نزدیک به پنج ماه پس از درگذشت الکسی ناوالنی در بازداشت، دستگاه قضایی روسیه علیه همسر او، یولیا ناوالنایا حکم غیابی بازداشت صادر کرده است. این اقتصاددان و فعال سیاسی ۴۷ ساله که به عنوان ادامه‌دهندۀ راه رهبر فقید اپوزیسیون روسیه شناخته می‌شود، به‌تازگی به ریاست «بنیاد حقوق بشر» منصوب شد.
ناوالنایا در شرایطی که به همراه دو فرزندش در تبعید به‌سر می‌برد، به «مشارکت با سازمانی افراطی» متهم شده که مجازات آن، جریمه‌های سنگین و ضبط اموال و دارایی‌های شخصی و تحمل دورهٔ حبس، در صورت بازگشت به روسیه، است.
حکم غیابی بازداشت یولیا ناوالنایا در روزهایی صادر شده که نقش او، در تداوم اتحاد و رهبری مخالفان حکومت ولادیمیر پوتین بیش از پیش برجسته به‌نظر می‌رسد. اما این حکم در چه روندی صادر شده و چگونه قابل اجراست؟ آیا ناوالنایا مصمم‌تر از قبل و حالا در مقام رئیس «بنیاد حقوق بشر» به تلاش برای پاسخگو کردن حکومت روسیه ادامه خواهد داد یا افزوده شدن نام او به فهرست افراد تحت تعقیب کرملین، ادامۀ راه الکسی ناوالنی را برای یولیا دشوارتر خواهد کرد؟
محاکمۀ غیابی بدون اعلام قبلی
دادگاهی در مسکو یولیا ناوالنایا را به اتهام «دست داشتن در فعالیت‌های افراط‌گرایانه» به‌طور غیابی محاکمه کرده و به بازداشت او رأی داده است.
بنا بر بیانیهٔ دفتر مطبوعاتی این دادگاه، خانم ناوالنایا «از پاسخ‌گویی در تحقیقات اولیه فراری است و در فهرست افراد تحت تعقیب قرار گرفته».
دادگاه با تأیید «یافته‌های دادستان»، در اقدامی پیشگیرانه برای بازداشت همسر الکسی ناوالنی به مدت دو ماه حکم صادر کرده است. در بیانیهٔ دادگاه تأکید شده که این حکم، به محض بازگشت یا استرداد یولیا ناوالنایا به روسیه به اجرا در خواهد آمد.
یولیا ناوالنایا، همسر الکسی ناوالنی فقید در تجمع مخالفان ولادیمیر پوتین که اسفندماه گذشته در نزدیکی سفارت روسیه در برلین برگزار شد
رسانۀ مستقل روسی «مدیازونا» که از جمله همهٔ پرونده‌های قضایی علیه مخالفان کرملین را رصد می‌کند، گزارش داده است پیش از این هیچ ابلاغیه یا اطلاعیه‌ای مبنی‌بر تشکیل دادگاه علیه یولیا ناوالنایا منتشر نشده بود و «احتمالاً، [تشکیل این جلسه] به‌طور عمدی مخفی مانده، تا کسی نتواند در جلسهٔ دادگاه که طبق قاعده باید علنی برگزار می‌شد، حضور یابد».
اطلاعات مربوط به پروندهٔ قضایی خانم ناوالنایا پس از پایان ساعت کاری دادگاه منتشر شد. در شرح جزییات آن آمده است که جلسۀ محاکمه، ساعت سه بعد از ظهر به وقت مسکو تشکیل شده بود. به‌علاوه، دادگاه تصریح کرده است که متن حکم صادر شده را علنی نخواهد کرد.
«پیام اصلی یولیا»
یولیا ناوالنایا با اشاره به شتاب‌زدگی دادگاه برای صدور حکم بازداشت علیه او، با لحنی کنایه‌آمیز در شبکهٔ ایکس (توئیتر سابق) نوشته است: «روال معمولی چه شد؟ حتی بدون این‌که مرا مأمور بیگانه اعلام کنید و علیه من پروندهٔ جنایی تشکیل دهید، فوراً برای بازداشت من اقدام کردید؟»
او در ادامهٔ پیام خود به زبان روسی، خطاب به رسانه‌ها و افرادی که خبر محاکمۀ غیابی او را پوشش می‌دهند، افزوده است: «از انتشار پیام اصلی غافل نشوید: ولادیمیر پوتین، قاتل و جنایتکار جنگی است و جای او، نه در سلولی دلباز در لاهه، بلکه داخل روسیه است، در همان سلول و زندانی که او در آن‌جا الکسی را به قتل رساند.»
الکسی ناوالنی، سرشناس‌ترین چهرهٔ سیاسی مخالف ولادیمیر پوتین، که با چند اتهام انتسابی در مجموع به ۱۹ سال زندان محکوم شده بود، در ۲۷ بهمن‌ماه گذشته در ۴۷ سالگی درگذشت.
خانم ناوالنی در سخنان خود پس از درگذشت همسرش، همواره ولادیمیر پوتین را به دخالت مستقیم در مرگ او متهم کرده است. کاخ کرملین اتهام دخالت در مرگ الکسی ناوالنی را می‌کند.
سازمان زندان‌های روسيه نیز اعلام کرده که الکسی ناوالنی بر اثر «یک عارضۀ مرگبار ناگهانی» درگذشت و پزشک قانونی مسئول پروندۀ او نیز در جواز فوت، علت مرگ را «دلايل طبیعی» عنوان کرده است.
بیشتر در این باره: ابهامات پیرامون مرگ مشکوک الکسی ناوالنی در زندانبهار گذشته، یولیا ناوالنایا در مصاحبه با مجلهٔ تایم که او را در میان صد فرد بانفوذ جهان برشمرده بود، گفت: «می‌خواهم کرملین متوجه شود پس از قتل الکسی، من به کار او ادامه خواهم داد و اگر به من آسیب برسانند شخص دیگر جای من را می‌گیرد. حکومت روسیه مخالفان متعددی دارد.»
فشار بر هواداران ناوالنی
کرملین از سه سال پیش، ستادهای منطقه‌ای که به دست هواداران الکسی ناوالنی برای مشارکت در انتخابات روسیه ایجاد شده بود و همچنین «بنیاد مبارزه با فساد مالی» را که توسط خود او تأسیس شده و اکنون به‌دست یارانش در خارج از روسیه اداره می‌شود، «نهادهای افراطی و تروریستی» اعلام کرده است.
با همین اتهام انتسابی، تا کنون افراد متعددی از میان هواداران ناوالنی و حتی وکلای پیشین او محکوم اعلام شده و شماری از آن‌ها نیز برای تحمل مجازات حبس، روانهٔ زندان شده‌اند.
تحت تعقیب در روسیه
نشریهٔ مدیازونا بر اساس اطلاعات وزارت کشور روسیه فهرست افرادی را که تحت تعقیب‌اند، منتشر کرده و آن را به‌روزرسانی می‌کند. در این فهرست، اسامی صد‌ها شخص حقیقی از جمله چهره‌های سرشناس سیاسی و فرهنگی، روزنامه‌نگاران و مقام‌های رسمی کنونی و پیشین در اوکراین و کشورهای غربی به‌چشم می‌خورد.
سایر چهره‌های شناخته‌شدۀ حاضر در این فهرست از این قرارند: ولودیمیر زلنسکی رئيس‌جمهور اوکراین؛ اندی استون سخنگوی شرکت متا که به اتهام تروریسم در روسیه تحت پیگرد قانونی قرار دارد؛ پتر هفمانسکی دادستان دیوان کیفری لاهه که علیه ولادیمیر پوتین حکم بازداشت صادر کرد؛ ۵۹ قانون‌گذار پارلمان لیتوانی که به نابودی مجسمه‌های دورهٔ شوروی رأی داده‌اند و کایا کالاس که انتظار می‌رود مسئول بعدی سیاست خارجهٔ اتحادیهٔ اروپا باشد.
بیشتر در این باره: مخالفان پوتین؛ آنانی که جان خود را از دست دادندبه گزارش مدیازونا، بیش از هزار فردی که نام‌شان در فهرست «متهمان غایب» دیده می‌شود، کسانی هستند که «به‌طور مشخص به دلایل سیاسی» تحت پیگرد حقوقی قرار گرفته‌اند.
بدون محدودیت زمانی
بسیاری از حقوق‌دانان بر این باورند که حکم غیابی بازداشت از سوی دادگاه‌های روسیه عمدتاً برای آن صادر می‌شود تا مأموران دستگاه‌های امنیتی-انتظامی روسیه پرکاری خود را به رخ بکشند.
اما با صدور این حکم، دست‌کم دو محدودیت جدی نیز متوجه افرادی است که در فهرست تحت تعقیب روسیه قرار می‌گیرند. نخست این‌که آن‌ها نباید به کشورهایی سفر کنند که می‌کوشند روابط مثبت با روسیه را حفظ کنند؛ شمار این کشورها، در حال حاضر، کم نیست.
دوم این‌که آن‌ها تحت هیچ شرایطی – حتی در موارد اضطراری – نمی‌توانند به روسیه بازگردند؛ بنا بر قوانین روسیه، قرار بازداشت محدودیت زمانی ندارد و حتی بعد از صد سال قابل اجراست.
دادگاه می‌تواند در «موارد استثنایی» فرد تحت تعقیب را محکوم کند. به‌تازگی برای نخستین بار دادگاهی در روسیه، آلکساندر نوزوروف خبرنگار سرشناس و همسرش لیدا را که هر دو از سال‌ها پیش خارج از روسیه اقامت دارند، به‌طور غیابی محاکمه کرد.
بر اساس رأی صادر شده، این زوج به اتهام انتسابی عضویت در «سازمانی افراطی» و «پخش اطلاعات کذب علیه ارتش روسیه» به هشت سال زندان محکوم شده‌اند و برای مصادرۀ همۀ اموال و دارایی‌های‌شان در روسیه مجوز قضایی صادر شده است.