مقام‌های روسیه با بیان این‌که تعیین اولویت‌های سیاست خارجهٔ ایران برعهدهٔ رهبر جمهوری اسلامی است و نه رئیس‌جمهور، معتقدند روابط مسکو و تهران همچنان گسترش می‌یابد؛ اما به باور صاحب‌نظران روس، چنانچه تهران برای تعامل بیشتر با غرب تلاش کند ممکن است ناچار شود روابط خود با مسکو را مورد بازبینی قرار دهد.
عوامل کلیدی که مناسبات مسکو و تهران را به‌ویژه در دو سال گذشته به طرزی کم‌سابقه متحول کرده‌اند، از این قرارند: همسویی در غرب‌ستیزی، همکاری برای دور زدن تحریم‌ها و حمایت تسلیحاتی ایران از روسیه در جریان جنگ علیه اوکراین.
تبریک به پزشکیان
ولادیمیر پوتین، رئيس‌جمهور روسیه، روز ۱۶ تیرماه در پیام تبریک خود به مسعود پزشکیان ابراز امیدواری کرده است که فعالیت او در سمت ریاست‌جمهوری به توسعهٔ همکاری‌های سازنده به نفع مردم دو کشور بینجامد و در راستای تقویت امنیت و ثبات منطقه‌ای باشد.
سه سال پیش، پوتین حتی پیش از اعلام نتایج رسمی انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران به ابراهیم رئيسی پیام تبریک فرستاده بود.
بیشتر در این باره: پیام تبریک رهبران منطقه به پزشکیان؛ پوتین خواهان تقویت روابط با ایران شدآیندهٔ روابط مسکو و تهران
در حالی‌که سه سال پیش رسانه‌های روسی از انتخاب ابراهیم رئيسی به عنوان «بهترین گزینه» استقبال و پیش‌بینی کرده بودند ارتقای مناسبات با روسیه از اولویت‌های دولت سیزدهم در ایران باشد، اکنون نظر غالب این است که روابط با مسکو همچنان برای تهران مهم خواهد بود اما ممکن است احیای مناسبات با غرب برای تهران در اولویت قرار گیرد.
به گزارش روزنامهٔ ایزوستیا، «چنانچه دولت جدید در ایران برای احیای روابط با غرب اقدام کند، نمی‌تواند هم به سوی آمریکا و اروپا گام بردارد و هم به سوی روسیه که روابطش با غرب در پایین‌ترین سطح تاریخی است».
ابراهیم رئیسی در اواسط آذرماه ۱۴۰۲ با ولادیمیر پوتین در کاخ کرملین دیدار کرده بود
بر اساس تحلیل روزنامهٔ ودوموستی، «غرب ممکن است از تهران درخواست کند از همکاری با مسکو به‌ویژه از ارسال تسلیحات ایرانی به روسیه در جریان جنگ علیه اوکراین دست بکشد اما ایران احتمالاً به دنبال موازنه خواهد بود و همۀ تخم‌مرغ‌هایش را در یک سبد نمی‌گذارد».
آلکساندر ماریاسوف، سفیر پیشین روسیه در ایران، نیز در مصاحبه با ریانوستی ابراز اطمینان کرده است: «رهبر جمهوری اسلامی حاضر نیست مطالبات غرب را برای مهار کردن برنامهٔ هسته‌ای، رعایت حقوق بشر و یا انصراف از تقویت نیروهای نیابتی در خاورمیانه بپذیرد و به دولت ایران نیز چنین اجازه‌ای نمی‌دهد.»
از همین رو، این کارشناس روس بر این باور است که «دولت جدید ایران به توسعهٔ روابط با دوستان دیرینه و در رأس آن‌ها چین و روسیه ادامه می‌دهد».
فراز و نشیب روابط دو کشور
از اواخر دههٔ ۸۰ میلادی، حکومت جمهوری اسلامی برای این‌که موقعیت خود را در مقابل آمریکا تحکیم کند به‌رغم پافشاری بر رویکرد «نه شرقی، نه غربی» به سوی اتحاد شوروی رویگردان شد؛ نخستین کشوری که جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت.
اما روابط روسیه و ایران بی‌مشکل نبود؛ تلاش‌های ایران برای ایجاد شبکهٔ لجیستیک در قفقاز و آسیای میانه و ارتقای موقعیت منطقه‌ای خود به نارضایتی کرملین انجامید. در مقابل، در خاطرۀ ایرانیان به درازا کشیدن تکمیل نیروگاه بوشهر و تحویل سامانه‌های دفاع موشکی اس-۳۰۰، به عنوان بدقولی‌های روسیه ثبت شد.
حتی در میان همگرایی کم‌سابقه برای حمایت از بشار اسد در سوریه، اختلاف‌ها بر طرف نشده بود؛ کافی‌ست چشم بستن مسکو بر حملات اسرائیل علیه نیروهای ایرانی در سوریه و یا منع استفاده جنگنده‌های روسی از پایگاه‌های نظامی ایران را به یاد بیاوریم.
اما آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین که مورد حمایت صریح رهبر جمهوری اسلامی قرار گرفت، و همچنین کمک تهران به مسکو برای دور زدن تحریم‌های غرب - به‌ویژه ارسال پهپادهای انتحاری و تجهیزات نظامی دیگر مورد نیاز ارتش روسیه در اوکراین - سبب شده کرملین برای نخستین بار به ایران، چه بسا به چشم شریک و هم‌پیمان خود بنگرد.
بیشتر در این باره: پهپادهای ایران؛ ارزان ولی ویرانگراین تحول در دیدگاه حکومت روسیه، در کنار تلاش‌های دولت رئيسی برای ارتقای سطح روابط با مسکو سبب شد تا مناسبات دو کشور به‌کلی دگرگون شود.
تضمین همکاری‌ها
برخی صاحب‌نظران روس ابراز نگرانی کرده‌اند که توافق‌نامهٔ جامع همکاری روسیه و ایران ممکن است قربانی تغییرات اخیر در سیاست داخلی ایران شود.
در روزهای اخیر، گزارش‌هایی ضدونقیض دربارهٔ این سند منتشر شده است؛ برخی از مقام‌های روسیه گفته‌اند منتظر دریافت نسخهٔ نهایی از ایران هستند و «طرف ایرانی هنوز باید برخی مراحل ضروری را طی کند».
همزمان عده‌ای تأکید کرده‌اند این سند آمادهٔ امضا است. به گفتهٔ سفیر جمهوری اسلامی در روسیه، اگر رئيس‌جمهور ایران در سانحهٔ هوایی کشته نشده بود، این توافق احتمالاً تا کنون امضا شده بود.
نخستین معاهدهٔ جامع روسیه و ایران در سال ۱۳۷۹ خورشیدی امضا شد و می‌توانست هر پنج سال به دفعات نامحدود تمدید شود. اما در ۲۰ سالگی آن، دولت حسن روحانی خواستار به‌روزرسانی این سند شد؛ متعاقباً دولت رئیسی روابط راهبردی با چین و روسیه را از اولویت‌های بین‌المللی خود اعلام کرد.
در پی امضای سند بلندمدت همکاری با چین، تدوین سندی مشابه با روسیه کلید خورد اما هماهنگی آن بسیار بیشتر از انتظارهای اولیه به درازا کشیده است.
بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که با امضای این سند، موانع متعدد در همکاری روسیه و ایران برطرف نخواهد شد؛ چنان‌که امضای توافق‌نامهٔ جامع همکاری با چین تا کنون به تحول اساسی در روابط تهران و پکن نینجامیده است.
بیشتر در این باره: اجلاس شانگهای؛ «بهانه تجدید دیدار» با رهبران چین و روسیه