انتخابات مجلس هشتم در دور اول به پايان رسيد و تکليف ۲۲۳ کرسی مشخص شد: تا اينجا معلوم شده است که اصولگرايان ۱۶۶ کرسی در مجلس خواهند داشت و اصلاح‌طلبان به علاوه‌ی نيروهای مستقل صاحب مجموعا ۵۷ کرسی خواهند بود. تکليف ۶۷ کرسی باقی‌مانده در دور دوم مشخص خواهد شد
اما آمار رسمی اعلام شده با اعتراض‌هايی نيز روبه‌رو شده است و برخی جناح‌های سياسی، از جمله اصلاح‌طلبان، آمار رسمی را به ويژه در باره‌ی تهران مخدوش و نامطمئن دانسته‌اند.
تردید در خصوص آمار انتخابات
مهرداد مشايخی، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه جرج تاون واشنگتن، نيز در همين زمينه می گويد:«شواهد و اشاراتی که از طرف مسئولان از يکسو و از طرف ديگر نيروهای مخالف ،يعنی جناح اصلاح طلبان، و ناظران بين المللی، نشان می دهد که شکاف بزرگی بين نتايج اعلام شده و شواهد وجود دارد».
وی می افزايد:« از جمله اينکه در تهران رقم چهل درصد به هيچوجه نزديک به واقعيت به نظر نمی آيد و با توجه به شواهدی که در دست است، از جمله در مورد آرای آقای حداد عادل، به نظر ميآيد که اگر مجموعه آرای اعلام شده در مورد ايشان را درنظر بگيريم با مجموعه آرای آقای مجيد انصاری که نفر اول اصلاح طلبان از تهران است، اين مجموعه با مجموع اعلام شده افرادی که در تهران در انتخابات شرکت کردند، همخوانی ندارد.»
آرایش سیاسی مجلس هشتم
اما داود هرميداس باوند، باور دارد عليرغم ترديدهايی که نسبت به آمار تهران ديده می‌شود، همچنان می‌توان از تمايز کوچکی در طيف اصولگرای جمهوری اسلامی و در آرايش سياسی مجلس هشتم سخن گفت.
آقای باوند می گويد: « شکاف کوچکی وجود دارد، بسته به اينکه از اين شکاف تا چه حد استفاده اساسی بشود که بتوان مجلس را از حالت يکدست و فرمايشی خارج کرد.»
نگاهی به اسامی راه يافتگان مجلس هشتم نشان از آن دارد، همان‌گونه که برخی از ناظران و تحليلگران پيش‌بينی کرده بودند، ترکيب کلی مجلس هشتم در اختيار نيروهای محافظه‌کار است.
اما محمدصادق جوادی حصار، روزنامه‌نگار ساکن مشهد، اين ترکيب را شکننده می‌داند و می‌گويد وحدت نظری در ميان اصولگرايان ديده نمی‌شود.
آقای جوادی حصار می گويد:«اگر اين مطلب را مد نظر داشته باشيم که دولت آقای احمدی نژاد تلاش کرده تا نيروهای همسوتر با او به مجلس بروند و برای توسعه مبانی نظری و اجرائی کارهای دولت، بستر سازی کنند، دولت در اين امر کامروا نبوده و بخش قابل توجهی از نيروهای موجود در اصول گرايان مخالفان رويکرد های احمدی نژاد هستند و بنابراين نمی توانيم بگوييم که حتما" اصول گرايی از نوع نگاه آقای احمدی نژاد در مجلس پيروز است.»
- «دولت آقای احمدی نژاد تلاش کرده تا نيروهای همسوتر با او به مجلس بروند و برای توسعه مبانی نظری و اجرائی کارهای دولت، بستر سازی کنند، دولت در اين امر کامروا نبوده و بخش قابل توجهی از نيروهای موجود در اصول گرايان مخالفان رويکرد های احمدی نژاد هستند و بنابراين نمی توانيم بگوييم که حتما" اصول گرايی از نوع نگاه آقای احمدی نژاد در مجلس پيروز است.»
اما سوای نوع نگاه گروه‌های اصولگرا به سياست‌های محمود احمدی‌نژاد، برخی ديگر از تحليلگران باور دارند اختلاف‌نظرها در ميان اعضای اين جناح چندان زياد نيست.
بيژن حکمت، فعال و تحليلگر سياسی در پاريس، در اين باره می گويد:« به نظر بنده اختلاف اساسی بين گروه های مختلف اصولگرا ديده نمی شود. وجود برخی اختلافات نشانه تکثر و افزايش پلوراليسم در جامعه است، بدون اينکه اين پلوراليسم غير خودی ها را هم در بربگيرد. ولی قسمتی از خودی ها بيشتر غير خودی و غير خودی می شوند و به نوعی ديگر در سياست جامعه، در سياست خارج از نهادهای جامعه، دردانشگاهها، درميان مردم، در مطبوعات يادر راديوها و از امکانات ديگری برای ابراز ديدگاه خود استفاده می کنند.»
اما چه معتقد باشيم اختلاف نظری بالفعل در ميان گروه‌های اصولگرا هست و چه منکر چنين اختلافی باشيم، داود هرميداس باوند می‌گويد اساس نظام پارلمانی بر شکاف‌های حزبی است و بسا که رفته رفته اصولگرايان از بنيادگرايان فاصله بگيرند.
آقای باوند می گويد:«اگر تصور بکنيم ، که البته بعيد است، اصول گرايان و بنياد گرايان به دو جناح نسبتا" متفاوت تقسيم شوند و بتوانند حط مشی های نسبتا" متفاوتی اتخاذ کنند، اين به نوبه خود درخور توجه است، به اضافه اينکه اصلاح طلبان هم بتوانند يکپارچگی يکدلی درمقابل لوايح و طرح هايی که فکر مي کنند مغاير با مصالح مردم ايران و منافع ملی است، ايستادگی جدی بکنند ، حتی اگر شرايطی اقتضاء می کند که ابسترکسيون بکنند.»
به هر روی، آن‌چنان که آمار رسمی نشان می‌دهند، در همين دور اول اقليتی ۵۷ نفری در مجلس هشتم شکل گرفته است. آيا اين ۵۷ نفر، به علاوه‌ی ديگر نامزدهای مستقل يا اصلاح‌طلب که در دور دوم به مجلس راه می‌يابند، خواهند توانست اقليتی «مؤثر» را پديد آورند؟
بيژن حکمت در اين باره می گويد:«فکر نمی کنم که اين اقليت بتواند خيلی بيشتر از اقليت مجلس هفتم کاری انجام دهد بخصوص که افرادی مانند آقای اعلمی نيز حضور ندارند. حداکثر می توانند همان کاری که در شورای شهر می کنند، انجام دهند، يعنی بنوعی با مخالفان راست گرای احمدی نژاد متحد شوند . البته در شورای شهر اين را با افتخار گفته اند که باعث شديم که آقای قاليباف بتواند شهردار بشود. دراين حدود در شکاف اختلاف جناح های راست، می توانند بازی کنند.»
انتخابات ریاست جمهوری
اما همان‌گونه که در نظام سياسی جمهوری اسلامی به يک سنت تبديل شده است، چشم انداز پيش روی جناح‌های سياسی، پس از انتخابات مجلس، انتخابات رياست جمهوری است.
- «اساس نظام پارلمانی بر شکاف‌های حزبی است و بسا که رفته رفته اصولگرايان از بنيادگرايان فاصله بگيرند»
انتخابات رياست جمهوری دهم حدود يک سال ديگر برگزار خواهد شد.
محمدصادق جوادی حصار عقيده دارد بدنه اکثريت مجلس هشتم در تقابل با دولت قرار خواهد گرفت و بنابر اين نمی‌توان رياست جمهوری آتی را از هم اکنون در اختيار جناح اصولگرا دانست.
آقای جوادی حصار می گويد:«مجلس هشتم هماهنگ با دولت عمل نخواهد کرد. تعارضاتی که متن جامعه با سياست های دولت دارد را لمس ميکنند، نمی توان گفت اين مجلس حامی سياست های دولت و جاده صاف کن برنامه های او برای دستيابی مجدد به قدرت رياست جمهوری خواهد بود.»
بيژن حکمت نيز بر روی ديگر اين سکه تاکيد می کند و می گويد ترکيب فعلی مجلس هشتم بصورت قطعی نتيجه انتخابات رياست جمهوری آتی را مشخص نمی کند.
آقای حکمت می افزاديد:«عده زيادی،دراين انتخابات که پيروزی آن از قبل مشخص بود، شرکت نکردند ولی در انتخابات آينده بين احمدی نژاد و فرضا" آقای خاتمی، از آنجائی که نتيجه از پيش معلوم نيست و اين دو نفر باهم خيلی اختلاف دارند، احتمالا" انتخاب رای دهندگان و ميزان مشارکت ربطی به اين مجلس نخواهد داشت.»
داود هرميداس باوند نيز در اين زمينه می گويد:«اگر جو مجلس چنين باشد که هست، پنجاه نماينده اصلاح طلب هم اگر حضور داشته باشند و قرار است که همان رويه سکوت را در پيش بگيرند که البته هيچ نتيجه ای ندارد مگر اينکه اين شجاعت را داشته باشند، به عنوان نماينده مجلس موضع گيری کنند و هزينه آنرا هم بجان بخرند چون در ايران سابقه وجود دارد که دادگاه انقلاب نمايندگان را به سبب اظهار نظرات و گاهی آرای آنها، احضار می کند .»
- «صرفنظر از اينکه چند نفر از اصلاح طلبان به مجلس راه پيدا کنند، درون مجلس هم تمهيدات و سازکارهای گوناگونی وجود خواهد داشت که مانع از اين شود که آنها بتوانند بصورت يکپارچه تاٌثيرگذار بمعنای واقعی باشند.»
ميزان اثر گذاری اقليت مجلس هشتم
آيا اقليت فعلی، هزينه‌هايی را که داود هرميداس باوند به آنها اشاره می‌کند، به جان خواهد خريد؟
محمدصادق جوادی حصار عقيده دارد با اينکه اقليت تعيين‌کننده‌ای در مجلس هشتم نخواهد بود اما اقليت مؤثری شکل خواهد گرفت که می‌توانند در پاره‌ای از مصوبات تأثيرگذار باشند.
آقای جوادی حصار می گويد:« اقليت تعيين کننده اقليتی است که بتواند مجلس را از اکثريت بياندازد و کاری بکنند که برای دستيابی به اهداف و برنامه ناچار باشند که آنها را راضی کنند و هماهنگی کنند، امتياز بدهند، امتياز بگيرند تا بتوانند به برنامه خود برسند و اين اقليت تاکنون در اين مجلس شکل نگرفته ولی اکثريت موءثر به معنای اينکه بتوانند سئوال کنند، بتوانند وزير استيضاح کنند، از رييس جمهوری سئوال کنند، موضع گيری کنند و در پاره ای از موارد مخالفت کنند، ممانعت کنند يا افشاء گری کنند، اين الان دارد شکل می گيرد.»
اما مهرداد مشايخی،استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه جرج تاون واشنگتن با اين تحليل موافق نيست و برد تأثيرات اصلاح‌طلبان را در مجلس هشتم زياد نمی‌بيند.
او می گويد:«صرفنظر از اينکه چند نفر از اصلاح طلبان به مجلس راه پيدا کنند، درون مجلس هم تمهيدات و سازکارهای گوناگونی وجود خواهد داشت که مانع از اين شود که آنها بتوانند بصورت يکپارچه تاٌثيرگذار بمعنای واقعی باشند. در شرايط استثنايی البته مي توانند در حد کمی تاثير بگذارند ولی به آن معنی که خوداعلام و فکرمي کنند، به هيچوجه اين طورنيست.»
فارغ از آرايش سياسی مجلس هشتم، ميزان اثرگذاری اقليت در آن، انتخابات آتی رياست جمهوری و تمامی بحث‌های ديگر، به گفته مهرداد مشايخی نکته‌ی مهمی را نبايد از ياد برد.
آقای مشایخی می گوید:«حدود سی وپنج تا چهل درصد مردم ايران بخشی هستند که نه به اصلاح طلبان رای مي دهند و نه به اصول گرايان، اين نيرو بايد به فکر خود باشد و بينديشد به راهکارهايی که بتواند صدايش را در جامعه ايران به شکلی منعکس کند. من شخصا" با توجه به تجارب کشورهای ديگر و آنچه که در ايران در حال حاضر اتفاق افتاده، راه ديگری به جز شرکت در اشکال مختلف جنبش های اجتماعی و جنبش های اعتراضی نمی بينم.»
در حاليکه برخی تحليلگران بر اين تاکيد دارند که حذف عده ای از داوطلبان نمايندگی از ميدان رقابت سبب شد بخش قابل اعتنايی از شهروندان از حوزه های رای گيری انتخابات هشتمين دوره مجلس رويگردان شوند، برخی ديگر از آگاهان سياسی می کوشند به سنجش امکاناتی که رای عده ديگری از شهروندان می تواند فراهم کند، بپردازند.
اعلام نتايج کامل انتخابات در روزهای آينده می تواند به بحث ميان اين دو نقطه نظر ابعاد تازه ای بخشد.