در دو دهه گذشته، روند گرمایش زمین شتاب قابل توجهی گرفته است. بسیاری از دانشمندان، گرمایش زمین را حاصل فعالیت های صنعتی انسان می دانند. اما آیا گرمایش زمین، یک روند بازگشت ناپذیر است؟
اندازه گيری دمای سطح زمين در صد سال گذشته نشان می دهد که در اين مدت، سالانه به طور متوسط يک درجه فارنهايت به دمای سطح زمين افزوده شده است.
اين روند طی ۲۰ سال گذشته شتاب بيشتری به خود گرفته است. پیامد تغيير دما از جمله در نازک تر شدن لايه های يخی به ويژه در دو قطب زمين، بالا آمدن سطح آب اقيانوس ها، تغيير زمان فصل ها و مهاجرت زودرس پرندگان مهاجر نمايان شده است.
تغييرات جوی در زمان های گذشته
دانشمندان از طريق مطالعه هسته های يخی، اطلاعات خود را در مورد تغييرات حرارتی و جوی در طول عصرهای مختلف کامل می کنند.
در هسته های يخی که از اعماق سفره های يخی مثلا در قطب جنوب استخراج می شود، حباب های هوايی وجود دارد که در طول هزاران سال در اين هسته های يخی به دام افتاده اند.
با استفاده از برش اين ستون های يخی، دانشمندان قادرند مقطع های زمانی متفاوتی را در گذشته های دور ثبت کنند.
اين برش ها به دانشمندان در به دست آوردن نمونه های گازی هزاران سال پيش و کسب اطلاعات از وضعيت زيست محيطی گذشته کمک می کنند.
مجموعه اطلاعات به دست آمده، اين فرضيه را ثابت می کند که ميان گرمايش زمين و افزايش ميزان گاز دی اکسيد کربن در جو زمين ارتباط مستقيمی وجود دارد.
اين کشف از اين جهت حایز اهميت است که همراه با صنعتی شدن جوامع بشری، ميزان اين گاز در هوا در عصر جديد به طور تصاعدی افزايش يافته است و می تواند شرايط زيست محيطی کره زمين را به طور جدی در معرض خطر قرار دهد.
تغييرات آب و هوايی در سال های اخير و عوامل آن
در حالی که متوسط افزايش گرمای زمين طی قرن گذشته يک درجه فارنهايت بوده، اما گرم ترين سال های قرن بيستم متعلق به دهه ۱۹۹۰ ميلادی بود.
هر چند بر سر اين موضوع هنوز بحث های زيادی جريان دارد، اما دانشمندان بر اين گمان هستند که شتاب اين روند با فعاليت های انسانی ارتباط دارد.
يکی از دلايل گرمايش زمين همچنين می تواند افزايش گرمای خورشيد باشد، اما به اعتقاد بسياری از دانشمندان، گازهای موسوم به گاز گلخانه ای از جمله گاز کربنيک، از عوامل اصلی گرمايش زمين است.
گاز گلخانه ای چيست و چه پیامدهایی برای زمين دارد؟
اگر وارد گلخانه ای شده باشيم، گرما و بخار آب و گاز ساتع شده از گياهان را پيش از هر چيز احساس می کنيم.
گرمای سطح سياره زمين نيز اکنون به گلخانه تشبيه می شود، زيرا به علت افزايش گاز کربنيک، گرمای جذب شده در سطح زمين، بسيار بيشتر از گرمايی ست که از زمين ساتع می شود.
عمده ترين عناصر گازهای گلخانه ای، گاز کربنيک و ترکيبات کربن يا هالوژن هاست که زير عنوان کلرو فلور کربن يا سی اف سی شناخته می شوند.
برخلاف سی اف سی، که فقط نتيجه فعاليت های صنعتی است، گاز گربنيک، هم منبع انسانی و هم منبع طبيعی دارد و اين خود منشا بحث و جدل سال های اخير در باره وزن نسبی نقش انسان و طبيعت در گرمايش زمين است.
ميزان گازهای گلخانه ای در عرض ۲۰۰ سال گذشته به طور تصاعدی افزايش يافته است. اين افزايش دما که با افزايش تصاعدی جمعيت زمين همزمان شده است، حکايت از افزايش ميزان گازهای گلخانه ای توليد شده توسط انسان دارد.
بر پايه مدل های کنونی پيش بينی می شود که گاز کربنيک جو تا پايان قرن بيست و يکم تقريبا سه برابر شود.
وجود گازهای گلخانه از جمله گاز کربنيک در جو زمين باعث می شود که گرمای زمين افزايش يابد. علت اين است که اين گازها باعث می شوند که زمين بيش از آنکه بتواند گرما از خود پس بدهد، گرما جذب کند.
تاثیرات طولانی مدت گرمایش زمین
به گفته دانشمندان، در هر ثانيه يک وات گرمای خورشيد به هر يک متر مربع زمين اضافه می شود. اين ميزان معادل روشن بودن يک چراغ کريسمس در هر متر مربع سطح زمين است.
دانشمندان پيش بينی می کنند که تا سال ۲۱۰۰، در نتيجه افزايش گازهای گلخانه، سطح زمين بين ۲ تا ۵ درجه سليسيوس افزايش يابد.
ممکن است در نگاه اول اين افزايش دما زياد به نظر نرسد، اما به گفته دانشمندان تاثير دراز مدت آن بسيار گسترده است.
ذوب يخچال ها می تواند باعث افزايش طوفان ها، بالا آمدن سطح اقيانوس ها و تغيير در ميزان بارندگی در مناطق پر جمعيت جهان شود.
تغييرات آب و هوايی احتمالا اثرهای منطقه ای ويژه ای به دنبال دارد. بر پايه بعضی از مدل های هواشناسی، بايد در نقاط مختلف زمين، انتظارخشک سالی يا دوره های طولانی بارندگی را داشت. اين مشکلات در مناطقی که مردم اصولا از کمبود آب و يا کيفيت بد آب رنج می برند، دو چندان می شود.
اثرهای تغييرات جوی ناشی از افزايش گاز گلخانه، بر سلامت انسان نيز از موضوع های بحث انگيز است. گرمايش زمين ممکن است ميزان حشرات موذی و ناقل ميکرب ها را افزايش دهد و توزيع جغرافيايی آنها را متحول کند.
بدتر شدن کيفيت هوا می تواند گسترش بيماری های ريوی و آسم را به دنبال داشته باشد. در اين ميان بی ترديد کشورهای در حال توسعه که از سيستم بهداشت عمومی ضعيف تری برخوردارند، آسيب پذيرتر خواهند بود.
اقدامات پيشگيرنده و پيمان کيوتو
برای جلوگيری از افزايش بيش از اندازه ميزان گاز کربنيک، کشورهای صنعتی جهان در سال ۱۹۹۷، به توافق برای تصويب پيمانی رسيدند که برای به اجرا در آمدنش کشورهايی که بيش از ۵۵ درصد گازهای گلخانه جهان را توليد می کنند، بايد آن را به تصويب می رساندند.
آمريکا با حدود ۴ درصد جمعيت کره زمين و توليد ۲۵ درصد گازکربنيک جهان، در سال ۲۰۰۱ با ابراز نگرانی از تائير اين پيمان بر اقتصاد آمريکا اعلام کرد که حاضر به امضای پيمان کيوتو نيست.
اين پيمان، پس از خودداری آمريکا از امضای آن، تصويب نشد و می توانست به طور کامل از هم پاشده شود، اما با پيوستن روسيه به آن، در ۱۶ فوريه سال ۲۰۰۵ بدون عضويت آمريکا، به يک تعهد بين المللی و قانونی تبديل شد.
بر پايه پيمان کيوتو، کشورهای صنعتی بايد تا سال ۲۰۱۰، ميزان توليد گازکربنيک خود را به ۵.۲ درصد کمتر از ميزان توليد اين گاز در سال ۱۹۹۰ کاهش دهند.
مشخص کردن سطح مجاز گازکربنيکی که می تواند در اتمسفر جذب شود و قرار دادن آن به عنوان سقف مجاز توليد گاز کربنيک، از جمله راه هايی است که می توان به کمک آن از گرمايش زمين کاست.
راه دوم، جايگزين کردن منابع توليد انرژی پاک به جای سوخت غير فسيلی است. انرژی خورشيدی و انرژی باد، جزو اين منابع هستند.
صرفه جويی در مصرف انرژی نيز از راه هايی است که برای کاهش گازهای گلخانه توصيه می شود. به عنوان مقايسه، ميزان انرژی که در نيروگاه های آمريکا به هدر می رود، بيش از مقدار انرژی است که برای اداره کل اقتصاد ژاپن لازم است.
اما از آنجا که توليد گاز کربنيک و گرمايش زمين به طور مستقيم با توسعه اقتصادی پيوند دارد، بايد به آن به عنوان يک مشکل چند جانبه و پيچيده نگريست.
کارشناسان می گويند اگر اقدام های لازم هر چه زودتر صورت نگيرد، جو زمين در چند دهه آينده از گازکربنيک اشباع خواهد شد و ديگر هر گونه تلاشی ديرهنگام خواهد بود.