مسمومیت‌های مشکوک دنباله‌دار دانش‌آموزان در مدارس ایران که اوایل آذرماه از قم شروع شد و به بسیاری از استان‌ها گسترش یافت، اکنون نزدیک به چهار ماه است که ادامه دارد.
سعید کریمی، معاون وزیر بهداشت جمهوری اسلامی می‌گوید که تاکنون ۱۳ هزار دانش‌آموز به دلیل مسمومیت‌های مشکوک در مدارس عمدتاً دخترانهٔ ایران تحت معالجه قرار گرفته‌اند.
مسئولان مختلف حکومتی پس از دوره‌ای از سکوت اولیه، سخنان گوناگون و متفاوتی در مورد «عوامل» این رویداد بیان کرده‌اند.
ازجمله ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، روز یکشنبه ۱۴ اسفند با ضرس قاطع مسمومیت زنجیره‌ای دختران دانش‌آموز در مدارس شهرهای مختلف کشور را به «توطئه جدید دشمن» نسبت داد.
او در جلسه هیئت دولت مدعی شد که «مسموم کردن» دانش‌آموزان با هدف «التهاب‌آفرینی» در جامعه و «تشویش اذهان عمومی» از سوی «دشمنان» صورت گرفته است.
اما در روندی عجیب، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی که یک روز بعد از سخنان ابراهیم رئیسی و پس از نزدیک به سه ماه و نیم از آغاز مسمومیت‌های مشکوک، سکوت خود را در این باره می‌شکست، حرفی از «دشمن» نزد.
علی خامنه‌ای روز ۱۵ اسفند در حاشیه مراسم سالانه روز درختکاری در محوطهٔ دفتر خود گفت: «یک اشاره‌ای هم بکنم به مسئله رایج این روزها که گفته می‌شود مسئله مسمومیت دانش‌آموزها».
او در این باره گفت که «اگر کسانی در این موضوع دست دارند، باید عوامل این جنایت به اشد مجازات برسند».
این شاید از معدود مواردی بود که رهبر جمهوری اسلامی برخلاف روال همیشگی خود، رویدادها و اقدامات را به «دشمن» و «استکبار جهانی» منتسب نکرد و از «توطئه بودن» و سازمان‌دهی «پشت پرده» چنین رویدادی سخنی نگفت و تنها گفت: «اگر کسانی در این موضوع دست دارند … به اشد مجازات برسند.»
«غیرمعاند بودند، ارشاد شدند»
یک روز بعد از این اظهاراتِ رهبر جمهوری اسلامی، دستگاه‌های حکومتی که همواره گفته بودند حتی «سرنخی» در مورد عاملان مسمومیت‌ها ندارند، دست به‌کار شده، بیانیه‌هایی صادر کرده و از «شناسایی برخی افراد» خبر دادند.
مجید میراحمدی، معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور، روز ۱۶ اسفند از دستگیری «برخی افراد» در پنج استان در رابطه با «تهیه مواد تحریک‌کننده و انتشار آن در بین دانش‌آموزان» خبر داد.
او در مورد تعداد افراد دستگیرشده خبری نداد، اما گفت «البته مواردی هم که جنبه غیر معاندانه داشتند نیز ارشاد شدند و با حفظ آرامش ان‌شاءالله این مسئله هم مدیریت خواهد شد.»
معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور توضیحی در مورد مفهوم «غیرمعاندانه بودن» عوامل بازداشت‌شده حملات با «مواد تحریک‌کننده» به مدارس نداد.
«مُعاند» اصطلاحی است که مقام‌های جمهوری اسلامی در مورد مخالفان نظام خود به‌کار می‌برند و از سخنان مجید میراحمدی می‌تواند چنین برآید که در میان عوامل بازداشت‌شده «حملات سمی» به مدارس افرادی از موافقان نظام جمهوری اسلامی بوده‌اند.
مجید میراحمدی اما پس از بالا گرفتن واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی در مورد این سخنان خود، در گفت‌وگویی با تلویزیون دولتی منظور خود از «غیرمعاند» را «دانش‌آموزان ماجراجو» اعلام کرد که «برای شوخی با دوستان» به مدارس ایران حمله سمی کرده‌اند و گفت که تنها به آنها «تذکر» داده شده است.
بیشتر در این باره: دسترسی به گازهای «ترکیبی» برای حمله به مدارس «برای افراد عادی امکان‌پذیر نیست»این معاون امنیتی در مورد این‌که چگونه این دانش‌آموزان «شوخ» موفق شده‌اند بدون باخبر شدن مأموران اطلاعاتی جمهوری اسلامی در سطحی وسیع و در سراسر کشور به «مواد محرک» و سمی دست پیدا کنند و حملاتی هماهنگ را در تعداد زیادی از استان‌های ایران به صدها مدرسه ترتیب داده و این «شوخی‌ها» را ماه‌ها بدون لو رفتن ادامه دهند، توضیحی نداد.
مجید میراحمدی همچنین نگفت که آیا برای یافتن مسیر دستیابی این «دانش‌آموزان شوخ» به این مواد خطرناک و جلوگیری از دستیابی‌های آسان بعدی شهروندان به این مواد اقدامی صورت گرفته است یا نه. از سخنان این معاون امنیتی در تلویزیون دولتی چنین برمی‌آید که چنین بررسی‌ای انجام نشده و افراد «دستگیرشده با مواد محرک» را با یک تذکر ساده رها کرده‌اند.
تأکید این مسئول نظام بر «حفظ آرامش»، «ارشاد» و «مدیریت» افرادی که به گفته او دستگیر شده‌اند در حالی صورت می‌گیرد که رهبر نظام دست داشتن افراد در این اتفاقات را «غیر قابل اغماض» نامیده بود و خواستار «اشد مجازات» برای افراد مرتبط با آن شده بود.
جدا از مسئله افراد «غیرمعاند»، وزارت کشور یک روز پس از سخنان رهبر جمهوری اسلامی در بیانیهای مدعی شد که «برابر اطلاع واصله در مورد یکی از تیم‌های چهار نفره، سه نفر از آنان دارای سوءسابقه ازجمله فعالیت در اغتشاشات اخیر هستند و ارتباط آنان با رسانه‌های معاند خارجی که نقش برجسته‌ای در اغتشاشات و جنگ ترکیبی اخیر داشته‌اند، محرز شده است.»
اکنون از اعلام این خبر یک هفته می‌گذرد اما دیگر گزارشی از مجازات یا محکوم کردن این افرادی که گفته شده بود «ارتباطشان محرز شده» منتشر نشده است.
این در حالی است که علی خامنه‌ای در روز درختکاری گفته بود: «همه بدانند اگر کسانی به‌عنوان عوامل این جنایت شناسایی و محکوم شوند، هیچ عفوی در مورد آنها نخواهد بود زیرا باید به اشد مجازات برسند تا مایه عبرت دیگران شود.»
ترس از حرف زدن در مورد مسمومیت‌ها در مجلس
کمی پس از سخنان رهبر جمهوری اسلامی، مرتضی محمودوند، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس یازدهم، در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایلنا از این‌که رهبر جمهوری اسلامی نفْس وجود مسمومیت‌ها را به‌رسمیت شناخته نفس راحتی کشیده و از او تشکر کرد.
مرتضی محمودوند خبر داد که از آذرماه که این مسمومیت‌های مشکوک در شهر قم آغاز شد تا الان سعی در مطرح کردن آن در مجلس داشته اما «بسیاری حمله کردند که چرا گفتید امنیتی است» و افزود که این روند ادامه داشته و «چند روز پیش به من حمله کردند که چرا گفتی؟ اما دیروز رهبر انقلاب موضع گرفتند که عاملان این کار باید به اشد مجازات برسند... برای این موضع‌گیری تشکر می‌کنم.»
او درباره مسمومیت دختران دانش‌آموز گفت: «چند روز گذشته فرصتی پیش آمد تا از تریبون مجلس از دختربچه‌های بی‌گناه و معصومی که مسموم می‌شوند دفاع کنم؛ تا آن لحظه خیلی‌ها به‌خاطر حمله سوپر‌انقلابی‌نماها صحبتی نکردند! اما با حرف رهبر انقلاب و موضع‌گیری ایشان، نفس سوپر‌انقلابی‌ها قطع شده است.»
بیشتر در این باره: شبیخون به مدارس؛ حکومت ناکارآمد و غیرپاسخگو یا شریک جرم؟این عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت که «بعضی از نمایندگان اصلاً وجود این اتفاق را کتمان می‌کردند، یعنی چه که نیست؟ این حرف مثل این است که ۸۰ میلیون انسان را نادان فرض کنیم! که البته نادان خودت هستی» و اضافه کرد که «با حرف رهبر انقلاب و موضع‌گیری ایشان نفس سوپر انقلابی‌ها قطع شده است.»
سخنان مرتضی محمودوند در حالی بیان شد که خبرگزاری‌های تسنیم و فارس، وابسته به سپاه پاسداران، در مطالبی متعدد به کتمان مسمومیت‌ها پرداخته‌اند و روزنامه کیهان نیز در شماره ۱۵ اسفند خود با جمع‌بندی مطالب تسنیم و فارس به این نتیجه رسید که دانش‌آموزان ایرانی نه مسموم بلکه دچار «هیستریک [= هیستری] عمومی» شده‌اند. کیهان همچنین خواستار «احضار و بازجویی» نظردهندگان در مورد موضوع مسمومیت‌های زنجیره‌ای شد.
در کنار سانسور و انکار کل موضوع، مسئولان جمهوری اسلامی همواره در مسیر کوچک‌نمایی مسئله مسمومیت‌ها حرکت کرده‌اند و در این باره محمدعلی ابطحی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز یک روز پس از اظهارات علی خامنه‌ای در توئیتر نوشت: «از دیروز بسیاری از نیروهای داخلی در مورد مسمومیت فرزندانمان خط تبلیغی جدیدی را دنبال کرده‌اند که منکر ماجرا شوند. یکی گفت هیستریک است. یکی گفت دخترها بازی درآورده‌اند. یکی گفت اصلاً بروید سراغ دستگیری کسانی که ماجرا را در جراید دنبال می‌کردند. سخنان رهبری در امروز را باید قدر دانست.»
البته در تأیید اصل ماجرای «مسموم‌سازی» از سوی رهبر جمهوری اسلامی نیز شک‌هایی حس می‌شود زیرا علی خامنه‌ای اظهارات خود در این باره را با اما و اگر همراه کرده و گفته است که «اگر کسانی در این موضوع دست دارند»، باید به مجازات برسند.
امامان جمعه، جلوتر از رهبری؟
اما، جمعهٔ بعد از سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در مورد مسمومیت‌ها که فرارسید، امامان جمعه گویا قید نکردن واژه «دشمن» از سوی رهبری در این ارتباط را فراموش کرده و یک‌صدا و در اقدامی هماهنگ، مسمومیت‌های مشکوک دانش‌آموزان را به «دشمنان» نسبت دادند.
احمد خاتمی، امام جمعه تهران، مسمومیت‌های مشکوک را یکی از سه برنامه «سران اغتشاش» در چند ماه اخیر قلمداد کرد و احمد علم الهدی، امام جمعه مشهد هم مسموم کردن دانش‌آموزان را به «موشک‌پراکنی دشمن در زمان جنگ» تشبیه کرد و هدف از این گونه «جنگ‌های ترکیبی» را «تسلط بر نظام» دانست.
بازداشت «۱۰۰ نفر»
دو روز پس از سخنان رهبر جمهوری اسلامی در مورد مسمومیت‌ها، وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی در بیانیهای توجیه‌گرانه و مبهم گفت که «برخی حوادث قبلی» را «کشف کرده» «اما عدم امکان تعمیم علمی موارد مکشوفه به کل موارد گزارش‌شده، موجب تأمل در اطلاع‌رسانی» این نهاد در مورد مسمومیت‌ها شده است.
وزارت اطلاعات در ادامه نیز نوشت که «اینک به‌دنبال دستورات قاطع و مطاع رهبر حکیم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی) در بیانات پانزدهم اسفندماه، سربازان گمنام امام زمان (عج) اطمینان می‌دهند» که مسئله را پیگیری کنند.
اما در این میان، برخلاف بی‌عملی وزارت اطلاعات، وزارت کشور که یک روز پس از سخنان رهبر جمهوری اسلامی از دستگیری افراد «غیرمعاند» و همچنین «سه فرد مرتبط با رسانه‌های خارجی» خبر داده بود، عصر شنبه ۲۰ اسفند نیز مدعی شد که به‌طوری ناگهانی عددی روند، یعنی ۱۰۰ نفر، از «عوامل مؤثر» در این مسمومیت‌ها را شناسایی و بازداشت کرده است.
وزارت کشور این بار از وصف «غیرمعاند» پرهیز کرده و «دستگیرشدگان» را به دو دسته تقسیم کرده است:
۱- افرادی که «از روی شیطنت یا ماجراجویی و با هدف تعطیلی کلاس درس و تحت تأثیر فضای روانی ایجادشده» به استفاده از «مواد بدبو و بی‌خطر» دست زده‌اند. ۲ - افرادی که با «انگیزه‌های معاندانه و با هدف ایجاد رعب و وحشت در مردم و دانش‌آموزان» و همچنین «ایجاد بدبینی» نسبت به حکومت جمهوری اسلامی مرتکب این اقدامات شده‌اند.
این وزارتخانه در خبررسانی تازه خود مورد سرنوشت افراد «بازداشت‌شده قبلی» و «آن تیم چهارنفره» حرف دیگری نزده است.
«در موردش در جلسه حرف زدیم»، «در موردش اصلاً حرفی نزدیم»
با گذشت چندین ماه از آغاز مسمومیت‌های مشکوک در مدارس ایران، مجلس شورای اسلامی هنوز گزارشی از بررسی‌های خود منتشر نکرده و روز ۲۱ اسفند نیز که محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، در نطق پیش از دستور خود به موضوع بررسی مسمومیت‌ها اشاره کرد، تاریخی برای ارائه احتمالی چنین گزارشی تعیین نشد.
در همان روز، مجلس جلسه‌ای غیرعلنی نیز داشت که به گفته محمدرضا میرتاج‌الدینی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، در این جلسه در مورد چهار موضوع بحث شد که یکی از آنها مربوط به مسمومیت‌های زنجیره‌ای در مدارس بود.
او در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، این مسمومیت‌ها را تنها با عبارت «مسئله بدحالی دانش‌آموزان» توصیف کرده و مدعی شد که «با گزارش‌های ارائه‌شده، تمام عوامل پشت پرده این اتفاقات دستگیر شدند و کسانی که به‌صورت عمد در این ماجرا دست داشتند به اشد مجازات با آنها برخورد خواهد شد.»
این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس مشخص نکرد که مقامات چگونه از این‌که «تمامی عوامل پشت پرده» این «مسموم‌سازی‌ها» دستگیر شده‌اند اطمینان دارند.
او همچنین توضیح نداد که چگونه ممکن است افرادی «به‌طور غیرعمدی» دست به چنین کاری بزنند و نوع برخورد با «این دسته از افراد» چه خواهد بود.
یک روز پس از اظهارات این نماینده مجلس، یک نماینده دیگر، یعنی محمدعلی محسنی بندپی، با اشاره به جلسه غیرعلنی یکشنبه مجلس، سخنان محمدرضا میرتاج‌الدینی را کذب دانسته و گفت: «اصلاً در این جلسه دربارهٔ دستگیرشدگان عوامل مسمومیت دانش آموزان صحبتی صورت نگرفت.»
مجموعه این ضدونقیض‌گویی‌ها و «تأملات»، به اضافه سکوت اولیه و طولانی مقامات جمهوری اسلامی در مورد این رویدادها، زمینه‌ساز انتقادات و گمانه‌زنی‌های بسیاری شده است، به طوری که طیف‌های گسترده‌ای از نیروها و چهره‌های اپوزیسیون در وهله نخست خود حکومت ایران را به دست داشتن در این حملات متهم کرده‌اند.
ابوالفضل قدیانی، فعال سیاسی ساکن ایران، روز ۱۳ اسفند با انتشار بیانیهای حکومت جمهوری اسلامی و رهبری آن را به دست داشتن در «حملات با گاز سمی» به مدارس دخترانه متهم کرد و دلیل آن را «انتقام‌جویی» از جنبش «زن، زندگی، آزادی» دانست.
پس از او، جمعی از نواندیشان دینی نیز با انتشار بیانیهای در محکومیت این «مسموم‌سازی‌ها» از احتمال دست داشتن نیروهای حکومتی موسوم به «لباس شخصی» یا «آتش به اختیارها» در این «حملات» سخن گفتند.
دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس تهران نیز با انتشار بیانیهای به «حملات شیمیایی به دانش‌آموزان» اعتراض کرده و نوشته‌اند: «همانی که در خیابان به گلوله می‌بندد و در زندان تجاوز و شکنجه و اعدام می‌کند پشت این حمله‌های تروریستی به دانش‌آموزان است».
پیشتر یک معاون وزیر بهداشت اعلام کرده بود که در تحقیقات درباره این مسمومیت‌ها، افرادی شناسایی شده‌اند که قصد داشته‌اند با چنین کاری مدارس ایران به ویژه مدارس دخترانه را به تعطیلی بکشانند.
در سایه این گزارش‌ها، ده‌ها نفر از پزشکان، پيراپزشکان و فعالان حوزه درمان ایران با انتشار بیانیهای نسبت به آنچه «بازگشت به دوران مشروطه و شیخ فضل‌الله [نوری] و هجوم به مدارس رشدیه‌ای» خوانده‌اند، ابراز نگرانی کرده‌اند.
در هر صورت مسمومیت‌های دانش‌آموزان ایرانی در شهرهای مختلف همچنان ادامه دارد و ازجمله روز دوشنبه، ۲۲ اسفند، کانال تلگرامی «اعتراض مدنی بازار» از حمله گازی به دست کم سه مدرسه در بانه و بندر ماهشهر خبر داد.
با وجود این، یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی در تازه‌ترین واکنش خود، دانش‌آموزان ایرانی را متهم به «کم بودن سواد رسانه‌ای» کرده و گفته است که «تا الان به ما گفتند مشکلی نیست، می‌توانیم مدرسه را باز بگذاریم و دانش‌آموزان می‌توانند هر روز مدرسه باشند.»