زندگی از پشت شیشه

مهین عظیما در سال ۱۳۹۵

مهین عظیما، نقاش پیشکسوت ایرانی، روز سه‌شنبه، ۱۸ تیر، پس از یک دوره‌ بیماری در ۹۰ سالگی درگذشت.

مهین عظیما جزو اولین دانشجویان زن دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و از آخرین بازماندگان «نقاشی پشت شیشه» که نمایشگاه‌های متعددی را در ایران و کشورهایی چون فرانسه، بلژیک، ترکیه و یوگسلاوی برگزار کرده بود.

در سال ۲۰۰۲ میلادی نیز نمایشگاهی از آثار این نقاش صاحب‌سبک ایرانی در دانشگاه هاروارد برگزار شد و آن‌ گونه که خود عظیما روایت کرده، آثار نقاشی‌های پشت شیشه او استادان دانشگاه را به تعجب واداشت.

برخی آثار مهین عظیما که با رویکردی مدرنیستی و با استفاده از شیوه مهجور نقاشی پشت شیشه خلق شده، در موزه‌های گوناگون از جمله موزه‌ هنرهای معاصر تهران و بنیاد ایران‌شناسی و کلکسیون ایندیرا گاندی نگهداری می‌شود.

«نقاشی پشت شیشه» شیوه‌ای قدیمی در نقاشی ایرانی است که عظیما در جوانی پس از ازدواج با مسعود برزین و سفر به آبادان تصادفاً با آن آشنا شد و سپس به‌ شکل خودآموخته تمام ذوق و سلیقه و زندگی خود را صرف آن کرد.

«خواستگاری»، اثر مهین عظیما

در «نقاشی پشت شیشه»، که شیوه‌ای کاملاً متفاوت با شیوه «ویترای» است، نقاش طرحش را پشت شیشه می‌کشد و سپس از آن سوی شیشه آن را نگاه می‌کند و به همین شیوه آن را تکمیل می‌کند.

با این حال این شیوه از نقاشی با اقبال چندانی در میان جامعه نقاشان روبه‌رو نشده است. مهین عظیما در مصاحبه‌ای دلیل مهجور ماندن آن را «سختی کار و بی‌حوصلگی هنرمندان در پرداختن به آن» بیان کرده بود.

عظیما که سابقه تدریس در دانشگاه را هم داشت، زمانی گفته بود «تنها کسی که در این سال‌ها پیش من آمد تا نقاشی پشت شیشه یاد بگیرد، دختربچه‌ای بود به اسم لیلا»، و همیشه آرزو داشت حالا که موفق شده است «نقاشی پشت شیشه» را تا حدی در سطح جهانی نیز معرفی کند، جوان‌ها «فکری برای این هنر بکنند، بروند و کار را شروع کنند».

«زن و پرنده»، اثر مهین عظیما

مهین عظیما همچنین همسر مسعود برزین، روزنامه‌نگار سرشناس و اولین دبیر سندیکای نویسندگان و خبرنگاران ایران بود که به «مترجم و شارح مهاتما گاندی در ایران» نیز شهرت داشت.

مهین عظیما در کنار مسعود برزین، اواخر دهه‌ هشتاد خورشیدی

مسعود برزین همچنین در دوره‌ای کوتاه ریاست رادیو و تلویزیون ملی ایران را بر عهده داشت که، به‌گفته مسعود بهنود، علی‌رغم پخش مستقیم مراسم ورود آیت‌الله خمینی به ایران، پس از انقلاب به زندان افتاد و پس از آزادی خانه‌نشین شد و خانه‌نشین ماند تا مرداد ۱۳۸۹ که در ۹۰ سالگی درگذشت.

درباره مهین عظیما که سال ۱۳۸۲ نشان درجه یک هنری را نیز از شورای ارزشیابی هنرهای سنتی دریافت کرد، کتابی منتشر شده است با عنوان «تماشاگر رؤیا» که شامل زندگینامه و آرشیوی از عکس‌ها، مدارک و مطالب دیگر هنرمندان در مورد آثار اوست.

کتاب «تماشاگر رؤیا» در سال ۱۳۹۵ در ضمن مراسم گشایش نمایشگاهی از منتخب آثار مهین عظیما در طول یک عمر با همین عنوان رونمایی شد.

این نقاش ایرانی در حاشیه این مراسم و نشسته بر صندلی چرخدار گفته بود: «دیگر نمی‌توانم راه بروم یا حتی بایستم. برای رفتن به نمایشگاه مرا با آمبولانس بردند و بازگردانند، اما خدا را شکر مغزم کار می‌کند.»

پیکر مهین عظیما روز چهارشنبه ۱۹ تیر در کنار مزار مسعود برزین به خاک سپرده شد.