بهمن ماه امسال، همزمان با جشنواره فيلم فجر و در کنار چند جشنواره کم اهميت تر ديگر، برای نخستين بار «جشنواره بين المللی شعر» نيز برگزار شد.
وزير ارشاد و فرهنگ اسلامی در مراسم پايانی اين جشنواره در باره دليل برگزاری آن گفت: «هر سال در بهمن ماه و به هنگام برگزاری جشنواره هايی چون تاتر، سينما و موسيقی مام وطن اين گلايه را داشت که يک گوشه دلم خالی است. بچه عزيز و دردانه من شعر است» .
جشنواره فيلم فجر را مهم ترين جشنواره فرهنگی جمهوری اسلامی لقب داده و از آن چون تصويری صادق از سينمای ايران ياد می کنند چرا که اغلب فيلم های توليد شده، که در مراحل گوناگون از صافی های متعدد سانسور گذشته اند، بخت راه يابی به اين جشنواره را دارند.
در عرصه شعر اما در بر پاشنه ديگری چرخيد و اغلب آثار برجسته و مطرح به جشنواره راه نيافتند.
آقای علی رضا قزوه، دبير نخستين جشنواره بين المللی شعر فجر در گزارش خود اعلام کرد : «بيش از ۱۰هزار قطعه شعر به دبيرخانه ارسال شد و ۵۰ داور همه آثار شاخص ۲۷ سال گذشته را از نظر گذراندند».
هيات داوران نخستين جشنواره شعر فجر در بخش «امام و انقلاب» مهرداد اوستا، در بخش «آئينی » سيدحسن حسينی و قيصر امينپور، در بخش «ترانه و تصنيف» بيژن ترقی را برگزيد و نشان داد که در اين عرصه ها به برخی ارزش ها و معيارهای هنری و ادبی چون زبان، ساختار، فرم و ديگر سنجه های کيفی شعر نيز نظر دارد.
هرچند در بخش ترانه و تصنيف ذکر نام آقای علی معلم، يکی از داوران جشنواره، در کنار بيژن ترقی و پيشی گرفتن چند ترانه او بر آثار ماندگار معينی کرمانشاهی اين حکم را کم رنگ می کند.
هيات داوران در بخش «شعر جوان»، فاضل نظری و سعيد ميرزائی، در بخش «طنز» ابوالفضل زروئی نصرآباد، در «شعر کلاسيک» حسين منزوی و محمد علی بهمنی، در «شعر نيمائی و سپيد» طاهره صفار زاده و در بخش «ميهنی و ملی» مهدی اخوان ثالث را برگزيد.
منتقدان جشنواره شعر بر آن اند که آثار راه يافته به اين جشنواره ، اسامی هيات داوران، نامزدان و برگزيده شدگان نشان داد که داوران منتخب وزارت ارشاد، مبنای گزينش آثار و داوری را در اغلب عرصه ها بر همان معيارهايی نهاده اند که با سانسور شعر معاصر اعتراض شاعران مطرح ايران را برانگيخته است.
از نگاه منتقدان، داوران جشنواره شعر با کنار نهادن برجسته ترين خلاقيت های شعری سه دهه اخير و برتر نهادن آثار برندگان بر شعر کسانی چون احمد شاملو، سيمين بهبهانی م. آزاد، محمد علی سپانلو، احمد رضا احمدی، علی باباچاهی و... شعر معاصر را از جشنواره شعر تبعيد کرده است.
گزينش های هيات داوران جشنواره شعر فجر از چالشی دشوار خبر می دهد. فيلم هائی که به جشنواره فجر راه می يابند از صافی سانسور گذشته اند اما شعر فارسی در سه دهه اخير چشم اندازهای آزادتری را تجربه کرده است.
شعر برخلاف فيلم، خلاقيتی فردی است و باز برخلاف فيلم، تا پيش از عرضه، نمی توان معيارهای سانسور رسمی را بر آن تحميل کرد. چاپ و انتشار يک مجموعه شعر، در سنجش با توليد يک فيلم، به سرمايه گذاری چندانی نيازمند نيست.
اعمال معيارهای هنری در گزينش فيلم های تصويب شده چندان دشوار نيست اما در فرهنگی که شعر قرن ها هنر سرآمد آن بوده است، گزينش شعر بر مبنای معيارهای سياسی و مکتبی داوری را به ناگزير به حذف هنر به سود سياست سوق می دهد.
گزينش چند شاعر فارسی زبان از افغانستان، تاجيکستان و پاکستان و شعر خوانی اين شاعران همراه با شعر خوانی يک شاعر لبنانی و يک شاعر فرانسوی تنها جلوه های بين المللی بودن نخستين جشنواره شعر فجر بود.
پيروزی شعر بر قدرت
جشنواره شعر فجر درخشان ترين چهره شعر نيمائی، مهدی اخوان ثالث، را نه در بخش «شعر نيمائی» که در بخش «ملی و ميهنی» برگزيد.
اخوان تا زنده بود با قدرت مخالف و با بی مهری و سانسور مقامات فرهنگی و سياسی هر دو نظام پادشاهی و اسلامی رو به رو بود. در هيچ مراسم رسمی شرکت نکرد و به همه مزايا و جوايز دو نظام بی اعتنائی کرد.
تنها پس از مرگ او بود که پيروزی شعر اخوان بر قدرت آشکار شد. جنازه اخوان با مجوز مقامات بالای کشور در مقبره فردوسی به خاک سپرده شد و نخستين جشنواره شعر فجر، با اعلام نام اخوان در ميان برندگان کوشيد تا از اعتبار ماندگار او بهره گيرد.
شعر را بومی ترين، غنی ترين و برجسته ترين عنصر فرهنگ ايرانی می دانند. کيفيت و شيوه برگزاری جشنواره شعر فجر و برخورد هيات داوران جشنواره شعر با درخشان ترين جلوه فرهنگ و زبان فارسی را می توان چون امتيازی مثبت در کارنامه وزارت ارشاد و گامی در حمايت از شعر فارسی ارزيابی کرد؟