اسفنديار رحيم مشايی روز چهارشنبه مطالبه رسمی جمهوری اسلامی ايران برای پيگيری دريافت خسارات ناشی از جنگ‌های جهانی اول و دوم را اعلام کرد.
در همین زمینه، محمود احمدی نژاد، رييس جمهوری ايران، نيز سال گذشته گفته بود که جمهوری اسلامی قصد دارد تا خسارت های ناشی از اشغال ايران توسط قدرت های خارجی در جريان جنگ های جهانی را مطالبه کند.
در حالی مقامات ايران مساله مطالبه خسارت های جنگ جهانی را مطرح می کنند که ۶۵ سال از پايان جنگ جهانی دوم می گذرد و حقوقدانان روابط بين الملل به موفقيت چنين درخواست حقوقی خوشبين نيستند و می گويند مورد مشابهی تاکنون در جهان مطرح نشده که يک کشور پس از گذشت چنين زمانی از کشورهای اشغالگر طلب خسارت کرده و به لحاظ حقوقی موفق شده باشد.
این کارشناسان همچنین می گویند طرح چنین شکایتی مستلزم آن است که هر دو طرف این شکایت قبلاً صلاحيت دادگاه بررسی کننده دعوا را پذيرفته باشند.
در همين زمينه، در گفت وگويی با سعيد محمودی، استاد حقوق بين الملل در سوئد،موضوع پيگيری دريافت خسارت های جنگ جهانی اول و دوم را مطرح کرده ايم:
رادیو فردا: آيا از نظر حقوق بين الملل ايران می تواند غرامت بابت جنگ های جهانی اول و دوم دريافت کند؟
سعید محمودی: به نظر من نه. اين امکان نيست. و علتش هم اين است که ايران با کشورهايی که در جنگ جهانی اول يا دوم ايران را اشغال کردند، روابط کاملاً عادی ديپلماتيک دارد. يعنی حالت حالت ترک مخاصمه نيست. حالت جنگ نيست. حالت آتش بس نيست.
بلکه حالت روابط کاملاً عادی ديپلماتيک است. معمولاً مسئله غرامت جنگی در مرحله مذاکرات صلح مطرح می شود و قرار بر اين نيست که مسئله بعد از سالها بعد مجدداً مطرح شود. معمول هم نيست. به خاطر اينکه اگر اين امر قابل پذيرفتن بود، از نظر زمانی شما نمی توانيد محدوديت ايجاد کنيد. مثلاً الان دولت ايران بايد بتواند از دولت مغولستان هم تقاضای غرامت جنگی کند برای اينکه هفتصد يا هشتصد سال پيش به ايران حمله کردند. بنابراين نه معقول است، نه عملی و نه از نظر حقوقی برايش پيش بينی شده است.
آقای مشايی گفته که نزديک به ۴۰۰۰ هزار سند و مدرک جمع کرده ايم که دائر بر نقض حاکميت ملی و حقوق بشر در ايران بوده توسط متفقين. آيا اين مدارک، اگر مستند باشد، می تواند اثر داشته باشد؟
ترديدی نيست که مدارکی احتمالاً وجود دارد و جمع شده. ولی مسئله اين است که شما اين مدارک را عليه چه کشوری و در چه مرجعی می خواهيد مطرح کنيد برای گرفتن غرامت؟ يا عليه کشورهايی است که با آنها روابط عادی ديپلماتيک داريد، که در اين صورت اين سئوال پيش می آيد که چرا از ۶۰ سال پيش تا حالا اين مطلب اصلاً مطرح نشده و روابط دو کشور کاملاً عادی بوده و ادعايی نبوده؟ يا اينکه مثلاً می خواهيد اين مسئله را به دادگاه بين المللی لاهه ببريد. که در اين صورت هم شرايطی دارد. حتی اگر طرف مقابل هم بپذيرد، شرايطش اين است که هر دو طرف قبلاً صلاحيت دادگاه را پذيرفته باشند.
به نظر من هيچکدام از اين شرايط الان فراهم نيست. صرف اينکه شما اسنادی را جمع کنيد، جز اينکه اين اسناد اهميت تاريخی خواهد داشت، از نظر تاريخ ايران هم مهم است، اما منجر به يک اقدام قانونی که بشود غرامتی بر اساس آنها گرفت، نخواهد شد.
شما مسئله تاريخی را مطرح کرديد. آقای رحيم مشايی همچنين گفته که اين اقدام ايران حرکتی است برای کسب اعتبار و افتخار در تاريخ. و تنها موضوع مادی مطرح نيست.
خوب اين می تواند صحيح باشد. يعنی ايران مدارک قابل قبولی در اين زمينه فراهم کرده باشد و بنويسد که البته از نظر تاريخی اين مسائل قابل کتمان نيست. همه می دانند که چه کشورهايی در چه شرايطی ايران را جنگ جهانی اول و دوم اشغال کردند. بنابراين هر مطلب تازه ای نوشته شود، هر کتاب يا تحقيق تازه ای انجام شود، اينها برای ضبط تاريخی اين مسئله البته اهميت دارد.
در حالی که بحث درباره غرامت جنگ های جهانی اول و دوم می شود، اما صحبت جدی درباره غرامت جنگ از عراق نمی شود. با توجه به اينکه دبير کل وقت سازمان ملل هم، بعد از آتش بس به شروع جنگ از سوی عراق هم اشاره کرده بود.
مسئله عراق به طور کلی متفاوت است. جنگ عراق عليه ايران در زمانی اتفاق افتاد که مسئله حقوقی مربوط به غرامت جنگی وضعيت روشنتری دارد.
مضافاً به اينکه اين جنگ پس از پايان منجر به ايجاد صلح بين ايران و عراق نشده، هنوز دو کشور به طور رسمی قرارداد صلحی امضا نکرده اند.
بنابراين معقولاً امکان اين هست که در زمانی که دو کشور روابط ديپلماتيک عادی کاملاً عادی خواهند داشت، اين موضوع را، هم می توانند و هم بايد، مطرح کنند. موضوعی است که در وحله اول از نظر سياسی حل شود ولی حتی می شود مسئله را در صورت لزوم در دادگاه مطرح کرد .
به نظر من شرايط لازم برای اينکه ايران بتواند قطعاً غرامت از عراق بگيرد، هست. و اينکه تا حالا اين را به طور جدی دنبال نکرده، به احتمال زياد مسئله موقعيت هنوز مناسب نيست.