در ۴۰ سال اخیر کشور ترکیه یکی از راه‌های اصلی نجات ایرانیان گریزنده از سرکوب‌های جمهوری اسلامی بوده است که یا در آن کشور پناه گرفته یا از آن طریق خود را به کشورهای آزادتر رسانده‌اند.
اما به تازگی، ۶۷ هزار ایرانی ساکن ترکیه و دو و نیم میلیون مسافر ایرانی که هر ساله از آن کشور دیدن می‌کنند با خبرهای دیگری روبه‌رو می‌شوند؛ خبرهایی گواه بر تغییر این وضعیت.
در روزهای اخیر تأیید خبر صدور حکم اعدام برای امیرحسین مرادی، سعید تمجیدی و محمد رجبی، سه جوانی که در اعتراضات آبان‌ماه ایران شرکت کرده بودند، با واکنش منفی گسترده‌ای در میان ایرانیان و در سطح بین‌المللی مواجه شده است.
برای جلوگیری از اعدام آنها تنها کاربران توئیتر هشت میلیون بار هشتگ «#اعدام_نکنید» را به‌کار برده و آن را برای چند ساعت به ترند اول جهانی تبدیل کرده‌اند.
اما مسئله‌ای که کمتر به آن پرداخته شده این است که دو تن از آنها، یعنی سعید تمجیدی و محمد رجبی را دولت اردوغان از کمپ پناهندگی بیرون کشیده و تحویل مأموران جمهوری اسلامی داده است.
تمجیدی و رجبی در میان ۳۳ شهروند ایرانی بودند که پس از دیدار روحانی و اردوغان از بازداشتگاه آنتالیا به گذرگاه مرزی بازرگان منتقل شدند. پس از انتقال به زندان اوین آنها را از پا آویزان کرده و به شدت کتک زدند.
این دو جوان، پس از سرکوب‌های آبان‌ماه در تهران و پس از بازداشت دوستشان، امیرحسین مرادی، در ابتدای آذرماه به ترکیه گریخته و به دنبال درخواست پناهندگی از سازمان ملل بودند.
آنها خود را به شهر آنتالیا در ترکیه رسانده و درخواست پناهندگی کردند. اما پس از گذراندن حدود یک ماه در دو اردوگاه مختلف پناهندگی، سازمان مهاجرت ترکیه آنها را بازداشت کرد.
بنا بر گزارش‌ها، نماینده امور پناهندگی سازمان ملل در آغاز در کمپ آنتالیا به ملاقاتشان می‌رود و به آنها قول حمایت می‌دهد اما پس از سه هفته ماندن در کمپ، مسئولانی در ملاقاتی بعدی، به آنها می‌گویند «به دستور رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، و به خاطر دیدار اخیر او با حسن روحانی، تمامی بازداشتی‌ها باید به ایران بازگردانده شوند.»
تمجیدی و رجبی در میان ۳۳ شهروند ایرانی بودند که پس از دیدار حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران و رجب طیب اردوغان همتای ترک او که در اجلاس کشورهای اسلامی در مالزی در روز ۱۹ دسامبر انجام شد از بازداشتگاه آنتالیا به گذرگاه مرزی بازرگان منتقل شدند.
این ایرانیان به محض ورود اجباری به ایران دستگیر شده و به گفته سازمان عفو بین‌الملل پس از انتقال به زندان اوین آنها را از پا آویزان کرده و به شدت کتک زدند. از این افراد زیر شکنجه اعترافاتی نیز گرفته و از تلویزیون پخش شد.
«دیگر در ترکیه احساس امنیت نمی‌کنم»
البته این‌گونه اقدام ترکیه چندان هم بی‌سابقه نیست و روزنامه تایمز می‌نویسد که بنا به اطلاعات این روزنامه، دست‌کم ۷ ایرانی مخالف جمهوری اسلامی نیز که از سال ۲۰۱۷ میلادی، به احتمال زیاد بر خلاف قوانین بین‌المللی، از ترکیه به ایران دیپورت شده‌اند اکنون در ایران در زندان به سر می‌برند.
این روزنامه اضافه می‌کند که در حال حاضر پنج ایرانی دیگر نیز با خطر دیپورت شدن از ترکیه به ایران مواجه هستند.
تایمز می‌افزاید که یکی از آنها عبدالله بزرگزاده، فعال بلوچ است که پس از شرکت کردن در یک تجمع اعتراضی بازداشت و شکنجه شد اما توانست در ماه مه ۲۰۱۹ به ترکیه بگریزد. او که از سوی مقامات جمهوری اسلامی غیاباً به ۱۱ سال زندان محکوم شده ماه گذشته در آنکارا بازداشت شد.
تحصن غلام قادر بزرگزاده پدر عبدالله بزرگزاده در مقابل مقر سپاه سلمان ایرانشهر، برای خبرگیری از فرزندش
هرچند او اکنون از بازداشتگاه درآمده اما برایش حکم اخراج از ترکیه صادر شده و او در تلاش برای لغو این حکم است.
عبدالله بزرگزاده به روزنامه تایمز می‌گوید که «سازمان اطلاعات ترکیه اتهاماتی کاذب به من زدند و مدعی شده‌اند که من تهدیدی برای امنیت ملی ترکیه هستم در حالی که فعالیت‌های من مربوط به حقوق مردم بلوچ و انتقاد از دیکتاتوری جمهوری اسلامی ایران است.»
او تأکید می‌کند که درصورت بازگردانده شدن به ایران با حبس طولانی‌مدت، شکنجه و اعدام مواجه خواهد شد.
آقای بزرگزاده می‌گوید: «من دیگر در ترکیه احساس امنیت نمی‌کنم زیرا در این‌جا مکرراً با تهدید دیپورت شدن یا سوءقصد مواجهم.»
روزنامه تایمز می‌گوید که دربارهٔ این موارد با دولت ترکیه تماس گرفته اما مقامات دولت اردوغان از ارائه هرگونه توضیحی خودداری کرده‌اند.
در ترکیه، حسین ارسوز، وکیل اهل ترکیه، در پیامی توئیتری گوشزد کرد که بازگرداندن این افراد از سوی مقامات ترکیه خلاف قوانین کشور ترکیه است.
بر طبق این قوانین، از آنجا که در ایران کیفر اعدام وجود دارد ترکیه نباید پناهجویان را به آن کشور بازگرداند.
از معدود موضع‌گیری‌های دیگر در این باره، اعتراض ابراهیم کاب‌اغلو، نماینده حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) بود که در گفت‌وگو با دویچه‌وله اظهار داشت: «دولت ترکیه نمی‌بایست سعید تمجیدی و محمد رجبی را که برای نجات جانشان به ترکیه گریخته بودند به ایران بازمی‌گرداند، زیرا مقامات این کشور به‌خوبی می‌دانند که اعدام در ایران امری رایج است.»
در سال‌های اخیر موارد دیگری از ایجاد احساس ناامنی برای شهروندانی ایرانی در ترکیه نیز وجود داشته که دستگیری بهمن‌ماه پارسالِ امیرحسین مقصودلو، مشهور به تتلو، در فرودگاهی در ترکیه یکی از آنهاست.
این خواننده ایرانی ساکن ترکیه با انتشار پیام‌هایی در شبکه‌های اجتماعی نوشت که پلیس ترکیه به او گفته است: «دولت ایران تو را می‌خواهد. مهر قرمز روی توست.»
گرچه او کمی پس از آن آزاد شد و جزئیات این قضیه نیاز به شفافیت بیشتری دارد اما رخ دادن آن، شبهه‌ای دیگر از پیروی پلیس ترکیه از درخواست‌های جمهوری اسلامی به‌وجود آورد و به ایجاد حس ناامنی برای ایرانیان در آن کشور دامن زد.
تغییر رفتار ترکیه با پناهجویان ایرانی
نشریه ترکیه‌ای «دووار» (دیوار) در یکی از مطالب اخیر خود با اشاره به این نقض قوانین نوشت که پیمان عارف، فعال حقوق بشری ایرانی، می‌گوید که رفتار ترکیه با پناهجویان ایرانی متفاوت شده و دولت اردوغان به جای رسیدگی به درخواست‌های پناهندگی سیاسی ترجیح می‌دهد با مقام‌های جمهوری اسلامی همکاری کند.
اخیراً نشانه‌های دیگری از این تغییر رویه دولت ترکیه نسبت به پناهجویان ایرانی دیده شده است.
در اوایل بهار امسال، پیکر بی‌جان کامران گودرزی، پناهجوی ۱۷ ساله ایرانی، در کوهستان چالدران پیدا شد. او که تلاش داشت از این مسیر از ایران گریخته و خود را از طریق ترکیه به آلمان برساند در کوه‌های مرزی ایران و ترکیه یخ زد و جان باخت.
نوشین مَنگو، از روزنامه‌نگاران ترک، و خبرنگار نشریه «دووار» می‌نویسد که کامران در طول مسیر با پدر خود عباس گودرزی در تماس بوده است.
نوشین منگو دربارهٔ سرنوشت کامران گودرزی با پدر او تماس گرفته و او توضیح داده است که پلیس ترکیه کامران را دستگیر کرده بود «اما به جای رسیدگی به درخواست پناهندگی او، این نوجوان را مجبور کردند پای پیاده به سوی ایران برگردد، اقدامی که او را به کام مرگ کشاند.»
عباس گودرزی می‌گوید روستاییان منطقه به او گفتند که این نوع برخورد پلیس با پناهجویان ایرانی بارها اتفاق افتاده است. آقای گودرزی با پلیس ترکیه نیز تماس گرفته اما آنها توضیحی به او ندادند.
رجب طیب اردوغان و اسلامگرایان پیرامون او همواره نگاهی نسبتاً مثبت به نوع حکومتداری به سبک جمهوری اسلامی داشته‌اند و در مسیر کینه‌ورزی به غرب و گسترش اسلام سیاسی، الگوبرداری از حکومت جمهوری اسلامی بر آنها بی‌تأثیر نبوده است.
اکنون با تثبیت هرچه بیشتر قدرت رجب طیب اردوغان در ترکیه که از رهگذر هزاران دستگیری و پاکسازی گسترده مخالفان صورت گرفته، به نظر می‌آید دست او برای نادیده گرفتن قوانین بین‌المللی و همراهی با سرکوب‌های دولتی جمهوری اسلامی بازتر شده باشد.