فريدون آدميت، پژوهشگر تاريخ معاصر ايران، روز شنبه در سن ۸۷ سالگی در بيمارستان درگذشت. او يکی از مورخان برجسته تاريخ مشروطه به شمار می رفت.
تاريخ معاصر ايران به ويژه دوران قاجار و مشروطه نقطه تمرکز کارهای فريدون آدميت بود. برخی از آثار او عبارتند از: فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطيت ايران، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطيت ايران، انديشه های ميرزا فتحعلی آخوند زاده، انديشه های طالبوف، انديشه های ميرزا آقاخان کرمانی، مجموعه مقالات تاريخی، آشفتگی در فکر تاريخی، افکار سياسی واجتماعی اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، عقايد و آراء شيخ فضل الله نوری و انحطاط تاريخ نگاری در ايران.
صاحب نظران تاريخ معاصر ايران فريدون آدميت را يکی از چهره های شاخصی می داند که تاثير بسياری بر تاريخ نگاری معاصر گذاشته است:
فلسفه آگاهی
محمد توکلی طرقی، استاد تاريخ دانشگاه تورنتو، درباره جايگاه آقای آدميت در تاريخ نگاری معاصر به رادیو فردا می گويد:«دکتر فريدون آدميت يکی از از اولين مورخان جديد در ايران است که به جای وقايع نگاری به علت شناسی می پردازد و در نگارش به فلسفه تاريخ توجه دارد».
آقای توکلی می افزايد:«فلسفه تاريخی که بنيان کارهای دکتر آدميت را تشکيل می دهد، به نظر من ديدگاهی هگلی است که معتقد است جوامع انسانی به تدريج به سوی آزادی و توانمندی شهروندان خود حرکت کرده و حکومت های استبدادی کم کم به حکومت مردم بر مردم می انجامند و انقلاب مشروطه در ايران رويکردی است که به شکلی حکومت مردم بر مردم را در بر دارد».
دکتر محمد توکلی اضافه می کند:«آنچه در تاريخ نگاری های فريدون ادميت اهميت دارد، حکومت قانون و حکومت مردم بر مردم است و به همين دليل انقلاب مشروطه به شکلی مظهر حکومت مردم بر مردم در تاريخ جديد ايران است»
اين استاد تاريخ دانشگاه تورنتو می گويد:«کسانی که به حکومت مردم بر مردم و توانمندی شهروندان علاقه مند هستند بی شک توجه اشان به کار های آقای آدميت جلب خواهد شد، چرا که وی فلسفه حکومت مردم بر مردم را از طريق تاريخ نگاری انقلاب مشروطه نوشته است».
- «فلسفه تاريخی که بنيان کارهای دکتر آدميت را تشکيل می دهد، به نظر من ديدگاهی هگلی است که معتقد است جوامع انسانی به تدريج به سوی آزادی و توانمندی شهروندان خود حرکت کرده و حکومت های استبدادی کم کم به حکومت مردم بر مردم می انجامند و انقلاب مشروطه در ايران رويکردی است که به شکلی حکومت مردم بر مردم را در بر دارد».
آقای توکلی درباره فهم آقای ادميت از غرب می گويد:«دکتر آدميت از چهره های ممتاز تاريخ نگاری ايران است، ولی اين که ايشان تاريخ بشريت را به تاريخ شرق و غرب تقسيم کرده شکی نيست، يعنی به شکلی ايشان حکومت مردم بر مردم را برخاسته از تمدن اروپا می داند که کم کم به ايران رسيده و در انقلاب مشروطه اشاعه پيدا کرده است».
محمد توکلی می افزايد:«اين نگرش درست نيست همان طور که ايده آل کردن معرفت شرقی چندان در خور توجه علمی نيست، اين که فرض کنيم که حکومت قانون از اروپا برخاسته است، نيز درست نيست».
تاریخ نگاری علمی
دکتر ماشاءالله آجودانی نیز در گفت و گو با راديو فردا درباره آثار فريدون آدميت می گويد:«فريدون آدميت در تاريخ نگار معاصر ايران نقش مهمی دارد. او نخستين کسی بود که به صورت مدون، و اصولی مبتی بر روش شناسی علمی کار تاريخ نگاری در ايران را آغاز کرد و از همه مهم تر اين که او آغاز گر تحليل انديشه سياسی در ايران جديد بود . بعد از احمد کسروی او تنها کسی که می شود در اين حوزه از او حرف زد».
ماشاءالله اجودانی تصريح می کند که آقای ادميت سعی داشت تا در نوشته های خود، نسبت به مورخان قبل از خودش، تصوير جامع تری نسبت فضای دوران قاجار و مشروطه ارائه دهد».
آقای آجودانی با اشاره به آثاری از فريدون آدميت همچون؛ انديشه های ميرزا فتحعلی آخوند زاده، انديشه های طالبوف، انديشه های ميرزا آقاخان کرمانی، می گويد:«اين تک نگاری انديشه ها، در نوع خود سر مشق تازه ای برای بررسی انديشه های متفکران آن دوران بود. به همين جهت سعی کرد در آثار خود فضای عدالت خواهی در فرهنگ مشروطه را نشان دهد».
در همين حال، دکتر ماشاءالله آجودانی می گويد: «اما با همه اهميت کار فريدون آدميت، کار های او خالی از اشکال و نقد نيست».
آقای اجودانی می افزايد:« در ايران بعد از مداتی که آدم در زمينه ای به قدرت و اتوريته ای تبديل می شوند، آن وقت به اعمال نظر شخصی در کار های تحقيقی اقدام می کنند. متاسفانه اين پديده دامن گير برجسته ترين مورخ ما، يعنی فريدون آدميت نيز شده بود».
به گفته آقای آجودانی کسانی که فريدون آدميت را نقد کرده اند به نوعی وام دار او نيز بوده اند.
ماشاءالله اجودانی می گويد: «با اين که فريدون آدميت، به جز مدت کوتاهی در دانشگاه تدريس نکرد، اما شيوه تاريخ نگاری او و بحث های او همه بنياد های تاريخ نگاری در دانشگاه های ما را تحت تاثير قرار داده بود».
- «با اين که فريدون آدميت، به جز مدت کوتاهی در دانشگاه تدريس نکرد، اما شيوه تاريخ نگاری او و بحث های او همه بنياد های تاريخ نگاری در دانشگاه های ما را تحت تاثير قرار داده بود».
آقای آجودانی می افزايد:«بازنگری انتقادی کارهای فريدون آدميت، بخشی از بازنگری تاريخ تحولات سياسی ايران است».
گفتن حقيقت به قدرت
در همين زمينه، عباس ميلانی، استاد علوم سياسی دانشگاه استنفورد، به راديو فردا گفت:« آقای آدميت يکی از برجسته ترين مورخين تاريخ معاصر به شمار خواهد رفت».
به گفته عباس ميلانی، «بعد از کسروی هيچ کس به اندازه فريدون آدميت در روشن کردن زوايای تاريخ مشروطيت ايران کارهای ارزشمند ارائه نکرده است».
آقای ميلانی می افزايد: همانطور که کسانی با ديدگاه های آقای کسروی مخالف هستند، منتقدانی نيز وجود دارند که با نگاه آقای آدميت به تحولات ايران، غرب و مسئله تجدد موافق نيستند».
آقای ميلانی با اشاره به اين که «آقای آدميت يکی از شخصيت های برجسته روشنفکری معاصر ايران است»، گفت:«يکی ديگر از جنبه های شخصيت آقای آدميت بيان عقايد خود و تسليم نشدن در برابر زور و گفتن حقيقت به قدرت بود».
به گفته آقای ميلانی با اشاره به اين که مضمون مهم اکثر آثار فريدون آدميت دفاع از آزادی، در معنای متعارف آن، بود، گفت:«فريدون آدميت در برخی آثار خود که بر سبيل نقد نوشته از اين مضمون به طور ضمنی دفاع کرده است .به ويژه جزوه ای که پس از انقلاب منتشر شد و در آن نظرات علی شريعتی، جلال ال احمد و مهدی بازرگان را با شجاعت و صراحت شگفت انگيزی به نقد کشيده است».
اين استاد دانشگاه می افزايد:«بنابر اين هم سلوکش به عنوان يک انسان و يک روشنفکر ماندگار است و هم اثارش به عنوان يکی از برجسته ترين مجموع آثار درباره تاريخ معاصر ايران ماندگار خواهد ماند».