یکی از مهم‌ترین برنامه‌های در دست اجرای جمهوری اسلامی کنترل مدارس توسط حوزه‌های علمیه است؛ برنامه‌ای شامل استخدام و گسیل هزاران طلبه به مدارس سراسر کشور، بازنگری در کتاب‌های درسی، افزایش سهم طلبه‌ها در تدریس به‌جای معلمان و حتی راه‌اندازی «پیش‌دبستانی» زیر نظر حوزه.
بر اساس همکاری وزارت آموزش و پرورش با حوزه‌های علمیه و مصوبه‌ای از مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۵، قرار است تا «۲۵ هزار طلبه زن و مرد» در نظام آموزشی کشور استخدام شوند. این وزارتخانه در اردیبهشت سال گذشته رسماً اعلام کرد که هدف از اجرای این تصمیم، «اسلامی کردن مدارس» است.
همچنین مسئولان حوزه، با استناد به مصوبه‌ای از شورای عالی انقلاب فرهنگی، می‌گویند که «۱۰ درصد از کل استخدام‌ها در آموزش و پرورش باید از میان طلبه‌ها باشد».
راه استخدام طلبه‌ها در مدارس مشخصاً از طریق بند ۲۸ اساسنامه دانشگاه فرهنگیان هموار شده است. این بند با هدف «جبران کسری معلم» می‌گوید که فارغ‌التحصیلان حوزه دارای کارت پایان خدمت می‌توانند تنها با گذراندن یک آزمون، در بدنه نظام آموزشی کشور جذب شوند. طبق این بند، سطح دو و سه حوزه معادل مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاهی طبقه‌بندی شده است.
تنها در سال تحصیلی گذشته ۴۴۰ طلبه به‌عنوان معلم استخدام شده‌اند، حوزه اما رسماً گفته که از این میزان استخدام «راضی» نیست.
«طلبه‌سرباز»ها؛ سریع‌تر و راحت‌تر
البته استخدام رسمی تنها راه ورود طلبه‌ها به مدارس نیست؛ راه آسان‌تر، گذراندن خدمت سربازی در مدارس است.
بیشتر در این باره: دست بی‌چون‌وچرای دین حکومتی در جیب مردم۱۷ خرداد سال گذشته وزارت آموزش و پرورش در بخشنامه‌ای به شماره ۱۲/۷۱۰ به استان‌ها ابلاغ و تأکید کرد که طلبه‌ها همچون «سنوات گذشته» می‌توانند خدمت سربازی خود را در مدارس استان‌های سراسر کشور بگذرانند. دارا بودن توانایی جسمی و کد فعال در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه و همچنین ملبس بودن به لباس روحانیت از جمله شروط این «طلبه‌سرباز»ها اعلام شد.
بر اساس آمارهای رسمی، در سال تحصیلی جاری «دو هزار طلبه‌سرباز» وارد مدارس شده‌اند.
ورود هزاران طلبه به مدارس از طریق نهادهای مختلف جمهوری اسلامی به‌شدت پیگیری می‌شود. از جمله ۲۹ عضو مجلس شورای اسلامی در دی‌‌ماه پارسال، با ارائه طرحی، نه تنها خواستار تسریع و تسهیل حضور طلبه‌سربازها در مدارس شدند بلکه درخواست کردند که کل حقوق و مزایای این طلبه‌ها در مدت این دو سال نیز توسط آموزش و پرورش پرداخت شود.
این‌همه در حالی است که خود این وزارتخانه با کسری شدید بودجه مواجه است و معلمان ایرانی به‌تناوب در اعتراض به مشکلات معیشتی و حقوق ناکافی خود تجمع و اعتراض می‌کنند.
طرح و برنامه‌های گستره حوزه برای مدارس
بررسی اخبار و فعالیت حوزه‌های علمیه در سال‌های اخیر حاکی از آن است که حوزویان به‌گونه‌ای مشخص تصمیم دارند در نقش معلم وارد مدارس شوند و بدین منظور مرکزی جداگانه در دل حوزه‌ها تشکیل شد؛ یعنی «مرکز تربیت معلم حوزه‌های علمیه» که در ۲۰ اسفند ۱۳۹۷ به تصویب رسید همه امور مربوط به ورود طلاب به مدارس را سازماندهی کند.
یکی از این امور تعریف رشته‌های جدید در حوزه معطوف به مدارس است. به‌گفته دبیر ستاد همکاری حوزه‌های علمیه و آموزش و پرورش، در حوزه‌های علمیه «حدود چهارصد رشته» جدید عمدتاً در زمینه تعلیم و تربیت تعریف شده که بیش از دویست رشته آن فعال است. مقام‌های این ستاد بارها صراحتاً گفته‌اند که «آموزش و پرورش نزدیک‌ترین عرصه برای فعالیت طلاب است».
صحبت از «هزاران طلبه» است. در سال تحصیلی گذشته برای «بیش از ۱۲ هزار طلبه» فرصت شرکت در آزمون استخدامی آموزش و پرورش فراهم و رسماً اعلام شد که امکان به‌کارگیری «حدود سه هزار روحانی» برای تدریس در مدارس آموزش و پرورش فراهم شده است و این رقم در سال‌های بعدی افزایش خواهد یافت. این در حالی است که بر اساس آمارهای رسمی مربوط به سال تحصیلی گذشته، دست‌کم ۴۵۰۰ «معلم رسمی» در آموزش و پرورش دارای مدرکی از حوزه‌های علمیه هستند.
دست‌کم ۴۵۰۰ «معلم رسمی» در آموزش و پرورش دارای مدرکی از حوزه‌های علمیه هستند
خیز حوزه برای مدارس شامل طرح‌های کوچک‌تری هم می‌شود تا زمینه حضور حداکثری و گسترده‌تر روحانیون در مدارس فراهم شود. از جمله آنها «طرح بوم» است. بر اساس این طرح، دو ساعت از برنامه هفته در اختیار مدیر مدرسه قرار می‌گیرد و مقام‌های حوزه می‌گویند که در شماری از استان‌ها، از «طرح بوم» برای موضوع‌هایی همچون «اثرگذاری روحانیون در مدارس» استفاده می‌کنند.
طلبه‌ها همچنین سال‌هاست که در قالب طرح‌هایی همچون «هفته تربیت اسلامی» به مدارس فرستاده می‌شوند.
در کنار همه این طرح‌ها، دوره‌های آموزشی فراوانی نیز به بهانه «پاسخ به شبهه‌های مذهبی»، «ترویج اقتصاد مقاومتی»، «فرهنگ ایثار و شهادت»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «ولایت‌پذیری» و «ترویج گفتمان دینی» توسط روحانیون در مدارس برگزار می‌شود.
دانش‌آموزان تنها هدف حوزویان نیستند؛ بخشی از طرح‌های حوزه حتی برای پدر و مادرهاست. مقام‌های حوزه می‌گویند که تنها در سال تحصیلی ۹۹-۱۳۹۸، حدود بیست هزار دوره آموزشی کوتاه‌مدت برای اولیای دانش‌آموزان با موضوع «حجاب و سبک زندگی اسلامی» برگزار شده است. در همه این دوره‌ها، طلبه‌ها به عنوان «مبلغ» حضور دارند.
طرح اصلی و قدیمی‌تر حوزه اما «امین» نام دارد که از طریق آن طلبه‌ها عمدتاً به بهانه تدریس «دروس پرورشی» به مدارس سراسر کشور وارد شدند.
بدین منظور لازم بود ظرفیت لازم برای این‌همه طلبه در ساختار آموزشی کشور فراهم شود. در این راستا، مهرماه سال ۱۳۹۸ رسماً اعلام شد که آزمون‌های استخدامی «طلاب خواهر و برادر» در آموزش و پرورش، از سه رشته به هشت رشته افزایش یافته است. دبیری تاریخ، فلسفه، ادبیات فارسی و علوم اجتماعی از جمله رشته‌های جدید برای طلاب معرفی شده است. پیش از این، طلاب عمدتاً در رشته‌های زبان عربی، قرآن و علوم تربیتی جذب آموزش و پرورش می‌شدند.
این البته پایان ماجرا نیست، چون حوزه ضمانت هم می‌خواهد. در مهرماه سال ۱۴۰۰ یک دوره موسوم به «آمادگی آزمون استخدامی طلاب در آموزش و پرورش» برگزار شد تا خیال حوزویان از «حضور موفق طلاب در این آزمون» راحت شود.
دکان جدید افتتاح شد!
شاید نیازی به توضیح نباشد که در کنار این‌همه طرح و برنامه، چه دکان عظیمی با بودجه‌های کلان افتتاح شده است؛ مراکزی جدید که مثل قارچ در سراسر کشور سبز می‌شوند و به میلیاردها تومان بودجه نیاز دارند. از جمله، مقام‌های حوزه می‌گویند که مرکز پژوهشی تعلیم ویژه همکاری حوزه و مدارس، هیئت‌های اندیشه‌ورز، مجلات متعدد برای تعریف «معلم و دانش‌آموز تراز انقلاب» و کرسی‌های نظریه‌پردازی فراوانی را پیش‌بینی و راه‌اندازی کرده‌اند؛ سفره‌ای جدید که پهن شد.
بیشتر در این باره: وزنه تبلیغات ولایی در بودجه دولتیاخیراً نیز مسئول مرکز تربیت مبلغ-معلم حوزه‌های علمیه در آذرماه سال ۱۴۰۰ گفت که در سال‌های اخیر بسترسازی‌های مناسبی برای حضور طلاب در مدارس فراهم شده و هم‌اکنون نیز «معاونت‌های مختلف حوزه» مشغول تدارک بیشتری هستند.
در مراکز متعددی که با هدف حضور طلاب در مدارس راه‌اندازی شده، پروژه‌های ریز و درشت فراوانی تعریف شده است. مقام‌های حوزه در شهریور پارسال از تشکیل «۱۲ کلان‌پروژۀ بزرگ» و «چندین گروه پژوهشی جدید» در مرکز تربیت معلم-مبلغ حوزه علمیه قم خبر دادند و گفتند که قرار است «پنجاه پژوهشگر» جذب این پروژه‌ها شوند. انتشار مجله‌های «تربیت معلم تراز» و «آموزش و پرورش و تربیت متعالی» از دیگر فعالیت‌ها در چنین دکان‌هایی است.
به‌گفته مقام‌های حوزه، در سال تحصیلی ۹۹-۱۳۹۸ در سراسر کشور «بیش از هشت هزار نشست» درباره ضرورت حضور طلاب در مدارس برگزار شده است. آنها همچنین در تابستانی که گذشت وعده دادند که «به‌زودی پنج رشته تخصصی تربیت معلم-طلبه راه‌اندازی می‌شود».
بخشی از این دکان مربوط به فضای مجازی است. مسئول آموزش و تبلیغ‌های کاربردی حوزه علمیه اصفهان در آبان سال گذشته از تشکیل «یک تیم تولید محتوا برای فضای مجازی متناسب با دانش‌آموزان» خبر داد و گفت که این تیم، به‌عنوان پشتیبان معلم-مبلغ‌ها، «کلیپ، پادکست و چنین محصولاتی تولید می‌کنند».
واضح‌تر از همۀ این‌ها، مدیر مرکز تربیت معلم-مبلغ حوزه‌های علمیه در خرداد ۱۴۰۰ تعارف را کنار گذاشت و از مجلس شورای اسلامی و دولت خواست تا به‌طور مشخص «ردیف بودجه جداگانه‌ای برای این مرکز در نظر گرفته شود».
از زمان افتتاح غیررسمی این دکان البته سال‌ها می‌گذرد. از جمله در سال ۱۳۹۴ در قالب طرح موسوم به «مبین» رقمی نزدیک به دو میلیارد تومان هزینه شد تا شماری از مدیران دبیرستان‌ها درباره نماز آموزش ببینند. بهای دلار در این سال زیر چهار هزار تومان بود.
البته حوزه در تمام این طرح‌ها و دکان‌ها نوعی «مهندسی معکوس» را نیز دنبال می‌کند؛ یعنی جذب دانش‌آموزان به حوزه‌های علمیه. به‌گفته یکی از مقام‌های مسئول، هر سال برنامه‌های فراوانی برای «نشست دانش‌آموزان با علما و فضلای حوزه علمیه» برگزار می‌شود و اغلب این دانش‌آموزان «در پایه نهم و دوازدهم و در آستانه انتخاب رشته هستند».
فرصت اندک و طلاب بسیار!
برنامه وسیع حوزه برای نظام آموزشی کشور مستقیماً زیر نظر شخص رهبر جمهوری اسلامی با کارگزاری علیرضا اعرافی، رئیس حوزه‌های علمیه کشور، اجرا می‌شود. اعرافی هر از گاهی البته آماری از توفیق‌های خود ارائه می‌دهد. او از جمله به‌تازگی در سمنان از جذب ۴۵۰۰ طلبه به آموزش و پرورش خبر داد و گفت که «۶۰ درصد آنها طلاب خواهر هستند». اعرافی از این طلبه-معلم‌های جدید خواست تا «عرصه‌های نو را فتح کنند».
بیشتر در این باره: بختِ بازِ امام‌صادقی‌ها و روحانیون بی عمامه و عبااز لحاظ تشکیلاتی و اجرایی، طرح‌های مربوط به حضور طلاب در مدارس توسط نماینده ولی‌فقیه در استان‌ها، امام جمعه، مدیرکل آموزش و پرورش، مدیران حوزه‌های علمیه، سازمان اوقاف و سازمان تبلیغات اسلامی اجرا می‌شود.
در همین حال، رسانه‌های زیر نظر خامنه‌ای نیز مرتب بر این طبل می‌کوبند. از جمله روزنامه کیهان در شماره روز ۱۰ آذر ۱۴۰۰ مشخصاً خواستار آن شد که «یک طلبه برادر یا خواهر در هر مدرسه» حضور داشته باشد و این موضوع تبدیل به «قانون» شود.
برنامه حوزویان برای تسخیر مدارس آن‌چنان گسترده است که حوزه حتی به فکر تأسیس پیش‌دبستانی هم افتاده است. دبیر ستاد همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش و پرورش در آبان ۱۳۹۹ از راه‌اندازی «پیش‌دبستانی وابسته به حوزه» خبر داد که «مدیریت و برنامه‌های آنها توسط حوزه علمیه بر اساس چارچوب و ضوابط و قوانین آموزش و پرورش تنظیم می‌شود».
آن‌چه حوزیان بر آن تأکید می‌کنند، حضور «سریع‌تر» طلاب در مدارس است. مدیر حوزه‌های علمیه خواهران در تیرماه پارسال گفت که «فرصت اندک است و طلاب را باید سریع‌تر آماده کرد». او افزود که «با یک دوره یک‌ساله یا حداکثر دوساله می‌توان طلاب را برای حضور در آموزش و پرورش آماده کرد»؛ هرچند برخی دیگر از روحانیون بر این باورند که طلبه به خودی خود معلم است و نیازی به همان دوره‌های یک یا دوساله هم نیست.