رابرت گيتس، وزير دفاع آمريکا، روز دوشنبه در سخنرانی خود در دانشگاه ملی امور دفاعی آمريکا، در واشينگتن، دی سی، به ارائه جزئياتی از ديدار زبيگنيو برژينسکی، مشاور امنيت ملی کاخ سفيد در دوران رياست جمهوری جيمی کارتر، با مهندس مهدی بازرگان، اولين نخست وزير پس از انقلاب، در الجزاير پرداخته است.
این دیدار زمینه ساز تحولات سرنوشت سازی در روابط بین ایران و آمریکا شد. سه روز پس از این دیدار دانشجویان اسلامگرا با حمله به سفارت آمریکا در تهران، کارمندان این سفارت را به گروگان گرفتند و پس از آن دولت مهدی بازرگان سقوط کرد.
آقای گيتس در بخشی از سخنرانی خود با اشاره به ديدار زبيگنيو برژينسکی و مهندس بازرگان گفت: «من در نخستين ملاقات [پس از انقلاب در سال ۱۳۵۷] بين يک مقام بلندپايه دولت آمريکا و رهبری دولت ايران در الجزاير در اواخر ماه اکتبر ۱۹۷۹ حضور داشتم.»
اشاره آقای گيتس به ديدار با مهندس مهدی بازرگان، ابراهيم يزدی، وزير امور خارجه، و مصطفی چمران، وزير دفاع ايران، در اول نوامبر سال ۱۹۷۹ يا دهم آبان ماه سال ۱۳۵۸ است.
هيئت ايرانی برای حضور در جشن های بيست و پنجمين سالگرد انقلاب الجزاير به این کشور سفر کرده بود و اين در حالی بود که آقای برژينسکی نيز در الجزایر به سر می برد.
رابرت گيتس افزود: «نخست وزير ، وزير دفاع و وزير امور خارجه ايران از برژينسکی در خواست ملاقات کرده بودند. آقای برژينسکی برای بيست و پنجمين سالگرد انقلاب الجزاير به اين کشور سفر کرده بود و من وی را در اين سفر همراهی می کردم.»
رابرت گيتس اضافه کرد که آقای برژينسکی از وی خواسته بود تا وی نيز برای ياداشت برداری از مذاکرات در اين ديدار حضور داشته باشد.
آقای گيتس در حالی از درخواست هيئت ايرانی برای اين ملاقات سخن گفته است که جيمز بيل، استاد بازنشسته علوم سياسی در کالج ویلیام و مری، در کتاب «شير و عقاب: تراژدی روابط ايران و آمريکا» می گويد:وزیر سابق امور خارجه ایران تصریح می کند که آقای برژینسکی خواستار این ملاقات شده بود.
جيمز بيل نوشته است: ابراهيم يزدی می گويد اين ملاقات به پيشنهاد آقای برژينسکی برگزار شد و وی برای فرار از بار مسئوليت تحولاتی که متعاقب این دیدار رخ داد گفته است که هيئت ايرانی اين پيشنهاد را مطرح کرده است.
جيمز بيل در ادامه نوشته است: ابراهيم يزدی می گويد: آقای برژينسکی به اتاق آقای بازرگان در هتل آمد و اين نشان می دهد که آقای برژينسکی در اين زمينه پيشقدم شده بود.
«شاه را به ما تحويل دهيد»
وزير دفاع آمريکا در ادامه بیان جزئیات این دیدار گفت: آقای برژينسکی در اين ديدار خطاب به هيئت ايرانی گفت: «ما انقلاب شما را به رسميت می شناسيم. ما کشور شما را به رسميت می شناسيم. ما دولت شما را به رسميت می شناسيم. ما سلاح هايی که طبق قرار داد می بايست به شاه می فروختیم را به شما خواهيم فروخت. ما يک دشمن مشترک در [همسايگی] شمال شما داريم. ما در آينده می توانيم با يکديگر کار کينم».
به گفته رابرت گيتس، در اين ديدار اعضای هيئت ايرانی خواستار استرداد شاه بودند. آقای گيتس در اين باره می گويد: پاسخ آنها اين بود «شاه را به ما بدهيد»
محمدرضا شاه پهلوی پس از انقلاب، از دولت آمريکا تقاضا کرده بود تا برای معالجه به اين کشور سفر کند. جيمی کارتر، رييس جمهوری وقت آمريکا، در نهايت با این در خواست موافقت کرد و محمدرضا شاه در اکتبر سال ۱۹۷۹ وارد آمريکا شد.
پس از انقلاب، گروه های فعال در عرصه سياسی ايران، نسبت به پذيرش شاه توسط دولت آمريکا بدبين بودند و خواستار استرداد وی به ايران شدند.
وزير دفاع آمريکا در ادامه گفت: دو طرف بيش از پنج يا شش بار موضع خود را تکرار کردند.
آقای گيتس افزود: در پايان زبيگنيو برژينسکی بلند شد و گفت:«تحويل دادن شاه به شما با غرور ملی ما سازگار نخواهد بود» و اين پايان اين ديدار بود.
ديدار مهندس مهدی بازرگان و هيئت همراه با زبيگنيو برژينسکی با واکنش تند گروه های تندرو در ايران مواجه شد و پس از پخش تصاويری از دست دادن مهدی بازرگان و زبینگو برژينسکی از تلويزيون سراسری ايران، تظاهرات «ضد آمريکايی» در تهران برگزار شد.
گروه های سياسی تندرو آقای بازرگان را به سازش با آمريکا متهم کردند و سه روز پس از اين رويداد، دانشجويان پيرو خط امام با حمله به سفارت آمريکا کارمندان اين سفارت را به گروگان گرفتند.
دولت مهندس مهدی بازرگان پس از تصرف سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام سقوط کرد.
«انعطاف ناپذيری»
رابرت گيتس در ادامه سخنرانی خود تاکيد کرده است: از زمان قطع روابط دو کشور پس از گروگانگيری، همه دولت هايی که در آمريکا روی کار امده انده کوشيده اند تا به نحوی از انحا با ايران رابطه برقرار کنند که همه تلاش های آنها تاکنون با شکست مواجه شده است که برخی از آنها به سبب همين شکست ها گرفتار شده اند.
به گفته وزير دفاع آمريکا، در اين مدت رهبری ايران همواره در قبال رفتار آمريکا رويکرد اتعطاف ناپذيری را در پيش گرفته است.
وزير دفاع آمريکا همچنين سياست کنونی آمريکا در همکاری با کشورهايی چون روسيه، چين و کشورهای اروپايی برای مهار برنامه هسته ای ايران را بهترين شيوه موجود ارزيابی کرده است.
آقای گيتس افزود: در سال ۲۰۰۴ يا ۲۰۰۵ در مطالعاتی که با رياست مشترک من و برژينسکی در شورای روابط خارجی در خصوص سياست ها در قبال ايران انجام شد، زمانی که محمد خاتمی در قدرت بود، که بيشتر ميانه رو می نمود و حداقل اظهاراتی از نوع احمدی نژاد را مطرح نمی کرد، ما گفتيم: «ارزش دارد که دست خود را به سمت آنها دراز کنيم.»
وزير دفاع آمريکا اظهار داشت: اما با انتخاب احمدی نژاد و سخنانی که مطرح کرده و اقداماتی که ايران همچنان ادامه می دهد به نظر من پيش شرط توقف فعالیت های مربوط به غنی سازی اورنیوم برای شروع مذاکره در سطح بالاتر، مسئله ای غير منطقی نیست.