کتاب شهلا شفیق برای درک مفهوم «زندان سیاسی در جمهوری اسلامی»

کتاب «زندان سیاسی در ایران؛ منطق‌ها و منابع تروریسم اسلامگرا» نوشته شهلا شفیق، جامعه‌شناس ایرانی، به‌تازگی به زبان فرانسه در پاریس منتشر شده است.

این کتاب در واقع تجدیدچاپ کتابی است که حدود ۲۲ سال پیش در فرانسه منتشر شده بود، اما اکنون با ویرایش جدید، مقدمه و مؤخرهٔ تازه و حتی عنوان فرعی متفاوتی به بازار کتاب عرضه شده است.

خانم شفیق، در گفت‌وگو با رادیوفردا، در شکل گرفتن ایده اصلی این کتاب می‌گوید که از همان سال ۱۹۸۲ میلادی که ایران را ترک کرد و به فرانسه تبعید شد، همواره مسئله زندان سیاسی را دنبال می‌کرده است.

او می‌گوید: «این فکر همیشه با من بود که بخشی از وجود من در آن زندان‌ها جا مانده است، زیرا به‌راحتی می‌توانستم جزو کسانی باشم که در آن زندان‌ها باشم.»

زمانی که در دهه نود میلادی، خاطرات جان به‌ دربردگان زندان‌های جمهوری اسلامی در اروپا در قالب کتاب‌هایی منتشر شد، شهلا شفیق منبعی دست‌اول برای پی بردن به آن چه در زندان‌های جمهوری اسلامی می‌گذشت، پیدا کرد.

شفیق در گفت‌وگو با رادیوفردا به خاطراتی چون خاطرات پرویز اوصیا، شهرنوش پارسی‌پور و منیره برادران اشاره می‌کند و می‌گوید: «هنگام خواندن این کتاب‌ها متوجه یک نکتهٔ بسیار مهم شدم؛ این‌که این تجربهٔ سهمگینی که در این خاطرات نقل می‌شود، موضوعی برای تأمل وجود دارد که از خود محیط زندان فراتر می‌رود و به مسئلهٔ سازوکار سرکوب در یک حکومت اسلامگرا می‌رسد.»

پرویز اوصیا و منیره برادران و شهرنوش پارسی‌پور هر سه از زندانیان سیاسی در دهه ۶۰ در جمهوری اسلامی بوده‌اند.

شهلا شفیق

ترجمهٔ چاپ اول این کتاب به زبان فارسی پیشتر با عنوان «زندان سیاسی در ایران، اسلامیسم و الگوی انسان نوین اسلامی» با ترجمه رضا ناصحی در سال ۲۰۰۵ از سوی انتشارات خاوران در پاریس منتشر شد.

پس از مدتی، انتشارات باران در سوئد ترجمهٔ چاپ اول این کتاب را منتشر کرد که اکنون این انتشارات این کتاب را برای ایرانیان ساکن داخل ایران به‌صورت رایگان عرضه کرده است.

اما این «الگوی انسان نوین اسلامی» که شفیق به ویژه در چاپ اول بر آن تاکید داشت، دقیقاً چه معنایی دارد؟

خانم شفیق در این باره می‌گوید که اسلامگرایان مدعی آفرینش «انسان نوین اسلامی» هستند که خودش یک اندیشهٔ توتالیتر است. او با اشاره به آثار هانا آرنت، فیلسوف قرن بیستم، تأکید می‌کند که اندیشهٔ توتالیتر دارای دو ویژگی است؛ یکی همین خلق «انسان نوین» و دیگری «ترور».

قدسی حجازی، استاد علوم تربیتی دانشگاه فرانکفورت، نیز به رادیوفردا می‌گوید که کتاب «زندان سیاسی در ایران» توتالیتاریسم اسلام سیاسی در زندان را نقد می‌کند.

به‌گفتهٔ خانم حجازی، شهلا شفیق در آثار قبلی خود شکست ایدئولوژی اسلامگرا و تلاش برای خلق «انسان نوین اسلامی» در جامعه را نشان داده بود و در این کتاب نیز شکست این ایدئولوژی را در زندان بررسی می‌کند.

او می‌افزاید که شفیق نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی حتی در زندان‌های خود نیز شکست خورده است.

تصویر کامل طرح جلد کتاب

اما همان‌طور که خود خانم شفیق در کتابش اشاره کرده، چنین مباحثی پیشتر به گونه‌ای دیگر در آثار اندیشمندان غربی مطرح شده است.

او در این باره به رادیوفردا نیز می‌گوید که از آثار فیلسوفان مطرحی چون میشل فوکو در زمینهٔ موضوع زندان و سرکوب یا ادگار مورن در زمینهٔ مواجهه انسان با مرگ استفاده کرده است.

شفیق می‌گوید: «درست است که تجربهٔ ایران ویژگی‌های خودش را دارد، تجربهٔ اسلامیسم ویژگی‌های خودش را دارد، اما دستاوردهای بشری دربارهٔ سرکوب و سلطهٔ توتالیتار به فهم ما از تجربهٔ خودمان کمک می‌کند.»

جمهوری اسلامی ایران پس از ۴۵ سال حکومت، همچنان آزمایشگاهی بزرگ برای تحلیل اسلام‌گرایی است. شهلا شفیق تأکید می‌کند که تجدیدچاپ کتابش اساساً به‌دلیل موضوع روز بودن مسائل این کتاب است:

«موضوعاتی که این کتاب به آن می‌پردازد، نه تنها در ایران بلکه در فرانسه نیز همچنان موضوع تفکر است؛ این‌که اسلامگرایی چیست، چگونه می‌توانیم آن را درک کنیم و تروریسم اسلامگراها چیست؟»

خانم شفیق در چاپ دوم کتابش تحولاتی را که در فاصلهٔ انتشار دو چاپ رخ داده نیز مدنظر قرار داده است؛ ازجمله برگزاری دادگاه حمید نوری در سوئد، از مقامات پیشین زندان‌های جمهوری اسلامی و یکی از متهمان کشتار زندانیان سیاسی در دهه شصت ایران.

با خواندن کتاب «زندان سیاسی در ایران»، خواننده علاوه بر پی بردن به جایگاه محوری ترور در پروژه سیاسی-اجتماعی جمهوری اسلامی، به مقاومت نسل‌های مختلف ایرانیان نیز پی می‌برد؛ ازجمله مقاومت زنان در جنبش «زن زندگی آزادی» که خانم شفیق در پایان کتاب به آن نیز پرداخته است.

کتاب شهلا شفیق برای درک مفهوم «زندان سیاسی در جمهوری اسلامی»

به قلم شهلا شفیق

عید نو و قفل زندانزنجير و زنجيره‌های قتل نويسنده