ده ماه پس از پذيرايی از احمد در شهر تاريخی يکاترينبورگ و تبريک پيروزی به او بعد از اعلام نتايج انتخابات جنجالی ۲۲ خرداد، ديميتری مدودف رييس جمهور روسيه، رفتار جمهوری اسلامی در قبال نگرانی های جامعه جهانی پيرامون برنامه های اتمی ايران را غير مسئولانه خوانده است. انتشار رسمی نظر انتقادی کرملين نشانه بروز تشنج بی سابقه در مناسبات مسکو با تهران است.
سه روز پيش از مدودف، در ۴ ارديبهشت، آندره نسترنکو سخنگوی وزارت خارجه روسيه طی اعلاميه ای که انتشار آن تنها با قصد علنی ساختن نارضايتی مسکو از تهران صورت گرفت، اعلام داشت که مسکو از سند نهايی تنظيم شده در پايان کنفرانس بين المللی خلع سلاح (تهران) حمايت بعمل نمي اورد.
طی بيانيه پايانی کنفرانس پرخرج و بی نتيجه خلع سلاح اتمی که روزهای ۱۷ و ۱۸ ماه آوريل جاری در تهران برگزار شد، پنج قدرت بزرگ هسته ای منجمله روسيه مورد انتقاد قرار گرفته و از آنها خواسته شده بود زرادخانه های اتمی خود را تعطيل سازند.
اگرچه در کنفرانس اتمی تهران «سرگی ريباکوف» معاون وزير خارجه روسيه نيز شرکت جسته بود، ولی انتشار بيانيه نسترنکو چند روز پس از برگزاری کنفرانس، کمترين ترديدی در بروز تنش های تازه در مناسبات مسکو با تهران باقی نگذاشت.
در روز دوم ارديبهشت جاری سرگی لاوروف وزير خارجه روسيه در يک چرخش آشکار نسبت به اظهارات گذشته خود در قبال تهران اعلام داشت : «شورای امنيت نميتواند بيش از اين در انتظار پاسخ ايران باقی بماند». لاوروف اعمال تحريمهای تازه را در صورتی که بنا به قول او « رهبران ايران در مورد خروج از وضعيت پيچيده اتمی خود اقدامی بعمل نياورند» غير قابل اجتناب خواند.
مناسبات و همکاری های مسکو با تهران در ماه ژوئن گذشته و هنگام ديدار احمدی نژاد از يکاترينبوگ بسيار گرم و نزديک مينمود. احمدی نژاد که در فاصله کوتاهی پس از اعلام نتايج جنجالی انتخابات خرداد، و به بهانه شرکت در کنفرانس سران شانگهای عازم روسيه شده بود، مورد استقبال گرم رييس جمهور روسيه قرار گرفت.
گرمی مناسبات تهران مسکو در حدی بود که اظهارات نسنجيده احمدی نژاد در يکاترينبوگ و طی اجلاس پايانی کنفرانس سران را کرملين ناديده انگاشت. آحمدی نژاد در آن شهر اظهار داشت که عمر امپراطور های به پايان رسيده است. اگرچه شايد حمله نسنجيده احمدی نژاد متوجه رقبای داخلی او بخصوص هاشمی رفسنجانی بود و لی در رسانه های روسيه سخنان او با سردی و دلزدگی انعکاس يافت.
يکاترينبورگ شهری است در دامنه آرال که در سال ۱۹۱۸ – چند ماه پس از پيروزی بلشويکها، صحنه اعدام نيکولای دوم، تزار روسيه و کليه اعضاء خانواده اش بدست نيروهای انقلابی شد. ظاهرا نويسنده نطق آقای احمدی نژاد تصور کرده بود که در مسکو همچنان رژيم کمونيستی بر سر کار است و از اين جهت با انگيزه دلخوش کردن ميزبان به ذکر چنين جمله ای در نطق او پرداخته بود، غافل از آنکه شهر محل برگزاری کنفرانس شانگهای، امروز از پيشينه تاريخی سياسی خود شرمگين است.
از آن تاريخ به بعد مناسبات مسکو با تهران اگرچه با شيبی نا محسوس، در مسير سردی، گلايه و انتقاد های متقابل قرار گرفت. بروز عکس العملهای خشمگين داخلی در ايران در قبال استقبال گرم مدودف از احمدی نژاد، که به آتش زدن پرچم روسيه و تکرار شعار های مرگ بر روسيه در تظاهرات معترضين به انتخابات در تهران و ساير شهر ها انجاميد، از جمله عوامل موثر در تجديد ارزيابی مسکو از مناسبات با دولت احمدی نژاد بود.
با اهميتی بسيار بيشتر از تحولات داخلی ايران، دست يافتن مسکو به توافق عمده و استراتژيکی با واشنگتن از يک سو و از سوی ديگر اصرار ايران به ادامه برنامه توسعه اتمی خود در تغيير رفتار و سياست کرملين در قبال ايران موثر واقع شد.
در روز ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۹ باراک اوباما، رئيس جمهور آمريکا، اعلام کرد که سيستم دفاع ضد موشکی آمريکا در لهستان و چک مستقر نخواهد شد. اين اقدام يک جانبه آمريکا در مسکو با استقبال گرم روبرو شد و مذاکرات بعدی اوباما با پوتين و مدودف درمسکو، راه گسترش همکاری های را هموار تر ساخت.
در مسيری ديگر، ايران علی رغم اعلام موافقت تلويحی در اول اکتبر پيرامون معاوضه ۱۲۰۰ کيلوگرم اورانيوم غنی شده خود با سوخت ۲۰ در صدی مورد مصرف در راکتور آزمايشگاهی تهران، به اين توافق عملا پشت کرد. روسيه و فرانسه قرار بود در انجام اين مبادله نقش اصلی را عهده دار شوند.
سه ماه بعد و بمناسبت سالروز ۲۲ بهمن احمدی نژاد از غنی سازی اورانيوم با غلظت ۲۰ در صد در ايران خبر داد. پيش از اعلام اين خبر، مدودف در جريان شرکت در کنفرانس سران گروه ۲۰ در آمريکا از و جود مرکز دوم غنی سازی ايران در فردو-قم مطلع شد و شگفت زدگی خود را نسبت به آن ابراز داشت.
مسکو با وجود داشتن منافع تجاری قابل ملاحظه در تهران، و علاقمندی به ادامه استفاده از کارت ايران در معادلات منطقه ای و بخصوص در قبال آمريکا، از رفتار های سياسی دولت ايران بشدت ناراضی است.
ادامه پيگيری برنامه های اتمی و امکان تبديل شدن ايران به يک نيروی نظامی اتمی، در صدر ليست نگرانی های مسکو قرار دارد. اعمال فشار های منطقه ای در جهت دور ساختن روسيه از ايران بخصوص از جانب اسرائيل و کشورهای ثروتمند عربی نيز در اين تغيير جهت مسکو به تاثير نبوده است.
بعنوان يکی از نشانه های نارضايی از تهران، روسيه همکاری های خود را در زمينه نفت و گاز نيز با ايران عملا قطع کرده است. بعد از ترک ايران از سوی شرکتهای لوک اويل و گاز پروم، دولت روسيه در مورد نحوه اداره مجمع صادرکنندگان گاز، پس از دور زدن ايران همکاری با قطر را بجای ايران انتخاب کرده.
متقابلاً جمهوری اسلامی نيز از پيوستن روسيه به غرب در موضوع پرونده اتمی ايران بشدت ناراضی است. روسيه طی ۶ سال گذشته از تمامی پنج قطعنامه شورای امنيت عليه ايران حمايت بعمل آورده است.
تعلل در تکميل و راه اندازی راکتور اتمی بوشهر و همچنين خودداری از فروش سلاحهای پيشرفته مورد در خواست ايران، و بخصوص عدم تحويل سامانه دفاع موشکی موسوم به اس-۳۰۰ از ديگر موارد نارضايی تهران از مسکو بشمار ميرود. تهران همچنين انتظار داشت از ظرفيتهای فنی روسيه در جهت توسعه صنايع دفاعی خود بخصوص سامانه های موشکی و دفاع هوايی، استفاده بعمل آورد.
خشم ايران از روسيه در حدی است که طی ماه ژانويه برای چند روز از صدور اجازه پرواز به يک هواپيمای روسی که قصد شرکت در يک نمايشگاه هوايی در خليج فارس را داشت خودداری ورزيد.
در صورت تصويب قطعنامه تنبيهی تازه ای در شورای امنيت عليه ايران، که موضوع آن در دست بررسی روزانه اعضاء گروه ۱+۵ قرار دارد، مناسبات تهران و مسکو تيره تر از پيش خواهد شد.
در صورت تيره تر شدن مناسبات روسيه با ايران، که علائم آن بسرعت در حال آشکار شدن است، مناسبات جمهوری سلامی در منطقه با دشواری های تازه ای روبرو خواهد شد.
در خاورميانه، روسيه در کنار آمريکا، جامعه اروپا و سازمان ملل، يکی از چهار عامل اصلی پيشبرد مذاکرات صلح اعراب و اسرائيل است. روسيه اقدامات ايران در جهت ناموفق ماندن تلاشهای آشتی جويانه مابين اعراب و اسرائيل را سازنده نميداند.
در منطقه خزر، و بخصوص رسيدن به نتيجه در جهت تعيين نظام حقوقی دريا، ايران نيازمند همکاری و حمايت روسيه است. در آسيای مرکزی، روسيه از نفوذ قابل ملاحظه ای برخوردار است. سردی مناسبات تهران مسکو به ايجاد دشواری هايی در مناسبات ايران با کشور های آسيای مرکزی خواهد انجاميد.
ايران مايل به پيوستن به کنفرانس شانگهای است. تاکنون روسيه از پذيرفته شدن ايران به عنوان عضو اصلی در پيمان شانگهای حمايت ميکرد حال آنکه چين با اين موضوع سازگاری نداشت. سردی روابط مسکو با تهران عضويت ايران در پيمان شانگهای را منتفی خواهد ساخت.
تيرگی کنونی روابط تهران و مسکو يادگار دولت دهم و بيشتر ميراث ۱۰ ماه اخير است. ده ماه قبل ايران روسيه را همکار استراتژيکی خود معرفی ميکرد. در شرايط کنونی از نشانه های دوستی و مناسبات همکاری مابين دو کشور آثار محدودی باقی مانده است. ادامه اين شرايط، بی ترديد انزوای سياسی جمهوری اسلامی را بيش از پيش تشديد خواهد کرد.
تعويق طولانی تر تکميل راکتور اتمی بوشهر که قرار است در ماه اوت آينده راه اندازی شود، ممکن است در رديف هزينه هايی قرار گيرد که تهران در نتيجه تغيير طبيعت روابط با مسکو مجبور به پرداختن خواهد شد. قطعنامه تنبيهی بعدی شورای امنيت عليه تهران، احتمالا چند ماه قبل از زمان راه اندازی راکتور بوشهر به تصويب خواهد رسيد.
سه روز پيش از مدودف، در ۴ ارديبهشت، آندره نسترنکو سخنگوی وزارت خارجه روسيه طی اعلاميه ای که انتشار آن تنها با قصد علنی ساختن نارضايتی مسکو از تهران صورت گرفت، اعلام داشت که مسکو از سند نهايی تنظيم شده در پايان کنفرانس بين المللی خلع سلاح (تهران) حمايت بعمل نمي اورد.
بیشتر بخوانید:
طی بيانيه پايانی کنفرانس پرخرج و بی نتيجه خلع سلاح اتمی که روزهای ۱۷ و ۱۸ ماه آوريل جاری در تهران برگزار شد، پنج قدرت بزرگ هسته ای منجمله روسيه مورد انتقاد قرار گرفته و از آنها خواسته شده بود زرادخانه های اتمی خود را تعطيل سازند.
اگرچه در کنفرانس اتمی تهران «سرگی ريباکوف» معاون وزير خارجه روسيه نيز شرکت جسته بود، ولی انتشار بيانيه نسترنکو چند روز پس از برگزاری کنفرانس، کمترين ترديدی در بروز تنش های تازه در مناسبات مسکو با تهران باقی نگذاشت.
در روز دوم ارديبهشت جاری سرگی لاوروف وزير خارجه روسيه در يک چرخش آشکار نسبت به اظهارات گذشته خود در قبال تهران اعلام داشت : «شورای امنيت نميتواند بيش از اين در انتظار پاسخ ايران باقی بماند». لاوروف اعمال تحريمهای تازه را در صورتی که بنا به قول او « رهبران ايران در مورد خروج از وضعيت پيچيده اتمی خود اقدامی بعمل نياورند» غير قابل اجتناب خواند.
مناسبات و همکاری های مسکو با تهران در ماه ژوئن گذشته و هنگام ديدار احمدی نژاد از يکاترينبوگ بسيار گرم و نزديک مينمود. احمدی نژاد که در فاصله کوتاهی پس از اعلام نتايج جنجالی انتخابات خرداد، و به بهانه شرکت در کنفرانس سران شانگهای عازم روسيه شده بود، مورد استقبال گرم رييس جمهور روسيه قرار گرفت.
گرمی مناسبات تهران مسکو در حدی بود که اظهارات نسنجيده احمدی نژاد در يکاترينبوگ و طی اجلاس پايانی کنفرانس سران را کرملين ناديده انگاشت. آحمدی نژاد در آن شهر اظهار داشت که عمر امپراطور های به پايان رسيده است. اگرچه شايد حمله نسنجيده احمدی نژاد متوجه رقبای داخلی او بخصوص هاشمی رفسنجانی بود و لی در رسانه های روسيه سخنان او با سردی و دلزدگی انعکاس يافت.
يکاترينبورگ شهری است در دامنه آرال که در سال ۱۹۱۸ – چند ماه پس از پيروزی بلشويکها، صحنه اعدام نيکولای دوم، تزار روسيه و کليه اعضاء خانواده اش بدست نيروهای انقلابی شد. ظاهرا نويسنده نطق آقای احمدی نژاد تصور کرده بود که در مسکو همچنان رژيم کمونيستی بر سر کار است و از اين جهت با انگيزه دلخوش کردن ميزبان به ذکر چنين جمله ای در نطق او پرداخته بود، غافل از آنکه شهر محل برگزاری کنفرانس شانگهای، امروز از پيشينه تاريخی سياسی خود شرمگين است.
از آن تاريخ به بعد مناسبات مسکو با تهران اگرچه با شيبی نا محسوس، در مسير سردی، گلايه و انتقاد های متقابل قرار گرفت. بروز عکس العملهای خشمگين داخلی در ايران در قبال استقبال گرم مدودف از احمدی نژاد، که به آتش زدن پرچم روسيه و تکرار شعار های مرگ بر روسيه در تظاهرات معترضين به انتخابات در تهران و ساير شهر ها انجاميد، از جمله عوامل موثر در تجديد ارزيابی مسکو از مناسبات با دولت احمدی نژاد بود.
با اهميتی بسيار بيشتر از تحولات داخلی ايران، دست يافتن مسکو به توافق عمده و استراتژيکی با واشنگتن از يک سو و از سوی ديگر اصرار ايران به ادامه برنامه توسعه اتمی خود در تغيير رفتار و سياست کرملين در قبال ايران موثر واقع شد.
در روز ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۹ باراک اوباما، رئيس جمهور آمريکا، اعلام کرد که سيستم دفاع ضد موشکی آمريکا در لهستان و چک مستقر نخواهد شد. اين اقدام يک جانبه آمريکا در مسکو با استقبال گرم روبرو شد و مذاکرات بعدی اوباما با پوتين و مدودف درمسکو، راه گسترش همکاری های را هموار تر ساخت.
در مسيری ديگر، ايران علی رغم اعلام موافقت تلويحی در اول اکتبر پيرامون معاوضه ۱۲۰۰ کيلوگرم اورانيوم غنی شده خود با سوخت ۲۰ در صدی مورد مصرف در راکتور آزمايشگاهی تهران، به اين توافق عملا پشت کرد. روسيه و فرانسه قرار بود در انجام اين مبادله نقش اصلی را عهده دار شوند.
سه ماه بعد و بمناسبت سالروز ۲۲ بهمن احمدی نژاد از غنی سازی اورانيوم با غلظت ۲۰ در صد در ايران خبر داد. پيش از اعلام اين خبر، مدودف در جريان شرکت در کنفرانس سران گروه ۲۰ در آمريکا از و جود مرکز دوم غنی سازی ايران در فردو-قم مطلع شد و شگفت زدگی خود را نسبت به آن ابراز داشت.
مسکو با وجود داشتن منافع تجاری قابل ملاحظه در تهران، و علاقمندی به ادامه استفاده از کارت ايران در معادلات منطقه ای و بخصوص در قبال آمريکا، از رفتار های سياسی دولت ايران بشدت ناراضی است.
ادامه پيگيری برنامه های اتمی و امکان تبديل شدن ايران به يک نيروی نظامی اتمی، در صدر ليست نگرانی های مسکو قرار دارد. اعمال فشار های منطقه ای در جهت دور ساختن روسيه از ايران بخصوص از جانب اسرائيل و کشورهای ثروتمند عربی نيز در اين تغيير جهت مسکو به تاثير نبوده است.
بعنوان يکی از نشانه های نارضايی از تهران، روسيه همکاری های خود را در زمينه نفت و گاز نيز با ايران عملا قطع کرده است. بعد از ترک ايران از سوی شرکتهای لوک اويل و گاز پروم، دولت روسيه در مورد نحوه اداره مجمع صادرکنندگان گاز، پس از دور زدن ايران همکاری با قطر را بجای ايران انتخاب کرده.
متقابلاً جمهوری اسلامی نيز از پيوستن روسيه به غرب در موضوع پرونده اتمی ايران بشدت ناراضی است. روسيه طی ۶ سال گذشته از تمامی پنج قطعنامه شورای امنيت عليه ايران حمايت بعمل آورده است.
تعلل در تکميل و راه اندازی راکتور اتمی بوشهر و همچنين خودداری از فروش سلاحهای پيشرفته مورد در خواست ايران، و بخصوص عدم تحويل سامانه دفاع موشکی موسوم به اس-۳۰۰ از ديگر موارد نارضايی تهران از مسکو بشمار ميرود. تهران همچنين انتظار داشت از ظرفيتهای فنی روسيه در جهت توسعه صنايع دفاعی خود بخصوص سامانه های موشکی و دفاع هوايی، استفاده بعمل آورد.
خشم ايران از روسيه در حدی است که طی ماه ژانويه برای چند روز از صدور اجازه پرواز به يک هواپيمای روسی که قصد شرکت در يک نمايشگاه هوايی در خليج فارس را داشت خودداری ورزيد.
در صورت تصويب قطعنامه تنبيهی تازه ای در شورای امنيت عليه ايران، که موضوع آن در دست بررسی روزانه اعضاء گروه ۱+۵ قرار دارد، مناسبات تهران و مسکو تيره تر از پيش خواهد شد.
در صورت تيره تر شدن مناسبات روسيه با ايران، که علائم آن بسرعت در حال آشکار شدن است، مناسبات جمهوری سلامی در منطقه با دشواری های تازه ای روبرو خواهد شد.
در خاورميانه، روسيه در کنار آمريکا، جامعه اروپا و سازمان ملل، يکی از چهار عامل اصلی پيشبرد مذاکرات صلح اعراب و اسرائيل است. روسيه اقدامات ايران در جهت ناموفق ماندن تلاشهای آشتی جويانه مابين اعراب و اسرائيل را سازنده نميداند.
در منطقه خزر، و بخصوص رسيدن به نتيجه در جهت تعيين نظام حقوقی دريا، ايران نيازمند همکاری و حمايت روسيه است. در آسيای مرکزی، روسيه از نفوذ قابل ملاحظه ای برخوردار است. سردی مناسبات تهران مسکو به ايجاد دشواری هايی در مناسبات ايران با کشور های آسيای مرکزی خواهد انجاميد.
ايران مايل به پيوستن به کنفرانس شانگهای است. تاکنون روسيه از پذيرفته شدن ايران به عنوان عضو اصلی در پيمان شانگهای حمايت ميکرد حال آنکه چين با اين موضوع سازگاری نداشت. سردی روابط مسکو با تهران عضويت ايران در پيمان شانگهای را منتفی خواهد ساخت.
تيرگی کنونی روابط تهران و مسکو يادگار دولت دهم و بيشتر ميراث ۱۰ ماه اخير است. ده ماه قبل ايران روسيه را همکار استراتژيکی خود معرفی ميکرد. در شرايط کنونی از نشانه های دوستی و مناسبات همکاری مابين دو کشور آثار محدودی باقی مانده است. ادامه اين شرايط، بی ترديد انزوای سياسی جمهوری اسلامی را بيش از پيش تشديد خواهد کرد.
تعويق طولانی تر تکميل راکتور اتمی بوشهر که قرار است در ماه اوت آينده راه اندازی شود، ممکن است در رديف هزينه هايی قرار گيرد که تهران در نتيجه تغيير طبيعت روابط با مسکو مجبور به پرداختن خواهد شد. قطعنامه تنبيهی بعدی شورای امنيت عليه تهران، احتمالا چند ماه قبل از زمان راه اندازی راکتور بوشهر به تصويب خواهد رسيد.