ژنرال مايکل هايدن، مدير سازمان اطلاعات مرکزی آمريکا ، سيا ، در مصاحبه ای در روز جمعه دهم خرداد گفته بود : «شبکه القاعده در خلال يک سال اخير در عراق و عربستان سعودی گرفتار شکست کما بيش استرتژيک شده و در سطح جهانی نيز دست به عقب نشينی زده است».
ژنرال مايکل هايدن افزوده بود: مردم در بخش عمده ای در جهان اسلام تفکر القاعده و برداشت اين شبکه از اسلام را طرد کرده اند.
در عين حال به گفته شماری از مقام های بلند پايه آمريکا، نمايندگان دولت ايران در ماههای اخير با رهبران ارشد القاعده گفت وگوهای سری داشته اند، گو اينکه از اهداف ايران در اين باره اظهار بی اطلاعی کرده اند.
در همين زمينه، ترولس تانه سن، پژوهشگر ارشد موسسه تحقيقات دفاعی نروژ، و پروفسور برينيار ليا، استاد موسسه تحقيقات دفاعی نروژ، در گفت وگو با راديو فردا ديگاه های خود را در اين خصوص مطرح کرده اند:
راديو فردا: با توجه به گفته ریيس سازمان سيا CIA، مبنی بر شکست القاعده در عراق و عربستان سعودی، وضعيت فعلی اين شبکه چگونه است؟ آيا اين شبکه به پايان راه خود رسيده است يا خير؟
ترولس تانه سن: به نظر می رسد فعاليت های القاعده در عراق به نحو چشم گيری کاهش يافته است. البته اين کاهش بيشتر از اختلاف شبکه القاعده با گروه های ستيزه جوی سنی عراقی ناشی می شود.
شماری از اين ستيزه جويان و حتی برخی از اعضاء پيشين القاعده در عراق، به مبارزه عليه اين شبکه برخواسته اند. اضافه بر اين،القاعده حمايت و وفاداری بخش عمده ای از جامعه سنی عراق را از دست داده است.
در ضمن شماری از گروه های القاعده در استان الانبار، آن گونه که خود اذعان دارند، شکست خورده اند. گرچه گروههایی در بغداد و استان دياله و يا ديگر مناطق شمالی عراق هنوز فعال هستند.
در حال حاضر القاعده با مشکلات جدی در عراق مواجه است، ولی هنوز زود است که بگوئيم القاعده برای هميشه در اين کشور شکست خورده. آينده عراق، به ويژه از ديدگاه جامعه سنی اين کشور،نامعلوم است و بنا براين امکان دارد برخی ستيزه حويان پيشين و حتی حاميان قبلی القاعده در طوايف سنی، بار ديگر به القاعده بپيوندند و يا از آن حمايت کنند.
به نظر می رسد که فعاليتهای القاعده در عراق کاهش پيدا کرده است. آيا اين کاهش نتيجه عملکرد القاعده در اين کشور است؟ يا از استراتژی فرماندهان نظامی آمريکا و همکاری و همياری آنها با گروههای شيعه و سنی عراق، سرچشمه می گيرد؟
ترولس تانه سن: کاهش فعاليت های القاعده نتيجه هردو عاملی است، که ذکر کرديد. رفتار القاعده، به ويژه افزايش تلفات انسانی و آزار اذيتی که به شهروندان عراقی در شهرهای تحت نفوذ خود روا داشتند، باعث شد که القاعده پشتيبانی و همدلی بخش عمده ای از جامعه سنی های عراق را از دست بدهد. اين کار توام با استراتژی فرماندهان نظامی امريکا، که ضمن استفاده از اختلافات گروه های ستيزه جو در عراق، که به نوعی اتحاد و همکاری ارتش آمريکا با گروه های سنی رسيدند، باعث شد که القاعده در عراق شکست خورد.
وضعيت جهانی القاعده
آيا القاعده در سطح جهانی شکست خورده است؟ يا اينکه فعلا" عقب نشينی کرده است؟
پروفسور برينيار ليا: القاعده از برخی جهات عقب نشينی کرده، اما در عين حال به پيشرفت هائی هم نائل شده است. از نظر ايدئولوژيک القاعده در عرض سال گذشته تزلزل جدی داشته، به ويژه بعد از انتشار کتاب «ترشيد العمل الجهادی» يا به عبارت ديگر کتاب «ارشاد صحيح برای فعاليت های جهادی» در مصر و جهان، به وسيله دکتر سيد امام الشريف، که يک نظريه پرداز مصری است .
سيد امام الشريف يکی از اعضاء هسته مرکزی الفاعده، در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بود ، او الان از القاعده شديدا" انتقاد می کند. اضافه براين، شمار ديگری از نظريه پردازان القاعده هم به انتقاد از القاعده برخواسته اند و کليه اين انتقادها کار القاعده را برای موجه جلوه دادن فعاليت هايش مشکل تر کرده است. جدا از مسئله ايدئولوژيک، القاعده از نظر سازمانی هم در عراق و عربستان سعودی ناکام مانده. گروههای القاعده در مقايسه با سالهای پيش ضعيف شده اند.
القاعده چه پيشرفت هایی را به دست آورده است؟
پروفسور ليا : القاعده پيشرفت هائی هم داشته، مانند سازمان دهی دوباره خود در پاکستان . اگر چه القاعده در پاکستان تحت فشار قرار دارد، ولی موقعيت اين سازمان در مقايسه با دو سال بعد از حادثه يازده سپتامبر ۲۰۰۱ بهتر شده . القاعده موفق شده با گروههای جهادی بعضی از کشورها متحد شود، مانند گروه سلفی الجزاير . اتحاد با اين گروه، که سالها در الجزاير مبارزه می کند، برای القاعده بسيار مهم است.
اين گروه اکنون توجه خود را به آمريکا و ساير کشورها معطوف کرده. اين کار، القاعده را برای فعاليت هايش در سطح جهانی تقويت می کند.
در ضمن گروه «اتحاد جهان اسلامی» در ازبکستان، که قبلا" در سطح اين کشور فعاليت می کرد، به سوی القاعده متمايل شده و به هدف هائی در سطح منطقه و فراتر از آن توجه دارد.
از جمله کوشش اين گروه ازبک در گذشته برای بمب گذاری در آلمان . القاعده با گروه های لبييائی و نهضت شباب در سومالی هم رابطه دارد .
رابطه القاعده با ستيزه جويان طالبان بسيار خوب است. از نظر رسانه ای و استفاده از اينترنت، القاعده در شرايط بهتری قرار دارد و پيامهای خود را در سطح بين المللی انتشار می دهد و هزارن پشتيبان زيرک دارد که پيام های القاعده را به توده مردم می رسانند. اين کار به القاعده کمک می کند که به حاميان و اعضاء خود اضافه کند.
در مجموع اينکه القاعده هنوز به پايان کار خود نرسيده، گو اينکه افت هائی داشته و شکست هائی را متحمل شده است.
به گفته مقامات آمريکائی، نمايندگان دولت ايران در ماه های اخير با رهبران القاعده گفت وگوهای سری داشته اند . ايران به دنبال چه هدف هائی است؟ چه فايده ای برای خود تصور می کند؟
پروفسور ليا: اطلاعات مشروحی در باره اين گفت وگوهای سری و اين که تحت چه شرايطی انجام گرفته ندارم، ولی بايد بگويم که تماس القاعده با نمايندگان بعضی از دولت ها موضوع تازه ای نيست.
برای نمونه در گذشته، القاعده تماس هايی با مقامات يمنی داشت و حتی، برای مدتی، درمورد صلح به توافق رسيدند.
فکر می کنم ايران دارد از سياست آمريکا ستيزی القاعده استفاده می کند . ايران تعدادی از ستيزه جويان القاعده را در حبس خانگی دارد و شايد می خواهد از آنها برای چانه زنی سياسی استفاده کند. ايران به حضور مجاهدين خلق در عراق اعتراض دارد و شايد بخواهد ستيزه جويان ضد امريکائی القاعده را، که در ايران هستند، با شماری از مجاهدين خلق در عراق معاوضه کند.
به نظر می رسد که شيکه القاعده، به رغم تزلزل ايدئولوژيک و شکست هائی که در عراق متحمل شده، کماکان به فعاليت های خود ادامه می دهد دهد و نمی توان اطمينان داشت که عقب نشينی اين شبکه دائمی باشد. از ديد بسياری از کشورها اين شبکه کماکان تهديدی برای آنان محسوب می شود.