طبق داده های آژانس بين المللی انرژی اتمی طی ماه جاری بخش اعظم فعاليت غنی سازی ايران متوقف شده است. اما هنوز کاملا مشخص نيست که مشکلات فنی ايران برای ادامه غنی سازی تا چه حد جدی است و آيااين مشکلات به کرم ( بد افزار) استاکس نت مربوط می شود يا دليل ديگری دارد.
هر موردی از اختلال و مشکل در غنی سازی ايران بخصوص در آستانه مذاکرات مربوط به بحران هسته ای که اوايل ماه آينده انجام خواهد شد از سوی جامعه بين المللی و قدرت های بزرگ با حساسيت پيگيری خواهد شد. غرب اميدوار است که در دور جديد مذاکرات بتواند ايران را قانع کند تا غنی سازی را در آن کشور متوقف کرده و يا طرح مطمئنی را برای معاوضه سوخت هسته ای توليد شده در آن کشور بپذيرد.
گزارش اخير آژانس بين المللی انرژی اتمی يادآوری می کند که با وجود توقف موقت در غنی سازی اورانيوم، ايران بر تعداد سانتريفوژهای خود افزوده و به همين دليل ذخيره اورانيوم غنی شده اين کشور افزايش يافته است.
خبرگزاری رويترز در يک مجموعه از پرسش و پاسخ نکاتی را که قرار است در جلسه آينده هيئت رييسه آژانس بين المللی انرژی اتمی در روز دوم دسامبر مطرح شوند بررسی کرده است:
- سئوال: غنی سازی اورانيوم در ايران در چه وضعيتی قرار دارد؟
- پاسخ: به هنگام بازرسی ماموران آژانس بين المللی انرزی اتمی در تاريخ شانزدهم ماه نوامبر از مرکز غنی سازی نطنز، کار سانتريفوژهای اين مرکز متوقف شده بود و چنين توقفی در برنامه غنی سازی اورانيوم کمی عجيب به نظر می رسد.
گزارش آژانس بين المللی انرژی اتمی دلائل احتمالی اين توقف و يا مدت زمان توقف کار ساتتريفوژها را مشخص نمی کند. ديپلماتهای غربی می گويند دليل توقف غنی سازی مشکلات فنی است. اما يک هفته پس از اين تاريخ، ايران به آژانس بين المللی انرژی اتمی اعلام کرد که غنی سازی از سرگرفته شده است.
سانتريفوژ دستگاهی است که با حرکت دورانی بسيار سريع خود می تواند درصد سوخت هسته ای را در ماده اورانيوم افزايش دهد تا حدی که بتوان از اين اورانيوم در نيروگاههای هسته ای به عنوان سوخت استفاده کرد. اما تدوام غنی سازی در مراحل عالی تر می تواند غلظت آن را تا حدی افزايش دهد که برای مصارف نظامی نيز مورد استفاده قرار بگيرد.
طبق اطلاعات موجود سانتريفوژهای ايران براساس يک مدل از اين دستگاههای ساخت اروپا در دهه ۱۹۷۰ ساخته شده اند که به صورت قاچاق وارد ايران شده است. اين نوع سانتريفوژها با مشکل افزايش درجه حرارت شديد مواجه هستند و به نظر می رسد که از سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ که ايران بر حجم و سرعت غنی سازی خود افزوده کار سانتريفوژهای اين کشور همواره با مشکلات فنی و اختلال روبرو بوده است.
گزارش آژانس بين المللی انرژی اتمی اعلام می کند که ايران از سال ۲۰۰۷ تاکنون حداقل ۲/۳ تن اورانيوم با غلظت پايين توليد کرده است. اين حجم از اورانيوم غنی شده در صورت غنی سازی عالی تر و رساندن غلظت آن به حدود ۹۰ درصد می تواند برای توليد دو بمب هسته ای کافی باشد. اما حکومت ايران همواره تاکيد کرده که هدف فعاليت های هسته ای آن کشور صلح آميز است و اين اورانيوم غنی شده برای توليد انرژی برق مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
سئوال: دليل توقف غنی سازی ايران چيست؟
پاسخ: يک منبع مطلع در آژانس بين المللی انرژی اتمی می گويد دليل اين توقف مشکلات فنی است و در گذشته نيز چنين حالتی اتفاق افتاده است. انستيتو علوم و امنيت بين المللی (ISIS) که مرکز آن در واشنگتن است توقف موقت غنی سازی در ايران را « اسرار آميز» توصيف کرده و می گويد دليل آن ممکن است حمله کرم رايانه ای يا بد افزار « استاکس نت » در سيستم کنترل مراکز هسته ای ايران باشد.
ديويد آلبرايت رييس پيشين بازرسان تسليحاتی در عراق و مدير فعلی انستيتو علوم و امنيت بين المللی به خبرگزاری رويترز گفت:« يک دليلی وجود دارد که فعاليت مرکز هسته ای نطنز را بی ثبات کرده است . کاملا مشخص است که ايرانی ها در اين زمينه مشکلات جدی دارند ولی دليل آن هنوز کاملا مشخص نيست.»
کارشناسان امور امنيتی می گويند که طراحی و انتشار کرم رايانه ای ( بد افزار ) « استاکس نت » ممکن است يک اقدام خرابکارانه توسط يکی از دولتهای متخاصم ايران مثلا اسراييل باشد که هدف آن از کار انداختن و يا اختلال در برنامه های غنی سازی آن کشور است. به گفته آنها اين بد افزار طوری طراحی شده است که تجهيزات صنعتی مورد استفاده در فعاليت غنی سازی را هدف می گيرد.
اولی هاينونن که در ماه اوت امسال از مقام رياست بازرسان آژانس بين المللی انرژی اتمی استعفا داد گفته است که توقف غنی سازی در ايران « بسيار عجيب » است و دليل آن ممکن است اختلال در کار تجهيزات غنی سازی باشد. او می افزايد:« اگر اين توقف يک روزه بود شايد مشکل مهمی نمی بود ولی اگر اين توقف مدت طولانی تری طول کشيده است حتما يک دليل جدی دارد.»
سئوال: آيا فعاليت های هسته ای ايران دچار مشکلات جدی است؟
پاسخ: ديپلماتهای غربی می گويند که فعاليت های هسته ای ايران با مشکلات فنی بسيار جدی روبرو است ولی مقامات ايرانی اين موضوع را تکذيب می کنند.
اولی هاينونن می گويد کاهش تعداد سانتريفيوژهای فعال ايران به نسبت سال گذشته نشان می دهد که برنامه های هسته ای آن کشور با مشکل روبرو است. ولی او خاطر نشان می کند که ظاهرا کارايی اين دستگاهها به نسبت گذشته بهبود يافته است.
او می افزايد:« ايران ياد گرفته که چگونه با اين مشکلات کنار بيايد و احتمالا آنها به حل اين مشکل فنی بسيار نزديک شده اند.»
ايران در حال آزمايش يک نوع جديد و مقاوم تر از سانتريفوژها است که قادر است غنی سازی را با دو و حتی سه برابر سرعت دستگاههای قديمی انجام دهد .
ايران می گويد در نظر دارد که در آينده نزديک توليد با اين دستگاهها را آغاز کند.
مارک فيتزپاتريک از انستيتو بين المللی مطالعات استراتژيک می گويد به سختی می توان از گزارش اخير آژانس بين المللی انرژی اتمی به يک تحليل و نتيجه گيری دقيق رسيد.
او می گويد:« توقف موقت غنی سازی در ايران موضوع مهمی است و ممکن است اين نظريه را تقويت کند که دليل آن مشکلات فنی ساختاری است. ولی در مجموع حجم توليد اورانيوم غنی شده در ماههای اخير مشابه ميزان دوره های قبل بوده است و کاهشی را نشان نمی دهد.»
ايوانکا بارزاشکا از فدراسيون دانشوران آمريکا معتقد است که فعاليت غنی سازی در ايران بهبود يافته است. وی می افزايد:« گزارشهای آژانس بين المللی انرژی اتمی نشان می دهد که بازدهی سانتريفوژها بهبود يافته است هر چند هنوز هم از ميزان بازدهی که اين نوع ماشين آلات می توانند داشته باشند کمتر است. »
سئوال: چرا اخلال يا تاخير در فعاليت غنی سازی ايران اهميت دارد؟
پاسخ: هرگونه کندی و تاخير در روند غنی سازی ايران فرصت بيشتری را به جامعه بين المللی خواهد داد تا از طريق ديپلماتيک راه حلی برای اين بحران پيدا کند. ايران پذيرفته است که مذاکرات باگروه پنج بعلاوه يک را دوباره از سر بگيرد اما تحليلگران بعيد می دانند که اين دور از گفتگوها به نتايج درخشانی دست يابد.
ديپلماتهای غربی و کارشناسان می گويند با وجودي که ايران در روند غنی سازی اورانيوم با مشکلاتی روبرو بوده ولی در مجموع بر حجم توليد اورانيوم خود افزوده است و اکنون از ذخيره ای برخوردار است که در صورت غنی سازی بيشتر آن می تواند برای توليد بمب مورد استفاده قرار بگيرد. آنها تاکيد می کنند که نکته ديگر اين است که دولت ايران از يکسال پيش که مذاکرات متوقف شد تاکنون هيچ نشانه ای حاکی از عقب نشينی و توافق بروز نداده است.
دولت ايران همواره با خواست جامعه بين المللی و مصوبات شورای امنيت سازمان ملل متحد برای توقف غنی سازی اورانيوم در آن کشور مخالفت کرده است.
يک ديپلمات غربی ارشد به خبرگزاری رويترز می گويد:« ما هيچ نشانه ای حاکی از آن نديده ايم که ايران قصد داشته باشد برنامه های هسته ای خود را کاهش داده و يا تعديل کند. اگر اين فعاليت ها کمی کندتر شده دليل آن مشکلات فنی است و نه تغيير سياست و استراتژی حکومت ايران.»
هر موردی از اختلال و مشکل در غنی سازی ايران بخصوص در آستانه مذاکرات مربوط به بحران هسته ای که اوايل ماه آينده انجام خواهد شد از سوی جامعه بين المللی و قدرت های بزرگ با حساسيت پيگيری خواهد شد. غرب اميدوار است که در دور جديد مذاکرات بتواند ايران را قانع کند تا غنی سازی را در آن کشور متوقف کرده و يا طرح مطمئنی را برای معاوضه سوخت هسته ای توليد شده در آن کشور بپذيرد.
گزارش اخير آژانس بين المللی انرژی اتمی يادآوری می کند که با وجود توقف موقت در غنی سازی اورانيوم، ايران بر تعداد سانتريفوژهای خود افزوده و به همين دليل ذخيره اورانيوم غنی شده اين کشور افزايش يافته است.
خبرگزاری رويترز در يک مجموعه از پرسش و پاسخ نکاتی را که قرار است در جلسه آينده هيئت رييسه آژانس بين المللی انرژی اتمی در روز دوم دسامبر مطرح شوند بررسی کرده است:
- سئوال: غنی سازی اورانيوم در ايران در چه وضعيتی قرار دارد؟
- پاسخ: به هنگام بازرسی ماموران آژانس بين المللی انرزی اتمی در تاريخ شانزدهم ماه نوامبر از مرکز غنی سازی نطنز، کار سانتريفوژهای اين مرکز متوقف شده بود و چنين توقفی در برنامه غنی سازی اورانيوم کمی عجيب به نظر می رسد.
گزارش آژانس بين المللی انرژی اتمی دلائل احتمالی اين توقف و يا مدت زمان توقف کار ساتتريفوژها را مشخص نمی کند. ديپلماتهای غربی می گويند دليل توقف غنی سازی مشکلات فنی است. اما يک هفته پس از اين تاريخ، ايران به آژانس بين المللی انرژی اتمی اعلام کرد که غنی سازی از سرگرفته شده است.
سانتريفوژ دستگاهی است که با حرکت دورانی بسيار سريع خود می تواند درصد سوخت هسته ای را در ماده اورانيوم افزايش دهد تا حدی که بتوان از اين اورانيوم در نيروگاههای هسته ای به عنوان سوخت استفاده کرد. اما تدوام غنی سازی در مراحل عالی تر می تواند غلظت آن را تا حدی افزايش دهد که برای مصارف نظامی نيز مورد استفاده قرار بگيرد.
طبق اطلاعات موجود سانتريفوژهای ايران براساس يک مدل از اين دستگاههای ساخت اروپا در دهه ۱۹۷۰ ساخته شده اند که به صورت قاچاق وارد ايران شده است. اين نوع سانتريفوژها با مشکل افزايش درجه حرارت شديد مواجه هستند و به نظر می رسد که از سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ که ايران بر حجم و سرعت غنی سازی خود افزوده کار سانتريفوژهای اين کشور همواره با مشکلات فنی و اختلال روبرو بوده است.
گزارش آژانس بين المللی انرژی اتمی اعلام می کند که ايران از سال ۲۰۰۷ تاکنون حداقل ۲/۳ تن اورانيوم با غلظت پايين توليد کرده است. اين حجم از اورانيوم غنی شده در صورت غنی سازی عالی تر و رساندن غلظت آن به حدود ۹۰ درصد می تواند برای توليد دو بمب هسته ای کافی باشد. اما حکومت ايران همواره تاکيد کرده که هدف فعاليت های هسته ای آن کشور صلح آميز است و اين اورانيوم غنی شده برای توليد انرژی برق مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
سئوال: دليل توقف غنی سازی ايران چيست؟
پاسخ: يک منبع مطلع در آژانس بين المللی انرژی اتمی می گويد دليل اين توقف مشکلات فنی است و در گذشته نيز چنين حالتی اتفاق افتاده است. انستيتو علوم و امنيت بين المللی (ISIS) که مرکز آن در واشنگتن است توقف موقت غنی سازی در ايران را « اسرار آميز» توصيف کرده و می گويد دليل آن ممکن است حمله کرم رايانه ای يا بد افزار « استاکس نت » در سيستم کنترل مراکز هسته ای ايران باشد.
ديويد آلبرايت رييس پيشين بازرسان تسليحاتی در عراق و مدير فعلی انستيتو علوم و امنيت بين المللی به خبرگزاری رويترز گفت:« يک دليلی وجود دارد که فعاليت مرکز هسته ای نطنز را بی ثبات کرده است . کاملا مشخص است که ايرانی ها در اين زمينه مشکلات جدی دارند ولی دليل آن هنوز کاملا مشخص نيست.»
کارشناسان امور امنيتی می گويند که طراحی و انتشار کرم رايانه ای ( بد افزار ) « استاکس نت » ممکن است يک اقدام خرابکارانه توسط يکی از دولتهای متخاصم ايران مثلا اسراييل باشد که هدف آن از کار انداختن و يا اختلال در برنامه های غنی سازی آن کشور است. به گفته آنها اين بد افزار طوری طراحی شده است که تجهيزات صنعتی مورد استفاده در فعاليت غنی سازی را هدف می گيرد.
اولی هاينونن که در ماه اوت امسال از مقام رياست بازرسان آژانس بين المللی انرژی اتمی استعفا داد گفته است که توقف غنی سازی در ايران « بسيار عجيب » است و دليل آن ممکن است اختلال در کار تجهيزات غنی سازی باشد. او می افزايد:« اگر اين توقف يک روزه بود شايد مشکل مهمی نمی بود ولی اگر اين توقف مدت طولانی تری طول کشيده است حتما يک دليل جدی دارد.»
سئوال: آيا فعاليت های هسته ای ايران دچار مشکلات جدی است؟
پاسخ: ديپلماتهای غربی می گويند که فعاليت های هسته ای ايران با مشکلات فنی بسيار جدی روبرو است ولی مقامات ايرانی اين موضوع را تکذيب می کنند.
اولی هاينونن می گويد کاهش تعداد سانتريفيوژهای فعال ايران به نسبت سال گذشته نشان می دهد که برنامه های هسته ای آن کشور با مشکل روبرو است. ولی او خاطر نشان می کند که ظاهرا کارايی اين دستگاهها به نسبت گذشته بهبود يافته است.
او می افزايد:« ايران ياد گرفته که چگونه با اين مشکلات کنار بيايد و احتمالا آنها به حل اين مشکل فنی بسيار نزديک شده اند.»
ايران در حال آزمايش يک نوع جديد و مقاوم تر از سانتريفوژها است که قادر است غنی سازی را با دو و حتی سه برابر سرعت دستگاههای قديمی انجام دهد .
ايران می گويد در نظر دارد که در آينده نزديک توليد با اين دستگاهها را آغاز کند.
مارک فيتزپاتريک از انستيتو بين المللی مطالعات استراتژيک می گويد به سختی می توان از گزارش اخير آژانس بين المللی انرژی اتمی به يک تحليل و نتيجه گيری دقيق رسيد.
او می گويد:« توقف موقت غنی سازی در ايران موضوع مهمی است و ممکن است اين نظريه را تقويت کند که دليل آن مشکلات فنی ساختاری است. ولی در مجموع حجم توليد اورانيوم غنی شده در ماههای اخير مشابه ميزان دوره های قبل بوده است و کاهشی را نشان نمی دهد.»
ايوانکا بارزاشکا از فدراسيون دانشوران آمريکا معتقد است که فعاليت غنی سازی در ايران بهبود يافته است. وی می افزايد:« گزارشهای آژانس بين المللی انرژی اتمی نشان می دهد که بازدهی سانتريفوژها بهبود يافته است هر چند هنوز هم از ميزان بازدهی که اين نوع ماشين آلات می توانند داشته باشند کمتر است. »
سئوال: چرا اخلال يا تاخير در فعاليت غنی سازی ايران اهميت دارد؟
پاسخ: هرگونه کندی و تاخير در روند غنی سازی ايران فرصت بيشتری را به جامعه بين المللی خواهد داد تا از طريق ديپلماتيک راه حلی برای اين بحران پيدا کند. ايران پذيرفته است که مذاکرات باگروه پنج بعلاوه يک را دوباره از سر بگيرد اما تحليلگران بعيد می دانند که اين دور از گفتگوها به نتايج درخشانی دست يابد.
ديپلماتهای غربی و کارشناسان می گويند با وجودي که ايران در روند غنی سازی اورانيوم با مشکلاتی روبرو بوده ولی در مجموع بر حجم توليد اورانيوم خود افزوده است و اکنون از ذخيره ای برخوردار است که در صورت غنی سازی بيشتر آن می تواند برای توليد بمب مورد استفاده قرار بگيرد. آنها تاکيد می کنند که نکته ديگر اين است که دولت ايران از يکسال پيش که مذاکرات متوقف شد تاکنون هيچ نشانه ای حاکی از عقب نشينی و توافق بروز نداده است.
دولت ايران همواره با خواست جامعه بين المللی و مصوبات شورای امنيت سازمان ملل متحد برای توقف غنی سازی اورانيوم در آن کشور مخالفت کرده است.
يک ديپلمات غربی ارشد به خبرگزاری رويترز می گويد:« ما هيچ نشانه ای حاکی از آن نديده ايم که ايران قصد داشته باشد برنامه های هسته ای خود را کاهش داده و يا تعديل کند. اگر اين فعاليت ها کمی کندتر شده دليل آن مشکلات فنی است و نه تغيير سياست و استراتژی حکومت ايران.»