعلاً سوآپ (معاوضه) گاز با ایران ادامه خواهد داشت، اما طبیعتاً حجم آن کاهش می‌یابد.
طبق قرارداد سوآپ، جمهوری آذربایجان طی بیش از دو دهه گذشته سالانه حدود ۴۵۰ میلیون متر مکعب گاز را در مرز آستارا تحویل ایران داده و ایران نیز با کسر ۱۵ درصد از آن به عنوان حق سوآپ، گاز خود را در منطقه مرزی جلفا تحویل نخجوان می‌دهد.
طی چند سال گذشته و به‌ویژه بعد از پس گرفتن منطقه قره‌باغ کوهستانی توسط جمهوری آذربایجان در نبرد ۴۴ روزه پاییز ۲۰۲۰، روابط تهران و باکو دچار تنش شده و دو سال پیش ترکیه و جمهوری آذربایجان تصمیم به احداث خط لوله گازی ایغدیر-نخجوان گرفتند.
خط لوله‌ای فراتر از نخجوان
الهام شبان، مدیر مرکز مطالعات نفت خزر در جمهوری آذربایجان به رادیو فردا گفت هدف اصلی خط لوله یادشده فراتر از تأمین گاز نخجوان است.
او گفت فعلاً این خط لوله، گاز را از ایغدیر به نخجوان منتقل می‌کند، اما هدف اصلی احداث آن درست مسیری برعکس است؛ یعنی انتقال گاز جمهوری آذربایجان از ارمنستان به نخجوان و ترکیه.
بیشتر در این باره: پالایشگاه چینی به جای نفت ایران از آفریقا سفارش دادآقای شبان در ادامه گفت جمهوری آذربایجان طی دو سال گذشته خط لوله گازی از باکو تا مرز منطقه زنگزور ارمنستان را احداث کرده و تنها ۴۰ کیلومتر خط لوله باید از خاک ارمنستان بگذرد تا به خط لوله نخجوان برسد و مازاد گاز نیز از نخجوان به ایغدیر صادر شود.
او همچنین گفت، ظرفیت سالانه خط لوله باکو-زنگزور-نخجوان-ایغدیر ۲ میلیارد متر مکعب است که یک چهارم آن برای نخجوان و بقیه برای بازارهای ارمنستان و ترکیه در نظر گرفته شده است.
هم‌اکنون ارمنستان گاز مصرفی کشور را از روسیه تأمین می‌کند و از طرفی با ایران نیز قرارداد تهاتر گاز با برق دارد.
جمهوری آذربایجان طی چند سال گذشته از ارمنستان خواسته است که طبق ماده ۹ توافق آتش‌بس با میانجی‌گری روسیه، امکان ترانزیت کالا و انرژی از کریدور زنگزور را فراهم کند؛ موضوعی که با انتقاد و مقاومت تند جمهوری اسلامی مواجه شده و آن را بیرون گذاشتن ایران از پروژه‌های ترانزیتی منطقه قلمداد می‌کند.
افت چشمگیر سوآپ گاز ترکمنستان
جمهوری آذربایجان به غیر از قرارداد سوآپ گازی برای تأمین انرژی نخجوان، طی چند سال گذشته قرارداد مشابهی با ایران برای دریافت گاز ترکمنستان امضا کرده است.
پارسال ۱٫۵ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان از طریق سوآپ با ایران، تحویل جمهوری آذربایجان شد، اما آمارهای گمرکی این کشور حاکی است که در ۹ ماه ابتدایی امسال تنها ۳۴۱ میلیون متر مکعب گاز ترکمنستان را از طریق ایران دریافت کرده است و هر ماه از میزان سوآپ گاز کاسته شده است؛ بطوری که در ماه سپتامبر، این رقم تنها ۱۵ میلیون متر مکعب بود.
ایران ۱۵ درصد از گاز تحویلی از ترکمنستان را به عنوان حق سوآپ برای خود نگه می‌دارد و با کسر این رقم، گاز خود را تحویل جمهوری آذربایجان می‌دهد.
پارسال جمهوری اسلامی از محل سوآپ گاز باکو-نخجوان و عشق‌آباد-باکو، ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز برای مصرف داخلی خود دریافت کرد که ارزش این مقدار گاز حدود ۱۰۰ میلیون دلار است.
جمهوری آذربایجان در سال جاری تولید گاز تجاری خود را ۲ میلیارد متر مکعب افزایش داده و در ۱۰ ماه ابتدایی سال به بالای ۳۸ میلیارد متر مکعب رسانده است و دیگر جایی برای خرید گاز ترکمنستان یا روسیه و فروش آن به مشتریان غربی نمانده است.
صادرات گاز جمهوری آذربایجان در ۱۰ ماه گذشته با رشدی ۵ درصدی به ۲۱ میلیارد متر مکعب رسیده که نیمی از آن تحویل اروپا و نیمی دیگر تحویل گرجستان و ترکیه شده است.