گفت وگوهای هيئت ايرانی با خاوير سولانا، نماينده عالی اتحاديه اروپا در سياست خارجی، درباره بحران برنامه های اتمی جمهوری اسلامی، ساعت ۱۸ روز سه شنبه ۲۳ اکتبر (اول آبان) در رم، پايتخت ايتاليا، آغاز شد.
رياست هيئت ايرانی را، برای نخستين بار، سعيد جليلی، دبير تازه شورای عالی امنيت ملی ايران به عهده دارد و علی لاريجانی، رئيس پيشين اين هيئت نيز به عنوان «عضو» در آن شرکت کرده است.
از زمانی که، در دوره رياست جمهوری خاتمی، علی لاريجانی در انتقاد از مذاکرات هسته ای، گفته بود: «مرواريد غلتان داديم و آب نبات گرفتيم» تا روزگاری که خود او به عنوان طرف گفت وگو و مذاکره شناخته شود، راه درازی پيموده شد، هرچند که اين راه هنوز به جايی نرسيده است.
اکنون رياست هيئت مذاکره کننده ايرانی را کسی به عهده دارد که از يک سو به عنوان فردی نزديک و همفکر محمود احمدی نژاد شناخته می شود و از سوی ديگر، در ايران، به سبب کمبود تجربه در روابط بين الملل مورد انتقاد قرار می گيرد.
واکنش غرب، و در درجه اول، ايالات متحده، به اين تغييرات چيست و انتظارش از مذاکرات امروز کدامست؟
شان مک کورمک، سخنگوی وزارت امورخارجه ايالات متحده در اين باره گفته است: « من نمی توانم بگويم آيا انتصاب اين شخص در لحن و محتوای پاسخ ايران به مشوق های ارائه شده از سوی اروپا و ايالات متحده تغييری خواهد داد يا نه. خواهيم ديد. اطلاع ما از روند تصميم گيری در دولت ايران محدود است. بنابراين من نمی توانم پيشگويی کنم که موضع آنها در نشست با آقای سولانا چه خواهد بود ».
سخنگوی وزارت امور خارجه ايالات متحده بار ديگر از ارائه مشوق ها به جمهوری اسلامی و از آمادگی غرب برای دستيابی ايران به تکنولوژی اتمی غير نظامی سخن تصریح کرده است: « پيشنهاد واقعاً جذابی به ايرانی ها ارائه شده است. ما فکر می کنيم که اين [پيشنهادها] واقعاً به يکی از خواست های اساسی آنان، که دستيابی به نيروگاه اتمی غير نظامی است، پاسخ مي دهد. ما برای گفت وگو در اينباره و هرموضوع ديگری در چارچوب گروه ۱+۵ [پنج کشور عضو دائمی شورای امنيت، به اضافه آلمان] آماده ايم تنها به شرط اين که آنها به درخواست های شورای امنيت سازمان ملل پاسخ مثبت بدهند ».
«غرب از موضع خود دربرابر ایران فاصله نمی گیرد»
در چنين شرايطی آيا گفت وگوهای روز سه شنبه خاوير سولانا و سعيد جليلی از اهميت ويژه برخوردار است يا آن را می توان در امتداد ملاقات ها و گفت وگوهای پر شمار قبلی قرار داد؟
- «پاسخ دادن به پرسش های آژانس الزاماً به معنای باطل شدن قطعنامه های شورای امنيت نيست، قطعنامه هايی که در آن از جمهوری اسلامی خواسته شده است غنی سازی اورانيوم را متوقف کند».
هادی زمانی، تحليلگر مسائل ايران در بريتانيا، فاصله ديدگاه های دو طرف را هنوز دورتر از آن می داند که بتوان به توافقی اميد داشت.
آقای زمانی به رادیو فردا می گويد: « در حال حاضر ايران و غرب با دو صورت قضيه متفاوت وارد مذاکرات شده اند. صورت قضيه ای که ايران مطرح می کند اين است که اساساً به دنبال توليد بمب هسته ای نيست و چنانچه غرب نگرانی هايی دارد، آن نگرانی ها را از طريق مذاکراتش با آژانس برطرف خواهد کرد».
او می افزايد:«از ديد غرب، ايران البته بايد ابهامات را برطرف کند اما با توجه به آنچه در بيست سال گذشته صورت گرفته، رفع ابهام کافی نيست و غرب به ايران اعتماد ندارد. بنابر اين موضع غرب اين است که ايران بايد علاوه بر رفع ابهامات، غنی سازی اورانيوم را متوقف کند. گمان خود من اين است که بعيد می دانم که غرب از موضع خودش به ميزان قابل ملاحظه ای فاصله بگيرد ».
مسئولان جمهوری اسلامی روی موفقيت مذاکرات با آژانس بين المللی انرژی اتمی از يک سو، و با خاوير سولانا، نماينده عالی سياست خارجی اتحاديه اروپا از سوی ديگر، حساب می کنند تا از فشار قطعنامه های شورای امنيت بکاهند.
توافق ایران و آژانس و قطعنامه های شورای امنیت
اما مهران براتی تحليلگر مسائل ايران در آلمان می گويد :«پاسخ دادن به پرسش های آژانس الزاماً به معنای باطل شدن قطعنامه های شورای امنيت نيست، قطعنامه هايی که در آن از جمهوری اسلامی خواسته شده است غنی سازی اورانيوم را متوقف کند».
مهران براتی می گويد: « مسئله اينجاست که آژانس مي تواند بگويد به همه پرسش ها پاسخ داده شده ولی اين، ربطی به تصميمات شورای امنيت ندارد. اين تصميم يا گزارش آژانس، حتی اگر صد در صد به سود ايران باشد، زمانی قابليت اجرايی دارد که شورای امنيت تصميم تازه ای بگيرد مبنی براين که، مثلاً، تحريم های قبلی برای مدت شش ماه لغو می شوند تا در اين مدت ايران با همکاری عملی خود با آژانس نشان بدهد که اين گزارش به واقعيت نزديک است».
او می افزايد:«ممکن است چين و روسيه با چنين پيشنهادی موافق باشند. ولی به نظر نمی آيد که چنين برنامه ای مورد نظر کشورهای غربی، يعنی اتحاديه اروپا و آمريکا، باشد. اصلاً به نظر نمی آيد که ايران فعلاً بختی برای ادامه غنی سازی اورانيوم داشته باشد و احتمالاً برای مدت کوتاهی هم که شده، بايد غنی سازی را متوقف کند ».
با همه تأکيدهايی که زمامداران جمهوری اسلامی بر صلح آميز بودن برنامه های اتمی خود می کنند، غربی ها بر اين نکته انگشت می گذارند که تا زمانی که جمهوری اسلامی غنی سازی اورانيوم را متوقف نکند، تضمينی وجود ندارد که روند غنی سازی به سوی ساخت سلاح هسته ای منحرف نشود زيرا از طريق غنی سازی اورانيوم هم می توان سوخت اتمی توليد کرد و هم بمب اتمی.
اينجاست که باز به همان مشکلی بازمی گرديم که تحليلگران گفتند: «عدم اعتماد جامعه بين المللی به حکومت ايران».