آیا سیستم کنترل اتوماتیک راه‌آهن ایران دارای مشکل است؟ آیا این سیستم سبب تصادف مرگبار دو قطار در سمنان شده است؟ آیا این سیستم توانسته است امنیت خطوط راه‌آهن ایران را تقویت کند؟
سیستم کنترل اتوماتیک در کنار طرح‌های برقی کردن، طرح‌های خطوط سریع سیر، افزایش خطوط راه‌آهن ایران و ایجاد خطوط جدید با کمک شرکت‌های آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، کره‌ای و چینی یکی از اقدامات دولت حسن روحانی برای مدرن کردن راه‌آهن ایران است.
سیستم کنترل اتوماتیک قطار در ایران مدتی است که فعال شده است. با این همه برخی رسانه‌های اصولگرا مانند فارس و تسنیم این سیستم را دلیل اصلی تصادف دو قطار مسافری در ایران اعلام کرده‌اند. البته تاکنون اعلام شده این سیستم ایرادی ندارد و مشکل اصلی از متصدی مرکز کنترل بوده است.
خبرگزاری تسنیم گزارش داده است که «هیچ‌کدام از مسئولان و دست‌اندرکاران وزارت راه و شهرسازی به اعلام خطاهای بی‌شمار ناصحیح سیستم کنترل اتوماتیک قطار اشاره نکرده‌اند، سیستمی که از ابتدای سال گذشته تاکنون قریب به دو هزار بار اعلام خطا داشته که اکثر آنها صحیح نبوده است. در این میان عالی‌ترین مقام وزارت راه و شهرسازی و مدیران زیر دست وی بارها تأکید کرده‌اند که عامل بروز سانحه برخورد قطارها خطای انسانی بوده است، اما هیچ سخنی درباره وجود ایرادات اساسی در سیستم کنترل اتوماتیک قطار به زبان نیاورده‌اند.»
به نظر برخی کارشناسان اشتباهات سیستم کنترل اتوماتیک ماموران قطار را بی‌تفاوت کرده بود برای همین لوکوموتیوران سیستم را غیرفعال می‌کند و به اخطار سیستم توجهی نمی‌کند.
به گزارش ایلنا طبق گزارش‌های رسمی مامور کمیته ویژه بررسی این سانحه، مقصر اصلی در حادثه قطار سمنان (سی تی سی) متصدی مرکز کنترل تهران-مشهد در ایستگاه شاهرود است.
براساس این گزارش؛ در بررسی همه جوانب موضوع، علت وقوع سانحه این است که قطار را از حالت کنترل خودکار خارج کردند و روی کنترل دستی گذاشتند و چون قطار در حالت دستی قرار گرفت، به قطار سمنان اجازه حرکت داده می‌شود و به قطار تبریز ـ مشهد که به خاطر خرابی ترمز در ۸ کیلومتر جلوتر متوقف بود، برخورد می‌کند و در واقع مأمور ایستگاه به اشتباه به این قطار اجازه حرکت می‌دهد و آن حادثه به وجود می‌آید.
محسن پور سیدآقایی مدیرعامل راه‌آهن در زمان حادثه که پس از تصادف در پی فشار افکار عمومی استعفا داد درباره این سیستم گفته است: «همه شبکه ریلی در حال تجهیز به سیستم کنترل اتوماتیک ورود ایستگاه‌ها است. این سیستم خطای انسانی را کاهش داده و مانع افزایش سرعت می‌شود و اگر اتفاقی برای لکوموتیوران رخ دهد، قطار متوقف خواهد شد. سیستم کنترل اتوماتیک قطار بسیار پیشرفته است و همین سیستم روز وقوع حادثه یک بار از بروز سانحه جلوگیری کرده است. اما لوکوموتیوران سیستم را خاموش کرده و این حادثه رخ داده است.»
نخستین سیستم مدیریت حرکت قطار از حدود سال ۱۸۴۰ میلادی در بریتانیا فعال شده بود. در ابتدا این سامانه صرفا یک سیستم ابتدایی سیگنالینگ بود که برای مدیریت حرکت قطارها در زمان ورود و خروج به تونل مورد استفاده قرار می‌گرفت.
پس از آن ژاپنی‌ها بودند که ساخت سیستم‌های کنترل قطار را در دستور کار خود قرار دادند و به این ترتیب از حدود سال ۱۹۵۴ نخستین سیستم نظارت اتوماتیک قطار در این کشور آسیایی کار خود را آغاز کرد. به دنبال مشکلاتی که برای آن سیستم شکل گرفت تلاش‌ها برای اضافه کردن نظارتی جدید بر حرکت قطارها ادامه یافت تا سرانجام طرح کنترل اتوماتیک قطار یا ATC بطور رسمی کار خود را آغاز کرد.
این سیستم کنترل هوشمند با استفاده از امکانات نوین مانند پردازشگرهای دیجیتال و ارتباطات رادیویی، کار را به جایی رساند که امکان کنترل کامل قطار، توقف یا حرکت دادن آن و حتی کاهش یا افزایش سرعتش فراهم شد.
این سیستم که امروز در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان به عنوان یکی از اصلی‌ترین شیوه‌های مدیریت حرکت قطارها مورد استفاده قرار می‌گیرد، در ایران نیز از چند ماه قبل کار خود را به‌طور رسمی آغاز کرد.
نخستین ارزیابی‌ها از چگونگی بکارگیری کنترل اتوماتیک در ناوگان ایران در اوایل دهه ۸۰ صورت گرفت و حتی در نیمه‌های همین دهه اقداماتی جدی به منظور استفاده از آن آغاز شد.
این سیستم طوری طراحی شده است که هر مانع اعم از جزئی و کوچک یا بزرگ را در مسیر ریلی تشخیص می‌دهد. از این رو اخطارهای سیستم هوشمند در طول ماه‌های گذشته شامل کوچک‌ترین موانعی شده که در بلاک‌های راه‌آهن قرار گرفتند و این امر شاید شرایط تصمیم غلطی را فراهم کرده که این بار نیز قطار متوقف‌شده در مسیر ریلی را یک جسم معمولی تشخیص داده و احتمال سانحه بزرگ را نادیده گرفته است.
البته فعلا به درستی مشخص نیست این سیستم آن‌گونه که رسانه‌های مخالف دولت مانند فارس و تسنیم می‌گویند ایرادهای فراوانی دارد یا خیر.