محکومیت محمد امامی برای سینمای ایران چه معنی دارد؟

اعلام محکومیت محمد امامی از متهمان پرونده فساد مالی در بانک سرمایه از سوی قوه قضائیه جمهوری اسلامی موضوع پرحاشیه و بحث‌انگیز استفاده از سرمایه‌های آلوده و مشکوک در هنرهای نمایشی ایران را وارد مرحله تازه‌ای کرد.

آقای امامی که به ۲۰ سال زندان، رد مال و انفصال از خدمات دولتی محکوم شده، پس از بابک زنجانی دومین محکوم پرونده‌های فسادهای مالی است که بخشی از اموالش را در تولید محصولات نمایشی صرف کرده بود.

محمد امامی در بازه زمانی تقریباً شش ساله‌ای در دهه ۹۰، سرمایه‌‌گذار آثار نمایشی مختلفی از جمله سریال‌های «شهرزاد» (حسن فتحی) و «شاهگوش» (داود میرباقری) و فیلم‌‌هایی چون «ابد و یک روز» (سعید روستایی)، «خوب، بد، جلف» (پیمان قاسم‌خانی)، «کاناپه» (کیانوش عیاری)، «مغزهای کوچک زنگ‌زده» (هومن سیدی)، «خوک» (مانی حقیقی) و «مصادره» (مهران احمدی) بود. طیف آثاری که او در تولید آنها مشارکت کرد، گسترده و متنوع و با مضامین مختلف بود که برخی از آنها جزو آثار پرمخاطب سال‌های تولیدشان محسوب می‌شدند.

صحنه: محکومیت محمد امامی برای سینمای ایران چه معنی دارد؟

در جلسات علنی دادگاه رسیدگی به اتهامات آقای امامی، چندان به اقدامات او در حوزه هنرهای نمایشی اشاره نشد اما در موارد معدودی، رسول قهرمانی، نماینده دادستان به استفاده از منابع مالی بدست آمده از اختلاس در پرونده فساد بانک سرمایه در امور سینمایی اشاره کرد.

از جمله یک بار گفت پنج درصد از هزار و ۱۵ میلیارد مبالغ به دست آمده مشکوک، در سینما سرمایه‌گذاری شد. آقای قهرمانی با این همه تأکید کرده بود که سینماگری را احضار نکردند و به گفته او «هیچ سوء نیتی هم محرز نشد». نماینده دادستان در همان جلسات رسیدگی به اتهامات محمد امامی از آنچه «کثیف و خراب کردن سینما» با اقدامات محمد امامی نامیده بود، انتقاد کرد.

محمد امامی در حاشیه چهارمین جلسه رسیدگی به اتهاماتش در مهرماه ۹۹

ابعاد گسترده حضور محمد امامی در هنرهای نمایشی ایران باعث طرح انتقادهایی از برخی سینماگران همکار او در محصولاتش شد و به بحث‌های مختلفی درباره درستی یا نادرستی صرف سرمایه‌های مشکوک و آلوده‌ی بدست آمده از فرآیندهای غیرشفاف در حوزه فرهنگ و هنر دامن زد.

اوج انتقادها راه‌اندازی کارزاری به نام «نه_به_شهرزاد» بود که حاشیه‌های فراوانی را به دنبال داشت. در آن زمان سینماگران فعال در تولید آثار محمد امامی بر لزوم بررسی اتهامات او در دادگاه تاکید و موضع‌گیری را موکول به نتیجه دادگاه کردند. روابط عمومی سریال شهرزاد پاییز سال ۱۳۹۵ وقتی محمد امامی در میانه تولید فصل تازه‌ای از این سریال بازداشت شد، در بیانیه‌ای اعلام کرد که عوامل سریال در جریان مشکلات قضایی تهیه‌کننده آن نبودند و منتظر روشن شدن «کلیه ابهامات و شفاف‌سازی کامل» در این زمینه هستند.

بیشتر در این باره: حاشیه تازه سینمای ایران؛ «امامی‌گیت»

حتی پس از بازداشت محمد امامی و مشحص شدن وجود اتهامات سنگین علیه او، اظهارات و نامه‌های مختلفی از سوی برخی سینماگران در حمایت از او منتشر شد. یکی از پرحاشیه‌ترین این اقدامات، نامه‌ای بود که فروردین ماه سال ۱۳۹۹ منتشر شد و در آن از ابراهیم رئیسی، رئیس وقت قوه قضائیه خواسته می‌شد تا «با توجه به شیوع ویروس کرونا و شرایط خاص پیش آمده در کشور و بازداشت ۲۶ ماهه محمد امامی، موجبات آزادی موقت» او را فراهم کند.

سینماگران امضاکننده آن نامه، محمد امامی را «یکی از فعال‌ترین و مؤثرترین چهره‌های فرهنگ و هنر» دانسته‌ و او را «کارآفرین و تولیدکننده خلاق» و «دیندار، معتبر و باآبرو» توصیف کرده‌ بودند. نام افرادی چون کیانوش عیاری، محمدحسین مهدویان، روح‌الله حجازی، نرگس آبیار، پیمان قاسمخانی و جواد نوروزبیگی به عنوان امضاکنندگان دیده می‌شد.

تعدادی از سینماگرانی که نامشان در امضای نامه دیده می‌شد، امضای خود را پس گرفتند اما جواد نوروزبیگی از سینماگران امضاکننده این نامه و از تهیه‌کنندگان نزدیک به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا تکذیب‌کنندگان را تلویحاً تهدید کرد که از آنها صدای ضبط‌شده مبنی بر تأیید حضورشان دارند.

بیشتر در این باره: سهم امنیتی‌ها، نظامی‌ها، رانت‌خواران و پول‌شوها از سینمای ایران

تاکنون واکنش چندانی از سوی سینماگران مختلف به خبر اعلام محکومیت محمد امامی دیده نشده است. در این میان موضوع محکومیت آقای امامی به رد مال باعث زمینه طرح پرسش‌هایی درباره چگونگی اجرای این حکم و تعیین تکلیف سرمایه‌گذاری‌های او در محصولات نمایشی شده است. این سئوال البته یکی از انبوه ابهام‌های حقوقی حاکم بر این پرونده است.

در این میان پس از بازداشت آقای امامی گزارش‌های دیگری از ورود افرادی مشابه او با سرمایه‌های مشکوک و مصرف آنها در تولید فیلم‌های پرهزینه دیگر منتشر شد. گزارش‌هایی که روند انتشارشان از همان زمان تاکنون ادامه داشته و هرازگاهی از فرد خاصی به عنوان نمونه تازه ورود سرمایه‌های مشکوک و آلوده به سینما نام برده می‌‌شود.

محکومیت یکی از چهره‌های نمادین مرتبط با استفاده از سرمایه‌های مشکوک و آلوده در سینما در زمانی اعلام می‌شود که جریان رسمی سینمای ایران همچنان درگیر با مشکلات مختلفی از جمله کاهش چشمگیر مخاطبان است. موضوعی که برخی تحلیل‌گران آن را در کنار افزایش مشکلات اقتصادی، ناشی از شرایط خاص سیاسی و اجتماعی سال‌های اخیر و مرتبط با شدت گرفتن مباحث انتقادی از عملکرد سینماگران می‌دانند.