بی نتيجه ماندن مذاکرات روز پنج شنبه علی لاريجانی دبير شورای عالی امنيت ملی ايران و خاوير سولانا مسئول سياست خارجی اتحاديه اروپا، مساله جديدی در رشته کشمکش های اتمی تهران نبود. ايران همچنان می گويد برنامه هسته ايش صلح آميز است و غرب به اين برنامه اعتماد ندارد و خواهان تعليق آن است.
به گفته شماری از کارشناسان، آنچه با اطمينان می توان گفت اين است که طولانی تر شدن کشمکش هايی از اين قبيل، دست آوردی جز پيچيدگی هر چه بيشتر نخواهد داشت.
پيشاپيش مذاکرات روز پنج شنبه شنبه، خاوير سولانا نيز که ديرزمانی است نمايندگی غرب در مذاکره اتمی با ايران را عهده دار است گفت: «اين درست است که با ادامه وضع فعلی، هرچه زمان پيش برود، رسيدن به توافق، پيچيده تر می شود؛ و از همين رو من سعی خواهم کرد راه را برای آغاز مذاکرات رسمی هموار کنم.»
اما اين راه در ديدار روز پنج شنبه هموار نشد و علی لاريجانی با تکرار موضع پيشين جمهوری اسلامی، انگشت اتهام را در زمينه تنش بر سر تعليق غنی سازی، به سوی رسانه ها نشانه رفت.
مذاکره کننده ارشد اتمی تهران گفت: «شما رسانه ها بيشتر از ما سياسيون به موضوع تعليق علاقه منديد. مساله تعليق تبديل شده به يک بازی رسانه ای امروز.»
تاکنون دو دور از تحريم های شورای امنيت عليه ايران اعمال شده و اين به گفته آقای لاريجانی «بازی رسانه ای» هم نتوانست نقشی در بازنگاه داشتن تحريم ها يا نتيجه دادن مذاکرات ايفا کند.
شماری از تحليلگران، با نگاهی نه چندان خوشبينانه معتقدند که طولانی شدن مذاکرات اتمی، تنها به منظور «خريد زمان» از سوی جمهوری اسلامی صورت می پذيرد.
در نقطه مقابل اين تحليلگران، گروهی ديگر اعتقاد دارند که مذاکرات هنوز هم می تواند نتيجه بخش باشد. هوشنگ حسن ياری استاد علوم استراتژيک در کالج سلطنتی نظامی کانادا يکی از اين افراد است.
وی البته معتقد است که ايران نبايد تعليق غنی سازی را به يک بحث «حيثيتی» يا «ملی» تبديل کند زيرا به اعتقاد او «مسائل، مشکلات و منافع ايران بسيار گسترده تر از بحث هسته ای هستند.»
آقای حسن ياری اضافه می کند که «بحث تعليق می تواند در حين مذاکرات مورد بحث جدی قرار بگيرد. معمولأ پيش شرط هايی از اين دست، چنين مشکلاتی را به وجود می آورد. در حال حاضر ايران به اين مساله فکر می کند که در صورت تعليق، به چه چيز دست خواهد يافت.»
او اعتقاد دارد که ادامه مذاکرات لاريجانی – سولانا می تواند به شکلی، اين مساله را حل کند.
پیشنهاد البرادعی
يکی از راه های موجود برای آغاز مذاکرات، به گفته اين استاد دانشگاه، راه حل محمد البرادعی مدير کل آژانس بين المللی اتمی مبنی بر توقف همزمان تحريم ها عليه ايران و تعليق غنی سازی است.
قرار است مذاکرات لاريجانی – سولانا تا دو هفته ديگر از سر گرفته شود.
اما در همين حال و در ديگر سو، غرب نيز مانند ايران، بر مواضع خود به شدت پا فشاری می کند و مذاکرات رسمی بدون پيش شرط را نمی پذيرد.
برخی از سياستمداران و تحليلگران غربی ادامه مذاکرات را بدون هيچ نتيجه نهايی ارزيابی می کنند.
ريچارد پرل يکی از سرشناس ترين چهره های نو محافظه کا ر و رييس هيات مشاورين وزير دفاع وقت آمريکا تا پيش از حمله به عراق، چنين نقطه نظری دارد.
به گفته وی «روند ديپلماتيک که هم اکنون در دستور کار قرار دارد تا به حال منجر به هيچ پيشرفت جدی نشده است.»
آقای پرل می گويد مذاکرات کمکی نخواهند کرد چراکه به اعتقاد او «تهران هيچ علاقه ای به تغيير رفتار خود ندارد» و «خواهان سلاح اتمی است.»
او به مذاکرات تهران – واشينگتن در زمينه عراق نيز با ديد انتقادی می نگرد و آن را بی حاصل می داند.
گسترش مناسبات ایران و آمریکا؟
در سوی ديگر اين نقطه نظر اما، شمار ديگری از صاحبنظران غربی و آمريکايی قرار دارند که خواهان و مدافع گسترش هر چه بيشتر مناسبات ايران و آمريکا هستند.
اين گروه از تحليلگران، گسترش روابط با ايران و مذاکرات همه جانبه را راه حل بن بست فعلی می دانند.
تد گالن کارپنتر معاون بخش روابط خارجی و دفاعی موسسه تحقيقاتی کاتو در آمريکا چنين اعتقادی دارد. او با تاکيد بر لزوم اعمال کنترل جدی بر فعاليت های اتمی جمهوری اسلامی می گويد آمريکا بايد به تهران يادآور شود که دستيابی به سلاح اتمی به نفع مواضع استراتژيک ايران در منطقه نيست چرا که در صورت وقوع چنين مساله ای، سپس کشورهای ديگر منطقه مانند مصر، عربستان سعودی و ترکيه نيز که به نوعی رقيب ايران محسوب می شوند و اتفاقأ رابطه خوبی هم با آمريکا دارند، خواهان دستيابی به بمب هسته ای خواهند شد.
به گفته او آمريکا برای متقاعد کردن تهران، بايد وارد گفت و گوی مستقيم با جمهوری اسلامی شود.
آقای کارپنتر می گويد: «ما بايد به دنبال تضمين صلح آميز بودن برنامه اتمی ايران باشيم. اما راه رسيدن به اين هدف، ارایه پيشنهادی بزرگ به تهران است. بايد به تهران پيشنهاد عادی سازی روابط اقتصادی و سياسی را بدهيم؛ و اين پيشنهاد را مشروط به توافق تهران با نظارت ها و بازرسی های بسيار شديد و گسترده بر برنامه اتمی اش کنيم.»
گروه موسوم به ۱+۵ چند ماه پيش در بسته پيشنهادی خود به جمهوری اسلامی مشوق هايی را به ازای تعليق غنی سازی اورانيوم ارايه کرد. محمود احمدی نژاد رييس جمهوری ايران اما اين مشوق ها را به مشتی آب نبات تشبيه کرد و از پذيرفتن آن سر باز زد.
در اين بسته، عادی سازی روابط با واشينگتن جايی نداشت.
روز بيست و هشتم ماه مه، ۷ خرداد، همزمان با تدارکات برای ديدار لاريجانی سولانا، نمايندگان تهران و واشينگتن پس از ۲۷ سال با يکديگر مذاکره کردند.
نتيجه اين مذاکرات «مثبت» توصيف شد؛ اما برنامه هسته ای ايران در مذاکرات جايی نداشت. به گفته طرف ايرانی، نمايندگان دو کشور قرار است تا کمتر از يک ماه ديگر باز هم رو در روی يکديگر بنشينند.
در اين فاصله، دولتمردان تهران و واشينگتن کماکان از رد و بدل کردن اتهام ها عليه يکديگر فروگذار نکرده اند.