نخستین واکنش ها پس از اعلام نتایج غیر رسمی همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق که با استقبال اکثریت قاطع رای دهندگان مواجه شد حاکی از ادامه وضع موجود در عرصه سیاسی، و تداوم و توسعه تولید و صادرات نفت و گاز «اقلیم خود مختار» در عرصه اقتصادی است.
بعد از اعلام نتایج اولیه و غیر رسمی همه پرسی، واکنشهای کشورهای بزرگ مانند آمریکا و نهاد‌های عمده بین المللی بخصوص سازمان ملل متحد، در حد «ابراز تاسف» و پرهیز از تهدید به تحریم و تنبیه بود. دولت اقلیم خود گردان بابت رای مثبت کردهای عراق به استقلال پیام تبریک و یا اعلام پشتیبانی نیز از کشوری دریافت نکرد که این نکته اخیر برای رهبران دولت اربیل نشانه خوبی نیست.
اقدامات تلافی جویانه ترکیه، ایران و دولت مرکزی بغداد که بیش از هر دولت دیگری نسبت به تحولات ناشی از برگزاری همه پرسی حساسیت نشان میدهند، محاسبه شده و تا حدود زیادی پیشگیرانه بود تا تنبیهی.
ترکیه شماری از واحد‌های رزمی خود را در نوار مرزی کردستان عراق مستقر ساخت و جمهوری اسلامی پرواز‌های مسافری و باری به اربیل را به حال تعلیق درآورد.
مهمترین واکنش دولت بغداد به انجام همه پرسی درخواست واگذاری کنترل فرودگاههای اصلی در اربیل، سلیمانیه و کرکوک در فاصله ۷۲ ساعت بود که این خواسته دارای یک بعد حقوقی و امنیتی قابل ملاحظه است: اعمال کنترل ورود و خروج از مرزهای هوایی کشور در تمام بخشهای دولت فدرال به عنوان بخشی از اختیارات دولت مرکزی.
به این ترتیب در یک روی سکه، دولت و مردم اقلیم کردستان بدون جدا شدن واقعی از کشور عراق، به بهانه پیروزی در همه پرسی و رسیدن به استقلال نمادین، تا مدتی با شادی استقلال مجازی زندگی میکنند.
روی دیگر سکه، زندگی واقعی مردم کردستان عراق است که تا آینده‌ای نا معلوم تنها با حفظ تابعیت و گذرنامه عراقی قادر به خروج از اقلیم خود مختار خواهند بود و در عرصه خارجی دولت اربیل بخت بلند تری از بخش ترکی جدا شده از جزیره قبرس برای رسمیت یافتن و دریافت شناسایی جهانی نخواهد داشت.
نفت کردستان
کردستان عراق اقلیمی است محصور که بدون حق استفاده از خروجی‌های دولت عراق و راههای ترکیه و ایران قادر به تنفس طبیعی نیست. با ارزش‌ترین تولید و صادرات کنونی اقلیم، نفت است و در آینده نزدیک گاز طبیعی که قرار است به آن افزوده شود.
نفت و گاز کردستان عراق، در کنار جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در حوزه دریای خزر، از دو دهه پیش تاکنون مورد توجه قرار گرفته و جای خود را در ژئوپولیک منطقه به عنوان منبع ثانوی تغذیه نیاز‌های سوختی اروپا، بعد از منابع انرژی فسیلی خلیج فارس، تثبیت کرده است.
ذخایر شناخته شده نفت کردستان با لحاظ کردن میدانهای نفتی واقع در کرکوک که بخش بزرگتر این مجموعه بشمار میرود، در حدود ۴۵ میلیارد بشکه و تولید آن کمتر از ۷۰۰ هزار بشکه در روز است.
حدود ۵۵۰ هزار بشکه نفت صادراتی کردستان عراق از راه ترکیه با خط لوله‌ای با ظرفیت یک میلیون بشکه نفت خام در روز به بندر جیهان در ترکیه و از آن نقطه به بازارهای مصرفی راهی میشود. دریافت حق ترانزیت این نفت یک منابع درآمد ارزی چشم گیر ترکیه محسوب میشود.
با وجود افزایش چهار درصد قیمتهای نفت خام در واکنش بازارهای جهانی به تحولات مربوط به همه پرسی استقلال در کردستان،هیچیک از شرکتهای عمده نفت و گاز فعال در کردستان فعالیتهای خود را در آن منطقه بعد از اعلام برگزاری رفراندوم کاهش ندادند که خود نشانه پیشبینی ادامه وضع موجود و عدم تغییر صحنه است.
تولید نفت از کرکوک ۴۰۰ هزار بشکه در روز و به تنهایی ۱۰درصد تولید نفت عراق و۶۰ درصد مجموع تولید اقلیم خود مختار کردستان است. به این ترتیب آینده کرکوک به عنوان منطقه مورد اختلاف بین دولت محلی اربیل و دولت مرکزی بغداد استخوانی است در زخم سیاسی - امنیتی مابین جدایی خواهان کرد و دولت مرکزی.
در غیبت راه خروج دیگری برای صدور نفت کردستان، مستقل از دولت مرکزی عراق، ترکیه میتواند صادرات نفت خام کردستان را در هر لحظه قطع کرده و یا مطالبات تازه‌ای را از دولت اربیل داشته باشد.
در اقدامی که میتوان آنرا نوعی چراغ سبز غیر رسمی شرکتهای نفتی به تحولات سیاسی در اقلیم خود مختار کردستان تلقی کرد، شرکت نفت آمریکایی شورون بعد از دو سال تعلیق، فعالیتهای حفاری خود را در کردستان عراق از سر گرفت و از این لحاظ به اکسان موبیل، غول نفتی دیگر آمریکا پیوست.
پیش از آن شرکت بزرگ نفتی روسنفت که زیر نظر دولت روسیه قرار دارد چند قرارداد تازه با اربیل امضاء کرد که پرداخت وام تازه یک میلیارد دلاری به دولت بارزانی از جمله آنها بود.
روسنفت در کار ایجاد خط لوله انتقال گاز کردستان عراق به اروپا به ظرفیت ۳۰ میلیارد متر مکعب در روز است که انتظار میرود سال ۲۰۱۹ پایان یافته و از سال بعد عملیاتی شود. این خط لوله به تنهایی ۶ درصد از مصرف گاز اروپا در سال ۲۰۲۰ را قرار است تامین کند.
نحوه برخود شرکتهای بزرگ نفت و گاز با موضوع همه پرسی استقلال در کردستان عراق عدم تغییر واقعی در صحنه و نشانه انتظار ادامه وضع موجود تا آینده قابل پیشبینی است.
آینده کردستان عراق
قدرتهای بزرگ، همسایگان عراق و شرکتهای نفتی ترجیح میدادند که مسعود بارزانی موضوع همه پرسی استقلال را معلق میگذاشت و با استفاده از اختیاراتی که دولت اربیل در نتیجه ضعف دولت مرکزی بغداد بخصوص بعد از شکست داعش در عراق کسب کرده و این اختیارات بسیار فرا تر از اختیارات هر منطقه خود مختار دیگر در هر دولت فدرال جهان محسوب میشود، وضع موجود را ادامه میداد.
مسعود بارزانی که مدت ریاست جمهوری او در اربیل سه سال پیش تمام شده ولی همچنان خود را در قدرت و اعضاء خانواده خود را در دولت نگاه داشته خواستار اعلام استقلال حتی در شکل نمادین آن بود.
بعد از همه پرسی استقلال موقعیت دولت اربیل نه تقویت، که به دلیل آسیب پذیری بیشتر و عدم برخورداری از حمایت جامعه جهانی ضعیف از پیش خواهد شد. دولت اربیل در حال حاضر دارای حدود ۲۰ میلیارد دلار بدهی خارجی است و در شرایطی حتی پرداخت حقوق پیشمرگه‌ها را نیز به تعویق انداخته.
با نگاهی به تلاشهای استقلال جویانه دیگر اقوام در جهان میتوان دید که به بهانه‌های قومی و مذهبی از سال ۱۸۰۰ تاکنون ۵۴ رفراندوم استقلال در دنیا برگزار شده که تنها در یازده مورد ( منجمله مردم اسکاتلند در سال ۲۰۱۴) به استقلال پاسخ نه و بقیه پاسخ مثبت داده اند.
اما بعد از انجام رفراندم، تنها ۲۲ مورد به استقلال رسیده اند و بقیه یا متوسل به جنگ شده اند و یا تا مدتی طولانی در انتظار استقلال نشسته اند. جدایی اسلواک‌ها از چک‌ها و تجزیه کشور چکسلواکی از جمله موفق‌ترین جدایی‌های غیر خشن بود و تجزیه یوگسلاوی در دهه ۹۰ میلادی از خونبار‌ترین آنها.
راه رسیدن به استقلال واقعی و آغاز زندگی مسالمت آمیز در اقلیم خودمختار کردستان عراق بسیار پیچیده تر از آن است که دشواری‌های آن تنها با برگزاری یک رفراندم غیر الزام آور حل شود، در حالیکه مردم کرد آن منطقه با پرهیز از همه پرسی و استقلال جویی میتوانستند ضمن حفظ هویت خود به ریشه گرفتن و رشد دمکراسی در عراق یاری دهند.
--------------------------------------------------------------------
یادداشت‌ها، آرا و نظرات نویسندگان خود را بیان میکنند و لزوماً بازتاب دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند.