از حجاب اجباری در ایران گرفته، از بین رفتن تمام حقوق زنان در افغانستان و مبارزه با مصونیت از مجازات برای خشونت جنسی در جنگ اوکراین تا مبارزهٔ روزانه با خشونت‌های جنسیتی در مجارستان و مبارزه با قتل زنان در بوسنی و هرزگوین، به نظر می‌رسد مبارزهٔ زنان برای زندگیِ با کرامت و برابر هیچ‌گاه به این اندازه ضروری نبوده است.
ما از زنان در کشورهایی که رادیو اروپای آزاد اخبار آنها را پوشش می‌دهد پرسیدیم که «روز جهانی زن» برای آنها چه معنایی دارد؟
پیش از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، زنان در افغانستان روز هشتم مارس را به بحث درباره مشکلات و دستاوردهایشان اختصاص می‌دادند، و مردان برای همسران یا مادرانشان گل می‌خریدند.
«این دیگر اتفاق نمی‌افتد». بکتاش، صاحب یک گل‌فروشی در کابل، می‌گوید: «بعد از تحولات، متأسفانه بازار خوب نیست و شرایط اقتصادی ضعیف است».
اکنون دیگر دربارهٔ مشکلات یا دستاوردهای زنان، حداقل در ملأ عام، بحث صورت نمی‌گیرد. زنی که در قندهار زندگی می‌کند، می‌گوید: «ما از طریق رادیو و تلویزیون می‌دانیم که این روز، روز جهانی زن است. وضعیت زنان در افغانستان خوب نیست، بنابراین آنها فرصتی برای جشن گرفتن هشتم مارس ندارند».
اکنون زنان در افغانستان با محدودیت‌های شدید و بدون آزادی‌های اساسی یا حق تحصیل زندگی می‌کنند.
زن اهل قندهار می‌گوید: «اگر طالبان در قدرت بماند، سخت بتوان باور کرد که وضعیت زنان بهتر خواهد شد».
افغانستان تنها کشور جهان است که دختران را از تحصیلات متوسطه و عالی محروم کرده، و این در حالی است که زنان این کشور با موانع بی‌شمار دیگری نیز روبرو هستند.
در روز جهانی زنان، همه ما وظیفه داریم به بزرگ‌ترین بحران حقوق زنان در جهان، یعنی وضعیت زنان افغانستان، بیندیشیم.
هدر بار، معاون مدیر حقوق زنان در سازمان دیده‌بان حقوق بشر (HRW)، می‌گوید: «زنان افغان احساس می‌کنند که جهان آنها را فراموش کرده است، و این احساس کاملاً موجه است. اما ما می‌توانیم در مبارزات آنها امید و الهام پیدا کنیم، زیرا شجاعت فوق‌العاده‌ای دارند و مشخص است که تا زمانی که حقوق‌شان به طور کامل به رسمیت شناخته نشود، دست از مبارزه نخواهند کشید».
«در این سرزمین، زن بودن جرم است».این را زنی از ایران که تمایل ندارد نامش فاش شود می‌گوید.
حکومت ایران تلاش‌های خود را برای تحمیل حجاب اجباری افزایش داده است و آزار و اذیت زنانی که در اماکن عمومی حجاب ندارند، ادامه دارد. موارد زن‌کشی نیز رو به افزایش است و ایران قانونی برای مقابله با خشونت خانگی ندارد تا از قربانیان حمایت کند و مرتکبان را پاسخگو نماید.
«روز جهانی زنان برای من روز خوشایندی است، اما جهانی بودن آن را احساس نمی‌کنم. زیرا شرایط ما با زنان دیگر جهان یکی نیست و ما ارتباطی با آنها نداریم. گویی که بخشی جدا افتاده از یک کل منسجم هستیم».
جنگ و آزار و اذیت
داده‌ها در مورد زنان مناطق جنگ‌زده حتی تکان‌دهنده‌تر است. طبق داده‌های سازمان ملل متحد، تنها در یک دهه، تعداد زنانی که در فاصلهٔ ۵۰ کیلومتری از درگیری‌های مسلحانه زندگی می‌کنند، به ۶۱۲ میلیون نفر رسیده است که افزایش ۵۰ درصدی را نشان می‌دهد.
در میان آنها زنانی از اوکراین نیز حضور دارند. جنگی که از سال ۲۰۱۴ در این کشور ادامه داشته، تأثیری پاک‌نشدنی بر بسیاری گذاشته است. یکی از این افراد، لیودمیلا حسینوا است.
لیودمیلا که اصالتاً اهل دونتسک است، در سال ۲۰۱۹ توسط نیروهای امنیتی روسیه بازداشت و به فعالیت‌های طرفدار اوکراین متهم شد. او در دوران بازداشت با اشکال مختلف آزار و اذیت مواجه شد.
لیودمیلا حسینوا: ما باید این امید را به زنان بدهیم که یک زن، فارغ از شرایط کنونی‌اش، تنها نیست
لیودمیلا می‌گوید: «همه کسانی که درگیر جنگ هستند، همه زنانی که شکنجه و آزار را تحمل کرده‌اند، حس وجود حتی یک لحظه خوشبختی را از دست داده‌اند. من این را در این دو سال با چشمان خود دیده‌ام. دلم می‌خواهد همه زنان دوباره احساس خوشبختی را به دست آورند. حتی شده برای یک لحظه، حداقل برای چند دقیقه».
چه احساسی دارد وقتی کسی فقط به دلیل مخالفت شما با جنگ، شما را لو می‌دهد؟ لیا پرودوفسکایا، اهل روسیه، این را به خوبی می‌داند.
زمانی که جنگ در اوکراین آغاز شد، لیا شروع به انتشار پیام‌های ضد جنگ در شبکه‌های اجتماعی کرد. شکایتی علیه او ثبت شد، تهدید شد که فرزندخوانده‌اش را از او خواهند گرفت و در نهایت، لیا تصمیم گرفت که خاک روسیه را ترک کند.
امروز، او در فرانسه زندگی می‌کند و می‌گوید که هشتم مارس همیشه برایش نماد یک شروع تازه بوده است.
او می‌گوید: «تمام زندگی‌ام را در شمال دور زندگی کرده‌ام، زمستان همیشه برایم بسیار طولانی بوده است. بهار همیشه نشانه‌ای از چیزهای جدید است و ۸ مارس به من می‌گوید: زمستان تمام شده، و تنها چیزهای خوب، شادی و خوشبختی در پیش است».
آرزوی او برای همه زنان، آزادی، احترام از سوی رهبران، همکاران و خانواده‌هایشان است.
لیدیا: هرگز چیزی را تحمل نکنید، شغل‌های بد را رها کنید و افراد سمی را از اطرافتان حذف کنید. از تغییر زندگی و شروع دوباره نترسید، قطعاً موفق خواهید شد
جولیانا نیز روسیه را ترک کرده است. امروز، او در اسپانیا زندگی می‌کند و می‌گوید که پس از مهاجرت، نگاهش به ۸ مارس تغییر کرده است. برای او، این روز یادآور شکنندگی حقوق زنان است.
او می‌گوید: «ماهیت این روز، حمایت از زنان و حقوق برابر است که آنان در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برای آن مبارزه کردند. برخی از آنها حتی مجبور شدند با جان خود بهای آن را بپردازند».
ناستا بازار، فعال حقوق بشر و مادر دو دختر، بلاروس را به مقصد لهستان ترک کرد، جایی که از زنانی که خشونت خانگی و جنسی را تجربه کرده‌اند حمایت می‌کند.
او تأکید می‌کند که «نابرابری جنسیتی و تبعیض همچنان وجود دارد و زنان هنوز باید برای حقوق خود مبارزه کنند و این دقیقاً همان دلیلی است که روز جهانی زن همچنان اهمیت دارد».
او می‌گوید: «این روزی است برای جشن گرفتن خودمان، دستاوردهایمان، نتایج مثبتی که به دست آورده‌ایم، و قدرت همبستگی زنان».
ناستا بازار: ما باید در اولویت قرار دادن خودمان را آغاز کنیم
او توضیح می‌دهد که زنان مدت‌ها آموزش دیده‌اند که نیازهای دیگران را در اولویت قرار دهند. اما اکنون زمان آن رسیده است که از خودشان مراقبت کنند.
خشونت و انگ‌زدایی
این مسئله به‌ویژه در مورد موارد گستردهٔ خشونت مبتنی بر جنسیت صادق است.
بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد، از هر سه زن در سراسر جهان حداقل یک زن خشونت را تجربه کرده است و هر ده دقیقه یک زن کشته می‌شود. وضعیت حتی در کشورهایی که سیستم‌های قانونی و چارچوب‌های حمایتی در آنها وجود دارد نیز چندان بهتر نیست.
صورت برنادت اوروز اکنون در حافظهٔ مردم مجارستان حک شده است.
در سال ۲۰۱۹، او توسط همسر سابقش مورد ضرب‌وشتم قرار گرفت و عکس او در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. امروز، او علیه خشونت خانگی مبارزه می‌کند و می‌گوید که ۸ مارس روزی است برای احترام، شناخت و حمایت از تمام زنان.
برنادت اوروز: برای آنها آرزوی شجاعت و اعتماد به نفس دارم تا با چالش‌های زندگی روبرو شوند و حمایتی پیدا کنند که به آنها در رشد و پیشرفت کمک کند
برنادت می‌گوید: «مهم است که در این روز و در سایر روزهای سال، برابری زنان را ترویج دهیم و با تبعیض و خشونت مبارزه کنیم».
او تأکید می‌کند که تمام زنان باید احساس ارزشمند بودن کنند، نه فقط امروز بلکه هر روز.
برنادت افزوده است: «می‌خواهم تمام زنان احترامی که شایسته آن هستند را دریافت کنند و هر کسی خوشبختی و تعادل را در زندگی خود پیدا کند».
بتماکان ژولبولدوئوا، بلاگر اهل قرقیزستان، این روز را با دو دختر خود جشن خواهد گرفت.
او می‌گوید: «در این روز، برای خودم و تمام زنان آرزوی بهترین‌ها را دارم. آرزو می‌کنم هیچ‌گاه زنی مورد سوءاستفاده یا خشونت قرار نگیرد، و همیشه خوشحال باشند. اشکی جاری نشود و هیچ‌کسی پشت میله‌های زندان نرود».
آرجتا گاشی، که ریاست انجمن والدین مجرد در کوزوو را بر عهده دارد، می‌گوید که «چالش‌های مادران مجرد فراوان است و اغلب نادیده گرفته می‌شود. خشونت و تبعیض همیشه به وضوح دیده نمی‌شود، اما عمیقاً در روح انسان احساس می‌شود. به همین دلیل است که روز جهانی زنان به‌عنوان یک یادآور عمل می‌کند. یادآور قدرت و فداکاری‌هایی که زنان گاهی در سکوت تحمل می‌کنند، عمل می‌کند».
او در ادامه می‌گوید: «این روزی است که من را به یاد نبردهایم می‌اندازد، و البته پیروزی‌های کوچکی که اغلب از سوی دیگران نادیده گرفته می‌شود. این روز فراخوانی است برای ادامه دادن، برای خواستن بیشتر و برای هرگز قبول نکردن کمتر از آنچه که شایسته‌اش هستیم. هر زن باید فرصت داشته باشد که زندگی‌ای بدون موانع بسازد و به‌خاطر آنچه که هست و آنچه که به دست آورده است، ارزشمند شمرده شود. آرزوی من برای زنان این است که از یکدیگر حمایت کنند، زیرا تنها با هم می‌توانیم موانع پیش‌رویمان را بشکنیم».
فعال مجارستانی، ورا مرئو، هم همین آرزو را دارد.
او می‌گوید: «روز زن توسط زنان ایجاد شد تا حقوق برابر را درخواست کنند، پس از دهه‌ها تلاش سخت، مردان این روز را به روز تقدیم گل و شکلات تبدیل کردند».
آرزو دارید چه اتفاقی در ۸ مارس یعنی روز جهانی زنان رقم بخورد؟
وقتی سارا وویسیچ به طور علنی از آزار جنسی‌ای که در یک دبیرستان در مونته‌نگرو تجربه کرده بود صحبت کرد، هرگز تصور نمی‌کرد که این اقدام او باعث شود بسیاری دیگر نیز رفتارهای مشکل‌ساز را گزارش کنند. او می‌گوید که هنوز کارهای زیادی برای زنان ناتمام باقی مانده است.
به گفتهٔ او، «۸ مارس برای من در گل و تبریک و هدیه خلاصه نمی‌شود. این روز باید به ما یادآوری کند که هنوز کلی راه نرفته و کار ناتمام داریم».
سارا وویسیچ: ۸ مارس نمایانگر آغاز انقلاب زنان است که همچنان هم ادامه دارد
امروز، او می‌خواهد زنان در امنیت باشند، شنیده شوند، محترم شمرده شوند و اگر قربانی هستند، صداقت داستان‌هایشان مورد سوال قرار نگیرد.
«آرزو دارم که دیگر هیچ‌گاه سکوت نکنیم و در نهایت، قدرت لازم برای مبارزه را پیدا کنیم».
اگرچه شهادت‌های زنان و گزارش‌های سازمان‌های مختلف حقوق بشری نشان می‌دهند که دلیلی برای جشن گرفتن وجود ندارد و نگرانی‌های زیادی وجود دارد، اما این بدان معنا نیست که روز جهانی زن باید فراموش شود.
پروفسور مطالعات جنسیتی، ترزا جیروتووا کینچلووا از دانشگاه چارلز می‌گوید: «فکر می‌کنم مهم است که روز جهانی زن را جشن بگیریم تا تاریخ را به یاد آوریم و در واقع ببینیم چقدر راه پیموده‌ایم و بدانیم که زنان در گذشته چه تأثیر مهمی در مشارکت آزادی‌هایی که اکنون می‌توانیم از آنها لذت ببریم، داشته‌اند».
با این حال، او اشاره می‌کند که ما شاهد پسرفت در حقوق بشر و افزایش جنبش‌های ضد فمینیستی و ضد جنسیتی هستیم.
«ما باید ادامه دهیم همان‌طور که زنان برای بسیاری در طول ۲۰۰ سال و بیشتر، انجام داده‌اند و در واقع با این نوع جنبش‌ها که به سوی جهل، کمبود همدلی، تمسخر ضعیف‌ها و کسانی که نیاز به کمک دارند، پیش می‌روند، مبارزه کنیم».
نمونه‌های گسترده‌ای از تبعیض علیه زنان، چالش‌های مداوم در برابر ارزش آزادی‌ها و بحران جهانی دموکراسی، روز جهانی زن را شاید بیشتر از هر زمان دیگری در تاریخ مدرن به لحظه‌ای برای تأمل و ارزیابی مجدد تبدیل کرده است.
یک چیز مسلم است، مسیر به سوی برابری کامل جنسیتی هنوز هم طولانی است.
گردآورندگان:
اونا چیلیچ، عایده جوگوم، لیوبوف چیژووا، فرشته سحاک، پریسا صحبتی، کریستینا زاکوردایوا، نوئمی جکاب-آپونیی، الکیوا کانیمگول، روکسلانا بوچای، ملالی بشیر، نادیجه احمدی، هانا سوس