هفت فیلم مستند محصول پروژه ای است به نام «مونتاژ جنسیتی»، که حادترین مسایل جنسیتی را در کشورهای اتحاد شوروی سابق، به چالش کشیده است.
هفت فیلم مستند حاصل پروژه بلند پروازانه بررسی وضع زنان در جوامع پس از شوروی است . این فیلم ها که با حمایت مالی م و سسه جامعه باز یا OSI ، و بویژه برنامه شبکه زنان این م و سسه تهیه شده اند، به رویارویی با بعضی از حادترین مسای ل جنسیتی در کشورهای ارمنستان، گرجستان، لیتوانی، روسیه، تاجیکستان، و اوکراین رفته اند.
« مونتاژ جنسیتی » که پروژه ساخت فیلم نام دارد، توسط فیلم سازان محلی و با هم کاری پژوهش گران و فعالان حقوق زن تهیه شده است.
صراحت بیان برخی از این فیلم ها سخت حیرت آور است و بهترین آن ها، به جای چسبیدن به نتیجه اخلاقی، کار خود را تا حد غورکردن درانسانیت در شرایطی بس غیرانسانی اعتلا بخشیده اند.
در فیلم قرقیزی « اله چک Elechek ، تکه ساییرا ش Take Sairash زنی ا ست که چند هم سری شوهرش را برنمی تابد.
او که بهترین سال های عمرش را با شوهرش گذرانده و او را با همه وجود دوست دارد، از یک طرف نمی خواهد وضع موجودش را بپذیرد و از سوی دیگر مبارزه با آن را سخت دشوار می یابد.
شماتت خویشاوندان، قضاوت جامعه، قوانین نابرابر طلاق ، هیچ کس و هیچ چیز از او حمایت نمی کند. اما او با درهم شکستن قیدهای سنت و تعصب سرانجام خود را می یابد و مستقل و توان مند از این ورطه سر بر می آورد.
او توانسته است برای دفاع از باورهایش قامت راست کند.
نورگل اصیل بکووا که این فیلم را تهیه کرده، می گوید از هر ده زن قرقیز که برای مشاوره روانی رجوع می کنند، چهار تن زن های دوم یا سوم هستند که زیر فشار و هراس بیرون از گود بودن قرار دارند.
او می گوید: " معمولا زن های اول هستند که به مشاور روانی مراجعه می کنند. اما زنان دوم و سوم هم از این امر مستثنی نیستند، زنان اول برای آگاهی از حقوق مالکیت و مشاوره روانی می آیند. اما زنان جوان نیز برای گرفتن توصیه هایی درباره حقوق فرزندان شان و حقوق مالکیت خودشان ، که بسیار آسیب پذیر است ، مراجعه می کنند. »
چرا مشکل چند همسری هم چنان پا برجا مانده است؟
تهیه کننده «اله چک» می گوید «پس از استقلال قرقیزستان، زنان در مقیاسی توده ای به حاشیه رانده شدند. کارخانه ها که محل کار اغلب زنان بود ورشکسته شده اند . زنانی که در صنایع سبک کار می کردند، عملا در خیابان ها زندگی می کنند. هیچ تامین اجتماعی، هیچ حقوق اجتماعی ندارند. »
اصیل بکووا می گوید، این عوامل سبب احیای رفتارهای مردسالار انه با شدتی بیشتر در قرقیزستان شده اند. رفتارهای مردسالارانه ی که زن را ملک شخصی ، وسیله کام جویی و هوس رانی و نوعی نیروی کار می دان ند .
« وقتی پای هیچ زنی به مجلس نرسیده باشد چگونه می توان توقع قوانینی به سود زنان داشت؟ حکمت « سنتی » حکم می کند که زن دوم و سوم شدن بهتر از بی شوهرماندن است. »
اصیل بکووا می گوید چند همسری به مد جامعه تبدیل شده تا جایی که مردان قرقیز بر سر داشتن زنان متعدد به رقابت های آتشین می پردازند.
« پنه لوپه امروز » ، فیلم مستند ی از تاجیکستان
این فیلم درباره زنانی ست که شوهرانشان به عنوان کارگر مهاجر به روسیه رفته اند. عنوان فیلم آنان را با پنه لوپه، همسر اودیسئوس یا اولیس به لاتین، شخصیت حما سی ایلیاد ه ومر مقایسه می کند. زنی که صبورانه در انتظار بازگشت شوهر به جنگ رفته اش ماند.
غیبت شوهران باری سنگین بر دوش زنان تاجیک می گذارد. این زنان باید در انتظار رسیدن پول، که مدت ها طول می کشد، زندگی خود و فرزندان شان را ت ا مین کنند.
گاه این پول هرگز نمی رسد و زنان تنها برای سیر کردن شکم خود و فرزندان شان به همسری مردان زن دار درمی آیند. این ازدواج ها سست هستند و غالبا گسسته می شوند.
اما زنان در وطن خود و شوهران شان در خارج سرنوشتی مشابه دارند: تن دادن به کار شاق و محرومیت.
زهره حلیمووا، سازنده « پنه لوپه امروز » می گوید این فیلم در واقع درباره نسل های متفاوت زنان است . « مادرانی که غصه دختران شان را می خورند، زنانی که در انتظار شویشان اند و غصه آن هارا می خورند چون می دانند زندگی برای آن ها نیز سخت و پرمرارت است. »
به گفته خانم حلیموا این فبلم در عین حال فرصتی ست برای نگریستن به توانایی های انسان ها « در شرایطی که سختی های زندگی ، آنان را به رفتارهایی وامی دارد که با طرز رفتار طبیعی شان در زندگی سنتی متفاوت است. »
زهره حلیمووا که مدیر جامعه باز تاجیکستان نیز هست معتقد است که ت ا ثیر مهاجرت هزاران مرد تاجیک برای یافتن کار را می توان بر همه قشرهای جامعه، ودراین فیلم، مشاهده کرد
او می گوید چند هم سری در تاجیکستان نتیجه فقر و تفاوت طبقاتی است: مردانی که پول دارند زن دوم و سوم می گیرند.
« خوشبختی زنان یا ناموس مردان »
این فیلم درباره زنان ارمنستان است و به نبرد میان سنت و مدرنیته از خلال زندگی دو زن می نگرد.
زنی مطلقه که به عنوان هنرمندی مبارز خود را آزاد می کند و زندگی خود را از طریق خلاقیت سرشار می سازد، و بیوه زنی که خواب خوشبختی را در خانه ای به ریاست یک مرد می بیند.
به رغم آن که جای گاه این دو زن در دو قطب مخالف جامعه است، اما هردو، ب ه ناگزیر، بار کاری شاق را در ضمن بارآوردن یک تنه فرزندان برعهده دارند .
سازنده این فیلم، ارمنوهی تاده وسیان Armenuhi Tadevosyan ، مسئول هم اهنگ سازی برنامه زنان در م و سسه جامعه باز - شعبه ارمنستان است.
او در این فیلم از برخورد مدرنیته، یا به قول او، اروپایی شدن ارمنستان، با سنت می گوید .
« شخصیت ها دو قطبی هستند هم چنان که در واقع اوضاع در جامعه نیز چنین است. جامعه ما دو قطبی است و همیشه می توانی شاهد دو اردوگاه مخالف در آن باشی. گاه برقرار کردن بحث و گفت و گو بین این دو اردوگاه بسیار دشوار است. »
به رغم تفاوت موضوع های این هفت فیلم، رشته ای مشخص آن ها را به هم متصل می کند : دورشدن از آنچه هنوز دوران پس از شوروی خوانده می شود. حتی زبان مشترک امپراتوری سابق،زبان روسی،جا به زبان های محلی سپرده است.
با این حال، پانزده سال پس از فروپاشی اتحاد شوروی، کشورهایی که صحنه این فیلم ها بوده اند، هریک راه توسعه را به شیوه خود درپیش گرفته اند .
رشته های مشترک این کشورها روز به روزازهم گسیخته تر می شود.