پایگاه داده باز ایران، پروژه نوآوری است برای جمع‌آوری داده‌های مربوط به ایران در یک جا و ارائه آنها در قالب‌هایی که به راحتی قابل دسترس باشند. رادیو فردا با همکاری این نهاد مجموع مقالاتی را منتشر می‌کند.
طی سال‌های اخیر میزان طلاق در ایران افزایش قابل‌توجهی پیدا کرده و تحلیل‌های مختلفی دراین‌باره بیان شده است. به‌خصوص از طرف حکومت ایران و بخش‌های مذهبی افراطی و سنت‌گرای آن، مشارکت اقتصادی زنان و استقلال مالی آنها همواره یکی از دلایل اصلی افزایش طلاق فرض می‌شود. در سال‌های گذشته این بخش‌ها سعی کرده‌اند زنان ایرانی را هرچه بیشتر برای حفظ بنیان خانواده خانه‌نشین و به فرزندآوری و صرفا پرورش آنها تشویق کنند. در این مقاله با نگاهی کلی به آمار رسمی نرخ طلاق در ۱۰ سال گشته، این آمار را با شاخص‌هایی همچون نرخ مشارکت اقتصادی زنان و هزینه سرانه خانوار مقایسه می‌کنیم تا بتوانیم چگونگی این ارتباط‌ها را بررسی کنیم.
همان‌طور که در نمودار اول قابل مشاهده است، تعداد طلاق‌های ثبت شده در ایران از ۹۴هزار فقره در سال ۱۳۸۵ به بیشتر از ۱۶۳هزار فقره در سال ۱۳۹۴ رسیده است. تعداد طلاق‌های ثبت شده با شیب قابل‌توجهی درحال رشد بوده است. بین سال‌های ۸۷ و ۸۸ بیشترین جهش را داشته‌ایم و در سال ۹۳ و ۹۴ تعداد طلاق‌ها تقریبا یکسان بوده‌اند.
در این مقاله، با استفاده از برخی داده‌های آماری و شاخص‌های اقتصادی، به موضوع طلاق نگاه می‌کنیم و آمار طلاق در سال ۱۳۹۴ را در مقایسه با سه شاخص دیگر مورد بررسی قرار می‌دهیم.
نخست نسبت سرانه طلاق در هر استان را محاسبه می‌کنیم و بعد از آن، سرانه طلاق با نرخ مشارکت اقتصادی زنان در همان استان مقایسه خواهد شد. سپس نسبت سرانه طلاق در هر استان، با هزینه سرانه خانوار مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در نهایت سرانه طلاق هر استان، با درصد جمعیت روستایی آن استان مقایسه خواهد شد. به این ترتیب مشخص خواهد چه رابطه‌ای میان میزان طلاق با فعالیت اقتصادی زنان، هزینه‌های خانوار و شهرنشینی وجود دارد.
سرانه طلاق
برای آنکه آمار طلاق در هر استان دقیق‌تر بیان‌گر میزان نرخ جدایی باشد، در این مقاله به جای تعداد طلاق، سرانه طلاق، مورد نظر قرار می‌گیرد. به همین دلیل تعداد طلاق‌های ثبت شده در هر استان بر جمعیت آن استان تقسیم می‌شود تا سرانه طلاق مشخص شود.
براساس آمار سازمان ثبت احوال، در بین ۳۱ استان ایران، بیشترین تعداد طلاق در تهران ثبت شده، اما همان‌طور که در نمودار زیر قابل مشاهده است، اگر سرانه طلاق ملاک قرار داده شود، این استان گیلان است که نسبت به جمعیت خود، بالاترین میزان طلاق را داشته و تهران هفتمین استان پر طلاق کشور است.
سرانه طلاق و نرخ مشارکت اقتصادی زنان
برخی مواقع این فرضیه مطرح می‌شود که تعدادی از زنانی که تمایل به جدایی دارند، به دلیل وابستگی اقتصادی به همسر خود، از درخواست طلاق خودداری می‌کنند. با همین استدلال بیان می‌شود که عمده زنانی که طلاق می‌گیرند، دارای استقلال اقتصادی هستند. برای بررسی دقت این فرضیه می‌توان سرانه طلاق را با نرخ مشارکت اقتصادی زنان مقایسه کرد.
نرخ مشارکت اقتصادی نشان می‌دهد «جمعیت فعال»، یعنی افرادی که شاغل محسوب می‌شوند و یا توان داشتن شغل را دارند، چه نسبتی از جمعیت در سن کار هستند. به عبارت ساده‌تر، نرخ مشارکت اقتصادی نشان می‌دهد، چه درصدی از افراد (در سن کار)، در بازار کار حاضرند.
در نمودار شماره سه نرخ مشارکت اقتصادی زنان با سرانه طلاق در هر هزار نفر برای هر استان مقایسه شده است. به‌طوری‌که محور عمودی نشان‌دهنده سرانه طلاق و محور افقی نمایش‌دهنده نرخ مشارکت اقتصادی‌ست. همان‌گونه که مشاهده می‌شود در برخی استان‌های مانند اردبیل و گیلان که نرخ مشارکت اقتصادی زنان، در آنها بالا گزارش شده، سرانه طلاق هم بالاست. اما این موضوع قابل تعمیم به همه استان‌ها نیست به نحوی‌که در یزد و ایلام که نرخ مشارکت اقتصادی زنان به‌طور نسبی بالاست، سرانه طلاق کمتر از ۲ فقره در هر هزار نفر است که از میزان متوسط کشوری سرانه طلاق (۲.۰۷) به ازای هر هزار نفر پایین‌تر است.
به این ترتیب نمی‌توان گفت که میان طلاق و مشارکت اقتصادی زنان، نسبت مستقیمی وجود دارد و همچنین نمی‌شود نتیجه گرفت که با افزایش حضور زنان در بازار کار، نرخ طلاق بالا می‌رود.
سرانه طلاق و هزینه سرانه خانوار
یکی دیگر از فرضیه‌ها این است که هرچه وضعیت معیشتی خانواده‌ها و مخصوصا زنان بهتر باشد، آمار طلاق بالاتر است. با مقایسه سرانه طلاق و هزینه سرانه خانوار ارتباط این دو شاخص را بررسی می‌کنیم. دلیل انتخاب هزینه سرانه به جای درآمد سرانه این است که حتی مراکز رسمی ایران همچون بانک مرکزی ایران شاخص سرانه هزینه را برای بررسی‌های آماری انتخاب می‌کنند چون نسبت به آمار درآمد، دقیق‌تر است. این دو شاخص باهم نسبت مستقیم دارند و با نگاه به هزینه سرانه خانوار می‌توان به طور تقریبی میزان درآمد خانوار را برآورد کرد.
در نمودار شماره چهار این دو شاخص مورد مقایسه قرار گرفته‌اند و همان‌گونه که قابل مشاهده است، استانی مانند گیلان که دارای سرانه طلاق بالاست، هزینه سرانه خانوار بالایی هم دارد اما در مقابل استان‌های خراسان رضوی و کرمانشاه که بعد از گیلان دارای بالاترین سرانه طلاق در بین استان‌های کشور هستند، از نظر هزینه سرانه خانوار، جزو استان‌ها کم‌هزینه محسوب می‌شوند.
بنابراین نمی‌توان از این آمار نتیجه گرفت که هزینه خانوار بالاتر، با افزایش طلاق ارتباط مستقیمی دارد.
سرانه طلاق و شهرنشینی
افزایش شهرنشینی یکی دیگر از عواملی‌ست که گاهی برای توضیح علت بالا رفتن آمار طلاق بیان می‌شود. برای بررسی این موضوع می‌توان میزان سرانه طلاق هر استان را با درصد جمعیت روستایی آن مقایسه کرد.
در نمودار شماره چهار، درصد جمعیت روستایی هر استان با سرانه طلاق آن استان مورد مقایسه قرار گرفته است. براساس آنچه این نمودار نمایان کرده، استان‌هایی مانند مازندران، همدان و گیلان هم دارای جمعیت روستایی بالایی هستند و هم سرانه طلاق در آنها بالاست ولی درمقابل آنها استان‌های تهران، البرز و قم هستند که هم جمعیت روستایی بسیار پایینی دارند و هم سرانه طلاق در آنها بالاست.
بنابراین رابطه مشخصی بین شهرنشینی و طلاق دیده نمی‌شود.
جمع‌بندی
با مقایسه‌های انجام گرفته میان سرانه طلاق استان‌ها با نرخ مشارکت اقتصادی زنان، هزینه سرانه خانوار و درصد جمعیت روستایی می‌توان نتیجه گرفت که این باور رایج که ورود زنان به بازار کار یا بهبود وضعیت معیشتی آنان و همچنین گسترش شهرنشینی، عوامل افزایش طلاق هستند، با یافته‌های آماری مطابقت ندارد. بنابراین هرگونه سیاست تبعیض‌آمیز حکومت ایران که قصد خانه‌نشین کردن زنان را دارد و از چنین پیش‌فرض‌هایی برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کند، مردود است.
در این میان نقش تغییرات ساختار اجتماعی، تغییر سبک زندگی و همینطور از بین رفتن موانع فرهنگی و شکسته‌شدن تابوها را در افزایش نرخ طلاق نباید نادیده گرفت.
---------------------------
* این گزارش بر اساس داده‌های «پایگاه داده باز ایران» نوشته شده‌است. پایگاه داده باز ایران داده‌های تمیز شده از بخش‌های مختلفی از جمله بهداشت، جمعیت، کشاوری و مانند این‌ها را ذخیره‌سازی می‌کند. رادیو فردا دخل و تصرفی در داده‌های منتشرشده نکرده‌است. انتشار گزارش و لینک‌های بیرونی به‌معنی تائید یا رد محتوای آنها از طرف رادیو فردا نیست و هدف از آن، اطلاع‌رسانی‌ست.
این گزارش با استفاده از این داده‌ها از پایگاه داده باز ایران نوشته شده است:
آمار ازدواج و طلاق ثبت شده به تفكيک استانی در سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۲
آمار ازدواج وطلاق ثبت شده به تفكيک استانی در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۹۴ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۹۳ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۹۲ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۹۱ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۹۰ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۸۹ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۸۸ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۸۷ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۸۶ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
تعداد طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۸۵ برحسب شهری و روستايی و طول مدت ازدواج
برآورد و پیش‌بینی جمعیت کشور به تفکیک استان و مناطق شهری و روستایی از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵
نرخ مشاركت اقتصادی جمعيت ۱۰ ساله و بيشتر برحسب استان به تفكيک جنس، نقاط شهری و روستايی در سال ۱۳۹۴
متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار به تفکیک گروه‌های مختلف هزینه در استان‌های مختلف در سال ۱۳۹۴