نهم ژانويه سال ۲۰۰۸ ميلادی، برابر با صدمين سالروزتولد «سيمون دُبووار»، فيلسوف و نويسنده نامدار فرانسوی که بسياری او را يکی از شخصيت های اثر گذار قرن بيستم می دانند، است.
سيمون دُبووار ابتدا به تحصيل در رشته رياضی پرداخت ولی در ميانه راه به فلسفه روی آورد. او توانست در سال ۱۹۲۹ با موفقيت در رشته فلسفه از دانشگاه سوربن فارغ التحصيل شود. در همين دوران است که وی با ژان پل سارتر، یکی از فیلسوفان برجسته فرانسه، آشنا می شود.
به مناسبت صدمين زاد روز سيمون دُبووار قراراست در فرانسه با برگزاری جلسات بحث و سخنرانی و يا برنامه های ويژه فرهنگی در رسانه ها در طول سال جاری، از او تجليل شود.
شهلا شفيق، نويسنده و پژوهشگر ايرانی مقيم فرانسه، در گفت وگو با راديو فردا ارزيابی خود را از شخصيت و جايگاه اين نويسنده نامدار فرانسوی بيان می کند.
راديوفردا: بسياری بر نقش تاثير گذار سيمون دُبووار بر ادبيات فرانسه تاکيد می کنند، آيا می توان از جنبه های ديگری اثر گذاری او مانند تاثير بر جایگاه زنان سخن گفت؟
شهلا شفيق: سيمون دُبووار يک نويسنده در حوزه ادبيات است که جايزه معروف «گُنکور» را برای کتاب ماندارين ها دريافت کرد.
داستان های او مانند زن وانهاده و حتی خاطراتش دارای وجوه ادبی هستند. درواقع، نوشتن، پروژه اصلی زندگی او بوده است.
در پيوند با بخش ادبی شخصيت دُبووار، آنچه که کارهای اورا متمايز می سازد، اين است که درواقع از زندگی خود نيز ادبيات ساخته است.
حتی شخصيت های کتاب هايش با آن هدفی که در انديشه اش بوده و يا با چالش های دوران خود او، پيوند دارند.
اين چالش های دوران، در بسياری جهات همچنان ادامه دارند. در کار انديشه و مبارزه سياسی، سيمون دُبووار بسيار قاطعانه حرکت می کند.
درصورتی که درزمينه ادبيات، ما سايه روشن های زيادی را درشخصيت های داستانی او مشاهده می کنيم. اين نشان دهنده آن است که حوزه های زندگی فکری سيمون دُبووار متنوع بوده اند.
چون ادبيات مکان قطعيت نيست. در داخل ادبيات زندگی را با تمام پيچيدگی ها و سايه روشن هايش در برابر خود داريم و به همین دلیل، رمان های سيمون دُبووار با کارهای سياسی، فلسفی و فکری وی که در آنها قاطعيت وجود دارد، متمايز هستند.
آيا آثار سيمون دُبووار بر جامعه ايران و به ویژه زنان تاثیر داشته است؟
بله مسلمأ، همان طورکه می دانيد کتاب جنس دوم سيمون دُبووار که درسال ۱۹۴۹ ميلادی منتشرشد، ابتدا درجامعه فرانسه، نيز يک رخداد بسيار شگفت انگيز و بحث انگيز وحتی به زبان خودشان «اسکاندال» يا جنجالی شمرده شد.
چرا که نويسندگانی مانند «فرانسوا موری ياک» هم دُبووار را مورد حمله قراردادند، و او را متهم کردند مسائلی را که درشأن جامعه روشنفکری نيست، مانند مسائل جنسی را مطرح می کند.
درآن زمان دُبووار با حملات زيادی روبه رو شد، و توهين های زيادی به او شد.
به خاطراينکه اين کتاب در زمان خودش، بسيار پيشرو بود، و انديشه اصلی که مطرح می کرد، که همچنان هم مطرح است، مسئله چگونگی شکل گيری زنانگی و مردانگی به مثابه محصولات فرهنگی است.
يعنی همانطور که سيمون دُبووار در جمله مشهورش می گويد: «زن به دنيا نمی آييم. زن می شويم.»
اين گفته به اين نکته اشاره دارد که آنچه را که ما در باره چگونه بودن زن ها می گوييم، درواقع محصول يک فرهنگی است که بر پايه اسطوره ها، مذاهب و قوانين شکل گرفته و در برابر آن، طبعأ برای مردان نيز يک جايگاهی را درنظر گرفته است.
و اينجا، جايگاه مردها در اين فرهنگ مرد سالار جايگاه نخست است و جنس اوّل، و زنان جنس دوم. چرا که به زنان از دريچه چشم مردها نگريسته می شوند. چنين تفکری درجامعه ايران هم که جامعه ای مرد سالار بوده، می تواند جايگاه خودش را داشته باشد، و داشت.
- انديشه اصلی که دُبووار بيان می کند، يعنی اخلاق اگزيستانسياليستی که او مطرح می کند، مسئله فرا رفتن از بودن و رسيدن به شدن است.
در پيش از انقلاب، هنگامی که جنس دوم به همت آقای حسين مُهری درايران ترجمه شد، تنها جلد نخست آن منتشر شد.
اما پس از انقلاب، به همت آقای قاسم صنعوی اين کتاب به طور کامل ترجمه شد، و درعرض دو سال به چاپ پنجم رسيد.
نکته ديگری که می تواند اين تأثير را نشان بدهد، کار بسيار ارزنده خانم نوشين احمدی خراسانی، فعال حقوق زنان و يکی از چهره های «کمپين يک ميليون امضاء»، است که مجله بسيار ارزنده جنس دوم را به مدت دو سال منتشر کرد.
اما پس از دوسال اين مجله بسته شد. به نظر من اين مجله به عنوان يکی از نمونه های تأ ثير مثبت سيمون دُبووار باقی می ماند، که زنان خلاق ايرانی از آن بهره مند شدند.
به نظر من اين تاثير مثبت و اين راه همچنان ادامه يافته، و بخشی از آن را امروز ما درجنبش يک ميليون امضاء درجهت تغيير برای برابری، می بينيم.. محور این جنبش درواقع همان محوری است که دُبووار از آنها دفاع می کرد.
اين يک فمينيسم برابری طلب است. چون به عقيده دُبووار، زنان برای برخورداری از آزادی بايد با مردان برابر باشند.
سيمون دبووار بر برابری خيلی تأکيد داشت. به نظر من امروز درايران، که اين برابری از هر لحاظی نفی می شود، طبعأ انديشه سيمون دُبووار جايگاه ويژه ای دارد.
به نظر من انديشه سيمون دُبووار، همچنين، در ايران فرزندان خود را دارد. فرزندانی که در ميان آنها ما می توانيم درخشان ترين چهره های جنبش زنان را ببينيم.
به نظر شما جوهره اصلی انديشه دبووار چيست؟
بله. به دلبل اينکه انديشه اصلی که دُبووار بيان می کند، يعنی اخلاق اگزيستانسياليستی که او مطرح می کند، مسئله فرا رفتن از بودن و رسيدن به شدن است.
چون مجموعه ی قوانين کوشش می کنند زنان را در يک بودن محدودی نگهدارند، واز شدن و تعالی آنها به عنوان فاعل و مختارجلوگيری کنند.
اين موضوع امروز درايران به نام مذهب بسيار اهميت دارد. چون با نظامی روبه رو هستيم که می خواهد به نام مذهب، انسان ها را شکل داده و در يک بودنی آنهارا محصور کند.
اين انديشه شدن، همواره برای زنان ايران راهگشا خواهد بود و حتی امروز هم هست.
شما چه ارزيابی از رابطه عشقی سيمون دُبووار و ژان پُل سارتر داريد؟
زوجی که سيمون دُبووار و ژان پل سارتر تشکيل دادند، می توان گفت يکی از زوج های اسطوره ای باقی می ماند، چون زوجی است غير متعارف که بر پايه قرارداد ازدواج، که هر دو آنها نفی کردند بنا نشده بود، بلکه بر پايه يک قرار داد آزاد بنا شده بود و باعث می شد که هرکدام زندگی شخصی خود را داشته باشند.
اين عشق و اين دوستی پايدار باقی ماند و مُهری بر تمام زندگی آنها زد. درواقع، اين دوستی، يک مدلی از رابطه آزاد را در فرانسه و ساير مناطق دنيا مطرح کرد.
دُبووار در يکی از مصاحبه های پايان زندگی اش هم گفته بود يکی از مواردی که من در زندگی ام در آن موفق بودم، همين رابطه بوده است.
شهلا شفيق چندين کتاب د رمورد اسلام سياسی به زبان های فارسی و فرانسه منتشرکرده است، که در ميان آنها از : بازگشت اسلام، زنان و اسلام سياسی، زندان سياسی د رايران و مجموعه داستان هايی به نام «جاده ها و مه» را می توان نام برد.