۲۳ مکان برگزیده ایران در «میراث جهانی یونسکو»
چغا زنبیل؛ به ایلامی زیگورات دوراونتاش، در نزدیکی شوش باستانی در استان خوزستان در حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد بنا شده‌است. نخستین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو بود و در سال ۱۹۷۹ میلادی در این فهرست جای گرفت.
تخت‌جمشید؛ از شهرهای باستانی در ایران و پایتخت تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان هخامنشیان بود. این مکان نیز در سال ۱۹۷۹ در فهرست یونسکو ثبت شد.
میدان نقش جهان؛ در سال ۱۹۷۹ یک مکان دیگر هم به فهرست یونسکو افزوده شد و آن‌هم جایی نیست جز میدان نقش جهان اصفهان. مسجد شیخ لطف‌الله، سردر قیصریه، عالی‌قاپو و مسجد شاه (مسجد امام)، بناهای تاریخی چهارگوشه میدان هستند. در این میدان می‌شود کارهای مختلفی کرد؛ گشت‌وگذار، خرید، قرار عاشقانه و حتی بازی فوتبال.
تخت سلیمان؛ یا آتشکده آذرگشنَسب یک محوطه بزرگ است که در نزدیکی تکاب، در استان آذربایجان غربی بنا شده‌است. بناهای تاریخی این محوطه پیرامون دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده‌اند و آثاری از دوره‌های اشکانیان، ساسانیان و ایلخانان در آن یافت شده‌است.
بم و فضای فرهنگی آن؛ شهر بم در استان کرمان قرار دارد و ارگ معروف آن یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری ایران است. بنای تاریخی بم در زمین‌لرزه ۱۳۸۲ به‌شدت آسیب دید اما بار دیگر از ویرانه‌ها سر برآورد و همچنان در فهرست یونسکو قرار دارد. چندین کشور از جمله ایتالیا، فرانسه و ژاپن در بازسازی آن کوشیدند.
پاسارگاد؛ این مجموعه سازه‌های باستانی دوران هخامنشی را در بر می‌گیرد و در استان فارس قرار دارد. آرامگاه کوروش بزرگ از جمله مشهورترین این سازه‌ها است. یونسکو این مجموعه را ۱۴ سال پیش در سال ۲۰۰۴، با صد در صد آرا به فهرست خود افزود.
گنبد سلطانیه؛ وقتی سلطان محمد خدابنده اولجایتو دستور می‌داد آرامگاهش را در این‌جا بنا کنند، حتما خبر نداشت زمانی این مکان به فهرست میراث جهانی افزوده خواهد شد ولی اگر خبر داشت احتمالا معجزه هم می‌دانست. اولجایتو هشتمین سلطان از سلسله ایلخانان بود و گنبد سلطانیه امروز از مهمترین آثار ایرانی و اسلامی به‌شمار می‌رود.
بیستون؛ در نزدیکی کرمانشاه، بر دامنه کوه بیستون، سنگ‌نبشته‌ای منحصر به فرد قرار دارد. سنگ‌نبشته بسیتون از دوران هخامنشی به یادگار مانده و سال ۲۰۰۶ به فهرست یونسکو افزوده شد. یونسکو ارتفاع آن را ۱۵ متر و طول آن را ۲۵ متر ثبت کرده‌است و یادآوری کرده این سنگ‌نبشه به سه خط میخی، به زبان‌های پارسی باستان، ایلامی و بابلی نوشته شده‌است. این سنگ‌نبشه از مهمترین سندهای تاریخ جهان است.
آثار رهبانی ارمنی‌های ایران؛ در سال ۲۰۰۸ میلادی یونسکو یک مجموعه تاریخی مهم برای ارمنی‌های ایران و جهان را به فهرست خود افزود. مجموعه سه کلیسای ارمنی که بین سده‌های هفتم تا چهاردهم میلادی برپا شدند و البته بارها بازسازی شدند: قره‌کلیسا (کلیسای تادئوس مقدس)، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور. این مجموعه در آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار دارد.
سازه‌های آبی شوشتر؛ یک سال پس از آثار ارامنه، سازه‌های آبی شوشتر به فهرست جهانی یونسکو افزوده شدند. مجموعه‌ای کم‌نظیر از پل، بند، آبشار، آسیاب، کانال و تونل، که آب را هدایت می‌کنند. هخامنشیان و ساسانیان، برای بهره‌گیری بیشتر از آب از این سازه‌ها استفاده می‌کردند.
بازار تبریز؛ یکی از کهن‌ترین بازارهای غرب آسیا، و آن طور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان؛ پر از بازارچه، تیمچه، دالان، سرا و کاروانسرا. زمانی در نقطه‌ای کلیدی از جاده ابریشم و محل گذر ملت‌هایی از سه قاره بود.
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی؛ در شهر اردبیل قرار دارد و مجموعه‌ای‌ست از آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مقبره شاه اسماعیل اول و همسرش و نیز شماری از شیوخ و چهره‌های نامدار و دولتمردان دوران صفوی. شیخ صفی‌الدین ابوالفتح اسحاق اردبیلی نیای بزرگ دودمان صفویان ایران است.
«باغ ایرانی»؛ مجموعه‌ای از باغ‌های ایرانی که با معماری و طراحی منحصر به فرد خود شناخته می‌شوند و بخشی جدانشدنی از فرهنگ مردم ایران‌زمین به‌شمار می‌روند. از پاسارگاد و ارم، تا چهل‌ستون، باغ شازده (در تصویر) یا دولت‌آباد. در «باغ ایرانی» جوی آب در گذر است، دور آن دیوار کشیده شده و داخل آن عمارت تابستانی و استخر آب موجود است.
مسجد جامع اصفهان؛ یک مجموعه تاریخی بزرگ در ابعاد ۱۷۰ در ۱۴۰ متر، در شمال شرقی اصفهان. از مهمترین بناهای مذهبی ایران و دربرگیرنده بخش‌های مختلفی که خود سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص را نشان می‌دهند. معماری آن به شیوه «رازی» است که در سده پنجم تا آغاز سده هفتم رواج داشت.
برج گنبد قابوس؛ یکی دیگر از شاهکارهای معماری شیوه «رازی». بنایی تاریخی از سده چهارم هجری که در شهر گنبد کاووس در استان گلستان واقع است و یونسکو در تعریف آن می‌گوید: نمونه‌ای برجسته از طراحی ساختاری نوآورانه در اوایل اسلام.
کاخ گلستان؛ مجموعه‌ای از بناها و سازه‌ها در میدان ارگ تهران که در سال ۲۰۱۳ به فهرست یونسکو افزوده شد. ۴۴۰ سال پیش ساخته شد و شاهد شماری از رویدادهای مهم معاصر در تاریخ ایران است، از جمله تاج‌گذاری شاهان قاجار، رضا شاه و محمدرضا پهلوی و یا برپایی مجلس مؤسسان.
شهر سوخته؛ بقایای یک دولت‌شهر باستانی در ایران. شهر سوخته از آثار عصر برنز و هم‌دوره با تمدن جیرفت است. این مکان در ۵۶ کیلومتری جنوب زابل قرار دارد. قدمت شهر سوخته به بیش از پنج هزار سال پیش باز می‌گردد.
میمند؛ این روستای زیبا با خانه‌های کنده‌شده در دل کوه، در کرمان واقع است. «چشم‌انداز فرهنگی میمند شهربابک» در سال ۲۰۱۵ به فهرست یونسکو افزوده شد و ۱۹مین مکان تاریخی ایران در این فهرست بود.
شوش؛ شهر باستانی شوش، یکی از کهن‌ترین سکونت‌گاه‌های شناخته‌شده جهان است. این منطقه زمانی محل برخورد دو تمدن مهم بود؛ میان‌رودان و ایلام (عیلام) که خود بر دیگری تاثیر گذاشتند. چُغا زنبیل، نخستین مکان ایران در فهرست یونسکو، حدودا ۴۰ کیلومتر با ویرانه‌های کاخ آپادانای شوش فاصله دارد.
«قنات ایرانی»؛ یکی دیگر از آثار مهم معماری و کاربردی ایران؛ یونسکو به‌خاطر این‌که نمونه‌ای بی‌بدیل یا دست‌کم استثنایی از یک سنت فرهنگی‌ست و نمونه‌ای برجسته از فناوری و معماری در روند تاریخ بشر است، قنات را به فهرست خود افزود. در تصویر یکی از میله‌های چاه‌های قنات بلده دیده می‌شود.
دشت لوت؛ نخستین مکان طبیعی ایران در حال حاضر در فهرست یونسکو، دشت لوت است. بیابانی در جنوب شرق ایران که حدودا ۴۰ هزار کیلومتر مساحت دارد و بیست و هفتمین بیابان بزرگ جهان است، تمدنی پنح هزار ساله را به خود دیده و حدود سه‌هزار اثر تاریخی در آن قرار دارد.
شهر باستانی یزد؛ سال پیش شهر تاریخی یزد بالاخره وارد فهرست یونسکو شد. یک مکان دیدنی با بافتی ویژه که از نمونه‌های برجسته معماری در اقلیم‌های گرم و خشک در جهان محسوب می‌شود. یونسکو آن را این‌گونه معرفی می‌کند: شاهدی زنده از به‌کارگیری منابع محدود برای بقا در وسط یک بیابان.
چشم‌انداز باستانی ساسانیان؛ و در نهایت «چشم‌انداز باستانی ساسانیان» تازه‌ترین اثر فرهنگی ثبت‌شده‌ی ایران در فهرست سازمان آموزشی، پژوهشی و فرهنگی ملل متحد، است که در استان فارس قرار دارد. این محور کهن از دوره ساسانیان باقی مانده‌است.کاخ ساسان در سروستان، آتشکده و کاخ اردشیر، مجموعه فیروزآباد شامل شهر باستانی گور و مجموعه آثار دوره ساسانی بیشاپور کازرون، شامل شهر بیشاپور، نقوش برجسته تنگ چوگان و غار شاپور، در «محور ساسانی» قرار دارند.