حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، در جریان سخنرانی خود در مراسم دولتی ۲۲ بهمن، با اشاره به موضوعاتی مانند رد صلاحیت نامزدها در انتخابات و حریم خصوصی مردم، گفت در موضوعات مورد اختلاف بین نهادهای جمهوری اسلامی باید به همه‌پرسی مراجعه کرد.
این سخنان با واکنش‌هایی، چه داخل ایران و در میان جناح‌های داخلی و چه در میان چهره‌های سیاسی، اجتماعی و کنشگران دیگر روبه‌رو شد و این واکنش‌ها در دو روز گذشته نیز ادامه داشته‌است.
Your browser doesn’t support HTML5
ادامه واکنش‌ها به خواست همه‌پرسی
عبدالله گنجی، مدیر مسئول روزنامه جوان، که گفته می شود به سپاه پاسداران نزدیک است، در کانال تلگرام خود نوشته است «حسن روحانی روز یکشنبه داشت سخنرانی‌اش را تمام می‌کرد که یک‌هو یادش افتاد در این سخنرانی به بعضی حال درست و حسابی نداده بنابراین بحث رفراندوم را مطرح کرد و تیتر خوبی به رسانه‌های غربی هدیه کرد».
حسن روحانی در سخنرانی ۲۲ بهمن گفته بود: «اگر جایی ما با هم بحث داریم، به اصل ۵۹ قانون اساسی مراجعه کنیم. اگر در دو تا مسئله ما اختلاف نظر داریم دعوا ندارد! صندوق! هر چه مردم گفتند به آن عمل کنیم».
«رجانیوز» که به عنوان سایت اینترنتی روحانی تندرو، محمدتقی مصباح یزدی شناخته می‌شود، نیز با ارائه گزارشی، از خواست همه پرسی از زمان ابوالحسن بنی صدر در اردیبهشت ۱۳۶۰ می نویسد «این رشته سر دراز دارد». رجا نیوز بدون نام بردن از حسن روحانی و اشاره به سخنرانی روز یکشنبه او می‌نویسد: «دعوت به مراجعه به آرا عمومی، آن هم از سوی مقامات قانونی کشور و در پوشش اصول قانون اساسی، اساسا یک خواسته فراقانونی است».
علی شیرازی، مولف کتاب «بررسی قانون اساسی جمهوری اسلامی» به رادیو فردا می گوید همه‌پرسی مورد نظر حسن روحانی، هدفش تغییر اساسی در نظام جمهوری اسلامی نیست. با این وجود، پی‌شرط اجرای آن اما نیازمند موافقت‌هایی است که باید جلب شود: «آقای روحانی منظورش از همه‌پرسی، این نبود که همه‌پرسی درباره کل نظام باشد. بلکه برای حل اختلافات بین جناحان شرکت‌کننده در قدرت این پیشنهاد را کرد. این می‌تواند قابل تصور باشد که طبق قانون اساسی، مجلس تصمیم بگیرد در یکی از این مسائل مورد اختلاف بین جناح‌های مختلف قدرت به رای مردم رجوع کند. در این صورت باید رهبر جمهوری اسلامی هم موافقت کند با چنین تصمیمی و البته نمی توانیم تصور کنیم مجلسی که می‌شناسیم، در شرایط حاضر یا شرایطی که ممکن است در آینده نزدیک پیش بیاید، کارش به جایی برسد که چنین تصمیمی بگیرد. اگر این اختلافات آن چنان تند بشوند که واقعا راه دیگری برای حلشان وجود نداشته باشد، آن موقع ممکن است یک چنین تصمیمی گرفته بشود. ولی من فکر می‌کنم قانون اساسی راه‌های دیگری برای چنین موقعی پیشنهاد کرده. و باز اختیارات رهبر [در کار] است».
پانزده فعال سیاسی و مدنی ایران در بیانیه‌ای که نام نسرین ستوده، شیرین عبادی، جعفر پناهی و نرگس محمدی هم در آن دیده می‌شود، خواهان برگزاری همه‌پرسی تحت نظارت سازمان ملل متحد شدند.
شیرین عبادی، یکی از امضاکنندگان این بیانیه در گفت‌وگو با رادیو فردا می گوید همه‌پرسی موردنظر امضاکنندگان این بیانیه، با همه‌پرسی مطرح شده از سوی حسن روحانی متفاوت است: «آقای روحانی در نطق ۲۲ بهمن خودشان اشاره کرده بودند به این که می‌شود در مورد مسائل مورد اختلاف، همه‌پرسی کرد. همه‌پرسی مورد نظر آقای روحانی، ناظر به قانون اساسی است. اما در قانون اساسی که همه‌پرسی پیش‌بینی شده، قید شده که برخی از اصول است که الی الابد هست و حتی ولی فقیه نمی‌تواند آنها را عوض کند و درخواست رفراندوم بکند. یکی از آن اصول این است که جمهوری اسلامی باید اسلامی باقی بماند. یکی دیگر این است که تمام قوانین بایستی منطبق با شریعت اسلام باشد. یکی دیگر ولایت فقیه است. این‌ها اصولی است که طبق قانون اساسی هرگز قابل تغییر نیست. بنابراین رفراندومی که بخواهد طبق قانون اساسی صورت بگیرد، یک تحکیم وضعیت موجود است. به همین دلیل من به‌عنوان یک حقوقدان به درخواست آقای روحانی برای رفراندوم می گویم آنچه که شما می‌خواهید با آنچه که ما مطالبه کردیم کاملا فرق می‌کند. منظور ما گفتن «نه» به جمهوری اسلامی است. چرا که ما خواهان یک حکومت سکولار دموکرات هستیم و ساختار قانون اساسی ایران، اجازه برپایی چنین چیزی را نمی‌دهد».
اما جدای از این که این دو نظرگاه که با دو انگیزه و خواست متفاوت مطرح می‌شوند، پرسش قابل طرح این که اساسا همه‌پرسی چه زمینه‌ای برای تحقق دارد؟
رضا علیجانی، تحلیلگر مسائل سیاسی ایران در پاریس، با مقایسه این دو خواست همه‌پرسی، به رادیو فردا می‌گوید سیاست از تعیین اهداف شروع نمی‌شود، بلکه از چگونگی رسیدن به هدف آغاز می‌شود: «همه پرسی که آقای روحانی مطرح کرده و قبلا هم توسط برخی رئیس جمهورهای سابق مثل آقای بنی صدر، آقای خاتمی و حتی آقای احمدی نژاد مطرح شده، برای تعیین تکلیف برخی سیاست‌های عملی دولت و حکومت است. این سیاست‌ها می‌تواند سیاست‌های خرد یا کلان باشد. ولی هیچ‌گاه در جمهوری اسلامی عملی نشده. اما همه‌پرسی که پانزده فعال سیاسی مطرح کرده‌اند برای تعیین تکلیف ماهیت رژیم سیاسی به صورت مسالمت‌آمیز است. در هر دوی این‌ها به هرحال نوعی آرزواندیشی دیده می‌شود. من با هیچ‌کدامشان مخالفت بنیادی و ذاتی ندارم. اما مسئله این است که سیاست از تعیین اهداف شروع نمی‌شود. سیاست در عمل، و سیاست راهبردی از چگونگی عملی شدن و چگونگی رسیدن به آن اهداف آغاز می شود. هر دوی این همه پرسی ها، الان در ساختار کنونی کشور ایران و نظام جمهوری اسلامی به گمان من غیرعملی است. می‌تواند جنبه فرهنگ‌سازی، تبلیغات، گفتاردرمانی و آموزش سیاسی داشته باشد. مهم این است که طرفداران همه‌پرسی از هر نوعش بگویند که چگونه می‌خواهند این همه‌پرسی را به عرصه عمل برسانند و به آن جامه عمل بپوشانند».
روز دوشنبه، سایت‌های تندرو و نزدیک به اصولگرایان، از پوشش خبر خواست همه‌پرسی از سوی رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور شدیدا انتقاد کرده، به این رسانه‌ها حمله و آنها را به «ذوق‌زدگی» متهم کردند.