بيست و يکمين نمايشگاه کتاب تهران، که روز پنج شنبه ۱۲ ارديبهشت ماه در مصلی تهران افتتاح و تا ۲۲ ارديبهشت ماه ادامه خواهد داشت، در تاريخ نمايشگاه های کتاب جهان و حتی در سنجش با ۲۰ دوره قبلی نمايشگاه تهران به پديده ای بی همتا بدل شده است.
از نخستين روز برگزاری اين نمايشگاه تا کنون اغلب خبرها و گزارش هایی که در باره اين نمايشگاه منتشر شده است، از حذف و جمع آوری کتاب از نماشگاه خبر می دهند و البته همه کتاب های جمع آوری و حذف شده، جز نزديک به ۲۰ کتاب که از بخش خارجی نمايشگاه حذف شدند، با مجوز رسمی وزارت ارشاد اسلامی و پس از طی مراحل گوناگون سانسور در اداره بررسی کتاب منتشر شده اند.
سانسور کتاب در ايران و تشديد سانسور در ۳ سال اخير پديده ايی است شناخته شده که تحليل ها و گزارش های گوناگونی در باره آن منتشر شده است.
حذف کتاب از نمايشگاه کتاب تهران نيز بی سابقه نيست و در دوره های گذشته نيز کتاب هایی از نمايشگاه حذف شده اند اما حذف کتاب از نمايشگاه امسال چندان گسترده، مکرر و متنوع است که با توجه به هر دو کارکرد پسوند «گاه» در زبان فارسی ــ نمايش محل و زمان ـ و به قياس واژه هائی چون قتلگاه، نمايشگاه امسال کتاب تهران را به جای نمايشگاه ، محل عرضه و ارائه ، می توان «سانسور گاه يا حذف گاه » کتاب نام گذاری کرد.
در همه نمايشگاه های کتاب تهران در بيست دوره گذشته خبر حذف برخی کتاب ها همراه با خبرهایی در باره رويدادهای فرهنگی نمايشگاه چون برگزاری نشست های داستان و شعر خوانی، جلسه های بحث و تبادل نظر نويسندگان و ناشران با خوانندگان و مخاطبان و خبرهائی در باره کتاب و پديدآورندگان آن منتشر می شد اما امسال حذف کتاب از نمايشگاه به خبر اصلی و به تقريب هر روزه بدل شده و در صدر اخبار نمايشگاه نشسته است.
حذف هایی که خبر ساز شدند
آشنايان به فرهنگ ايران پيش بينی می کردند که نمايشگاه امسال کتاب تهران به دليل تشديد سانسور، حادتر شدن بحران نشر، حذف نشست های فرهنگی نويسندگان و ناشران مستقل و.. به بی رونق ترين نمايشگاه کتاب ۲۰ ساله اخير بدل شده و توجه رسانه ها را جلب نکند، اما اين نمايشگاه به دليل حذف به تقريب هر روزه کتاب به رخدادی خبر ساز بدل شد و در تاريخ فرهنگ ايران به عنوان نمايشگاهی که شاخصه اصلی آن حذف کتاب بود، ثبت خواهد شد.
پيش از برگزاری نمايشگاه امسال به ناشران اعلام شد که تنها کتاب هایی می توانند در بيست و يکمين نمايشگاه کتاب عرضه شوند که پس از سال ۱۳۸۲ منتشر شده باشند.
با اين فرمان همه کتاب هایی که در صد و اندی سال اخير و پيش از سال ۱۳۸۲ منتشر شده اند از بخت حضور در نمايشگاه کتاب تهران محروم شدند.
محکم کاری وزارت ارشاد ادامه يافت و به گفته آقای محمود سالاری، مدير کميته ناشران داخلی نمايشگاه کتاب تهران، به خبرگزاری ايسنا «پيش از نمايشگاه به يک سری از ناشران ابلاغ کرده بوديم که يک سری از کتاب‌های تان را نمی توانيد به نمايشگاه بياوريد.»
- بيست و يکمين نمايشگاه کتاب تهران ، به تنها نمايشگاه کتابی در ايران و جهان بدل شده است که به جای نمايش و عرضه کتاب، کتاب را حذف می کند.
آقای سالاری در توضيح معيارهای طبقه بندی کتاب در وزارت ارشاد اسلامی و نمايشگاه تهران کتاب ها را به ۳ گروه تقسيم کرد و گفت «کتاب‌هايی که حکم غذا را برای جامعه دارند و قوت جامعه هستند، کتاب‌هايی که حکم پفک و شکلات را دارند اما مضر هم نيستند و کتاب‌هايی که مضرند و ما بايد جلوی آنها را بگيريم.»
و اين «ما»، بررسان و کارمندان وزارت ارشاد اسلامی، که خود را به قيموميت خودخوانده ملت ايران منصوب و تصميم می گيرند که مردم حق خواندن چه کتاب هایی را دارند يا ندارند، همان کسانی هستند که چندی پيش آقای صفار هرندی، وزير ارشاد خطاب به آنان گفت «بالای سر فرهنگ ايران بايستيد و مراقب باشيد تا در حوزه‌های مختلف يک سر سوزن مسامحه در مقابل خرابکاری ها صورت نگيرد. نبايد اجازه دهيد از زير دست شما سندهای پليد صادر و منتشر شود»
آقای سالاری در باره حذف کتاب هائی که با مجوز رسمی وزارت ارشاد اسلامی منتشر شده اند گفت «اين آثار مجوز عرضه در فروشگاه و مغازه را دارند؛ مجوز عرضه در نمايشگاه را ندارند»
حذف ۳۰۰ کتاب در ۳ روز
از همان روز اول نمايشگاه جمع آوری کتاب هایی که با مجوز وزارت ارشاد منتشر شده اند آغاز شد و پی گيری جدی برای يافتن و حذف کتاب هائی که نه «غذا هستند و نه پفک و شکلات» در حدی بود که تا روز سوم نمايشگاه ۳۰۰ کتاب از نمايشگاه جمع آوری و حذف شدند.
آقای محسن پرويزی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ریيس نمايشگاه کتاب تهران، روز شنبه ۱۴ ارديبهشت به خبرگزاری مهر گفت «نمايشگاه طبق ضوابط خود اجازه عرضه کتاب می دهد، کتاب ها ارزيابی می شود و مجوز عرضه را به برخی از آن ها نمی دهند و آنها را جمع می کنند»
روز جمعه رقم ۳۰۰ کتاب حذف و جمع آوری شده رو به افزايش نهاد و اعلام شد که ۸ اثر صادق هدايت و ۳ اثر صادق چوبک، درخشان ترين چهره های ادبيات داستانی معاصر ايران، از نمايشگاه حذف شدند.
مقامات نمايشگاه با حذف اين ۸ اثر معيار اعلام شده خود را مبنی بر اجازه حضور کتاب هایی که پس از ۱۳۸۲ به چاپ رسيده اند، زير پا گذاشتند و نشان دادند که حتی به مجوزهایی که خود و در زمان وزارت وزير فعلی صادر کرده اند نيز اعتماد ندارند چرا که اين ۸ اثر پس از سال ۱۳۸۲ منتشر شده بودند.
کتاب های ديوار، زند و هومن يسن، وغ وغ ساهاب ، زنده به گور، سگ ولگرد و سه قطره خون اثر صادق هدايت، گروه محکومين و مسخ اثر کافکا با ترجمه هدايت و انتری که لوطی اش مرده بود، چراغ آخر و خيمه شب بازی اثر صادق چوبک، که آخرين چاپ آن ها در سال های ۸۳ ، ۸۴ و ۸۵ با مجوز رسمی ارشاد منتشر شده بودند، از آثاری بودند که از نمايشگاه حذف و جمع آوری شدند.
۱۰ درصدی که مشکل حاد دارند
حذف ادامه يافت و روزهای بعد اعلام شد که کتاب های جامعه مدنی، مبارزه مدنی، اثر جين شارپ ، کتاب های مهاتما گاندی و مارتين لوترکينگ و قدرت مبارزه عاری از خشونت اثر مری کينگ نيز به اتهام «آموزش انقلاب مخملين» از نمايشگاه کتاب تهران حذف شدند.
حذف کتاب از نمايشگاه چندان بالا گرفت که به پرسش خبرنگار تلويزيون دولتی ايران از وزير ارشاد نيز بدل شد.
آقای صفارهرندی در پاسخ به اين پرسش گفت « فقط حدود ۱۰ درصد کتاب های منتشر شده مشکل حاد دارند»
«کتاب های منتشر شده» به ويژه کتاب هایی که پس از سال ۱۳۸۲ با حذف و سانسور منتشر شده اند، خود در مجموع درصد ناچيزی از آثار فرهنگی ايران و جهان اند و به هنگامی که ۱۰ درصد اين تعداد اندک نيز «مشکل حاد» داشته و حذف می شوند می توان ابعاد حذف فرهنگ را در ايران تصور کرد.
وزير ارشاد و ديگر مقامات نمايشگاه کتاب تهران مواردی کلی و تعميم پذير را چون «توهين به ارکان اسلام يا مذهب شيعه ، تصاوير غير اخلاقی ، تصاوير مستهجن ، محتوای مذموم و ناپسند و آموزش روابط جنسی» از اتهامات کتاب های حذف شده اعلام کرده اند.
در روزهای بعد از مصاحبه وزير ارشاد کار حذف کتاب از نمايشگاه با همان شدت و حدت قبلی ادامه يافت و اعلام شد که کتاب های فوايد گياهخواری و نوشته‌های پراکنده صادق هدايت، داستان‌های اوالونا اثر ايزابل آلنده، شيطان و دوشيزه پريم نوشته پائولو کوئليو، انحرافات اخلاقی سياستمداران جهان نوشته کری سيگريو و زن عجم خوبه يا تی.ان.تی نوشته فرخنده حاجی زاده نيز به صف کتاب هایی پيوسته اند که به رغم مجوز چاپ و نشر وزارت ارشاد از نمايشگاه حذف و جمع آوری شده اند.
حذف کتاب های غير فارسی
همراه با اعلام اين خبرها مقامات نمايشگاه از جمع آوری و حذف ۱۶ کتاب غيرفارسی از بخش زبان های لاتين به اتهام «داشتن تصاوير غير اخلاقی»و يک کتاب از بخش زبان عربی خبر دادند و بدين سان تيغ حذف بر گردن کتاب های غير فارسی نيز فرود آمد.
روز چهارشنبه در هفتمين روز نمايشگاه کتاب محمود احمدی نژاد، ریيس جمهوری ایران، از نمايشگاه بازديد کرد و نمايشگاه تا ۲۲ اردبهشت ماه ادامه دارد و اگر در بر پاشنه «حذف و جمع آوری» بچرخد، که تا کنون چرخيده است، خبرهای ديگری نيز در باره جمع آوری کتاب از نمايشگاه منتشر خواهد شد اما حتی اگر هيچ کتابی برای حذف و جمع آوری باقی نماند باشد بيست و يکمين نمايشگاه کتاب تهران ، به تنها نمايشگاه کتابی در ايران و جهان بدل شده است که به جای نمايش و عرضه کتاب، کتاب را حذف می کند.