آخرین گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد به‌طور متوسط هر ۳۶ ساعت، یک زن باردار هنگام زایمان جانش را از دست می‌دهد. در ایران، نرخ مرگومیر مادران باردار هنگام زایمان تقریباً یک‌دهمِ متوسط جهانی است، اما همچنان بیش از یک‌ونیم برابرِ میزانی است که در برنامۀ ششم توسعه به دولت تکلیف شده بود.
شمار زنان بارداری که حین زایمان جان‌شان را از دست می‌دهد، طی دهه‌های اخیر در ایران رو به کاهش گذاشته بود. این روند اما اکنون متوقف شده؛ آمارهای رسمی نشان می‌دهد از ۲۰ مورد مرگ در هر صد هزار تولد زنده در سال ۱۳۹۶، نرخ مرگومیر مادران باردار به حدود ۲۴ مورد در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است.
این در حالی است که بر اساس تکلیف برنامۀ ششم توسعه برای دولت، میزان این شکل از مرگومیر در کشور در سال ۱۴۰۰ باید به ۱۵ مورد در هر صد هزار تولد می‌رسید.
دورۀ برنامۀ ششم بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ است که تا پایان سال ۱۴۰۲ تمدید شد. در این برنامه مقرر شده بود نرخ مرگ مادران باردار هنگام زایمان در سال ۱۳۹۶ به ۱۸ مورد از هر صد هزار تولد برسد و در نهایت، این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۱۵ مورد کاهش یابد.
با این حال، محاسبۀ داده‌های مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد شمار زنانی که هنگام زایمان از دنیا رفته‌اند ۲۳۸ نفر بوده؛ به عبارت دیگر ۲۲ مورد در هر صد هزار تولد.
یک سال بعد، یعنی در سال ۱۴۰۱، این رقم باز هم افزایش یافته و ۲۴۶ مادر باردار در ایران هنگام زایمان جان باخته‌اند.
یکی از دلایل افزایش نرخ مرگومیر مادران هنگام زایمان، کاهش آمار تولد در سال‌های اخیر است، به‌طوری که تعداد تولد از حدود یک میلیون و ۴۵۰ هزار مورد در سال ۱۳۹۶ به یک میلیون و ۳۹ هزار مورد در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است.
به‌گفتۀ رئیس سازمان نظام پزشکی در آبان‌ماه گذشته، ۱۷ درصد از موارد مرگ مادران هنگام زایمان به‌دلیل دسترسی نداشتن آن‌ها به کادر درمان و امکانات پزشکی رخ داده است. علاوه‌بر این، بیشتر قربانیان زایمان را مادران ۳۰ تا ۳۵ ساله تشکیل می‌دهند که «۴۵ درصد آن ناشی از عدم تخصص کافی» کادر درمان اعلام شده است.
با این اوصاف در ایران، نرخ مرگ مادران باردار هنگام زایمان همچنان بیش از یک‌ونیم برابرِ میزانی است که در برنامۀ ششم توسعه به‌عنوان تکلیف دولت مصوب شده است.
مقایسۀ جهانی وضعیت ایران
در این میان، برخی مقام‌های جمهوری اسلامی مانند محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی، وضعیت موجود را با نرخ جهانی مقایسه می‌کنند که در این مورد، مقایسۀ نادرستی تلقی می‌شود و به‌نظر می‌رسد صرفاً کاربرد تبلیغاتی داشته باشد.
یکی از دلایل نادرستی مقایسۀ نرخ مرگومیر مادران هنگام زایمان در ایران با نرخ متوسط جهانی، نرخ هولناک این نوع از مرگ در برخی کشورها در مجموع کل آمار است.
برای نمونه، در بیش از ۱۸ کشور آفریقایی، نرخ مرگ زنان باردار هنگام زایمان بین ۵۰۰ تا هزار مورد در هر ۱۰۰هزار تولد است. در افغانستان نیز مرگ زنان باردار با نرخ حدود ۶۴۰ مورد در هر صد هزار تولد، بسیار چشمگیر است.
بالا بودن ارقام یاد شده در این کشورها سبب شده تا به‌رغم نرخ پایین و یا ناچیز مرگومیر زنان باردار در بسیاری از کشورها، نرخ میانگین جهانی مرگ مادران هنگام زایمان همچنان بالای ۲۰۰ مورد در هر صد هزار تولد باقی بماند و به ۷۰ مورد که هدف جهانی است، نرسد.
مفهوم مرگ مادران هنگام زایمان
بنا بر تعاریف رسمی یعنی «مرگ یک زن هنگام حاملگی، زایمان یا در فاصلۀ ۴۲ روز پس از پایان حاملگی بدون در نظر گرفتن طول مدت و محل حاملگی و بدون توجه به این‌كه علت مرگ، حاملگی یا درمان‌های مربوط به حاملگی باشد. مرگ مادر به‌دلیل حوادث و سوانح عمدی یا غیرعمدی در این گروه قرار نمی‌گیرد».
در گزارش مرکز آمار ایران، تنها نرخ مرگ مادران هنگام زایمان در هر صد هزار تولد اعلام شده است. تعداد موارد مرگ بر اساس آمار تولد در هر سال محاسبه شده است.
در این گزارش رسمی تأکید شده که آمار مرگ مادران باردار بر اثر ابتلا به کووید ۱۹ در دوران همه‌گیری کرونا، در آمار کلی محاسبه نشده است.
آمارهای منطقه‌ای و استانی، آمارهای پیش از سال ۱۳۹۶ و همچنین آمار به تفکیک دلایل مرگ مادران در دسترس عموم نیست. بنابراین بررسی توالی زمانی، پراکندگی جغرافیایی نرخ مرگومیر و دلایل آن امکان‌پذیر نشد.
در داده‌های مربوط به جهان، آخرین آمار موجود بانک جهانی درباره تعداد مرگومیر مادران هنگام زایمان به سال ۲۰۲۰ بازمی‌گردد. آمارهای گردآوری شده سازمان‌های بین‌المللی بر اساس آمارهای رسمی است که دولت‌ها ارائه کرده‌اند.