سال ۱۹۷۲ میلادی (۱۳۵۱ خورشیدی) آخرین باری بود که انسان قدم بر ماه گذاشت. فضانوردان آپولو ۱۷ هنگام ترک سطح ماه پلاکی را به یادگار روی سطح این سیاره باقی گذاشتند که روی آن چنین نوشته شده بود:
«در این‌جا انسان نخستین کاوش ماه را در دسامبر سال ۱۹۷۲ به پایان رساند. باشد که روحیۀ صلح‌طلبی که ما با خود به ماه آوردیم، در زندگی همۀ انسان‌ها بازتاب پیدا کند.»
در آن زمان شاید بدبین‌ترین آینده‌نگرانِ برنامه‌های فضایی فکرش را هم نمی‌کردند که بیش از نیم قرن باید بگذرد تا ایالات متحده آمریکا بتواند بار دیگر سفینه‌ای را روی ماه فرود آورد.
فرمانده آپولو ۱۷ بر ماه، ۱۲ دسامبر۱۹۷۲
روز تاریخی آمریکا و ماه
روز پنج‌شنبه ۲۲ فوریه (سوم اسفند)، روز بزرگی برای آمریکا، بخش خصوص صنایع فضایی و تاریخ کاوش‌های ماه بود.
ایالات متحده که بیش از نیم قرن پیش با فتح ماه و اعزام انسان به سطح آن مهم‌ترین جایزۀ رقابت فضایی با شوروی را از آن خود کرد و به‌نوعی پایان آن رقابت را به نام خود اعلام کرد، تاکنون نه‌تنها انسانی را به‌جایی دورتر از مدار زمین اعزام نکرده بود که حتی مأموریتی ماه‌نشین را با موفقیت بر سطح این قمر تنها و استثنایی زمین فرود نیاورده بود.
چندین و چند تلاش از سوی بخش خصوص با شکست مواجه شده بود. اما داستان ماه یک بار دیگر در سال‌های اخیر به کانون توجه بازگشته و رقابتی تازه را در جغرافیای کاوش‌های فضایی ایجاد کرده است.
ناسا قصد دارد با پروژۀ بین‌المللی و میان‌بخشی آرتمیس بار دیگر انسان را به ماه بازگرداند. این بار نه برای نصب پرچم که برای آغاز فرآیند اقامت دائم و ساخت پایگاهی دائمی در مدار.
چین و روسیه در تلاش هستند تا با اتحادی دیگر و به رهبری چین در این رقابت پیروز شوند. هندوستان، ژاپن و کشورهای دیگر نیز نه‌تنها چشم به مشارکت در برنامه‌های بین‌المللی بازگشت به ماه دارند که پروژه‌های مستقل خود را طراحی می‌کنند.
بیشتر در این باره: فرود کاوشگر آمریکایی روی سطح کره ماهقدیمی کوچک برای آمریکا، جهشی غول‌آسا برای بخش خصوصی
زمانی که ایالات متحده از تصمیم خود برای بازگشت به ماه خبر داد، می‌دانست که این بار برای انجام این مأموریت نیازمند همکاری بخش خصوصی خود است. زمان اوج برنامۀ آپولو بودجۀ ناسا به چیزی در حدود چهار درصد بودجه کل دولت فدرال رسید. تصور این‌که ایالات متحده و فضای سیاست‌زدۀ امروز آن حاضر شود چنین بودجه‌ای را بار دیگر برای ناسا در نظر بگیرد، بیشتر به عرصۀ داستان‌های تخیلی تعلق دارد تا واقعیت.
بودجۀ ناسا امروز کمتر از نیم درصد بودجه فدرال است که شامل بخش سرنشین‌دار و کاوش‌های رباتیک می‌شود. به همین دلیل نیز همکاری بین‌المللی و استفاده از توان و علاقۀ بازار خصوصی فضا امری غیرقابل‌چشم‌پوشی برای ناسا بود.
برخی از شرکای بخش خصوصی بدیهی بودند. اسپیس‌ایکس برای کمک به اعزام محموله و همین‌طور استفاده از کپسول دراگون آن برای فرود از مدار ماه به سطح و بازگشت از آن به مدار ماه، شرکت بلو اوریجن و همین‌طور بوئینگ و لاک‌هد مارتین با توجه به سابقه و توان و سرمایه‌ای که در اختیار دارند، ازجمله بازیگران اصلی بودند.
اما ناسا به دنبال رقابتی کردن فضا بود تا بتواند هزینه را کاهش دهد و به همین دلیل در قالب طرحی به نام CLPS یا خدمات محمولۀ ماه، به همکاری با شرکت‌های کوچک‌تر پرداخت.
شرکت اینتوئیتیو ماشینز (intuitive machines) یکی از این گزینه‌ها بود. این شرکت قرار است نقش یکی از ارائه‌دهندگان خدمات حمل‌ونقل محموله‌های موردنیاز ناسا به ماه را بر عهده بگیرد.
عبور فضاپیمای اودیسه متعلق به Intuitive Machines از سمت نزدیک ماه پس از قرار گرفتن در مدار ماه
این شرکت، با حمایت مالی که از ناسا دریافت کرد، با ساخت سفینۀ خود که به سیستم Nova-C معروف است و نام خاص مأموریت اخیر آن اودیسئوس بود (که گاهی آن را به‌اختصار اودی خطاب می‌کردند)، موفق شد اولین قدم را در این راه بردارد. سفری که بر فراز پرتابگر فالکون اسپیس‌ایکس (یکی دیگر از بازیگران بخش خصوصی) آغاز شده بود، پس از ورود موفق به مدار ماه و با تأخیری چندساعته راه فرود را در پیش گرفت.
ماه هنوز هم مقصدی دشوار است
اما همه‌چیز خیلی راحت و آرام پیش نرفت. درحالی‌که داده‌های تله‌متری تا آخرین ثانیه‌های پیش از فرود برنامه‌ریزی‌شده نشان از روند موفق مأموریت داشت، اما زمانی که شمارش معکوس به صفر رسید، خبری از اودی به زمین نرسید. چیزی حدود ۱۳ دقیقه زمان کُشنده بر کارمندان اتاق کنترل گذشت تا بتوانند نخستین نشانه‌های ضعیف از زنده بودن اودی را دریافت کنند.
این پیام ضعیف اگرچه با آن‌چه انتظار مدیران برنامه بود فاصله داشت اما تأییدیۀ مهمی را با خود داشت.
برای اولین بار در تاریخ اکتشافات فضایی، یک شرکت خصوصی با فناوری توسعه داده‌شده در این بخش توانسته است سفینه‌ای را به‌صورت موفق بر سطح ماه فرود آورد. همچنین برای نخستین بار در بیش از نیم قرن ایالات متحده را موفق به فرود سفینه‌ای بر سطح قمر زمین کند.
مدیرعامل Intuitive Machines مدلی از اودیسه و موقعیت آن را در یک کنفرانس مطبوعاتی در مرکز فضایی جانسون در هیوستون نشان می‌دهد، ۲۳ فوریه ۲۰۲۴
ما هنوز نمی‌دانیم مشکل اصلی در ارتباط سفینه با زمین چیست، اما داده‌های روز اول فرود نشان می‌دهد که ارتباط دوطرفه برقرارشده و سفینه می‌تواند داده‌هایی را به زمین بفرستد و از زمین دستورهای خود را دریافت کند. شاید تغییری در جهت‌یابی آنتن اصلی سفینه باعث ضعیف بودن سیگنال دریافتی باشد.
با این حال، این فرود ناآرام اما موفق بار دیگر یادآوری کرد که هنوز هم که هنوز است، ماه مقصدی راحت برای سفر انسان نیست و چالش‌های فنی پیش رو را نباید از نظر دور داشت.
قطب جنوب، مقصد نهایی
مه‌نشین اودی در منطقۀ جنوبی ماه فرود آمده است؛ جایی که چشمان همۀ بازیگران بازگشت به ماه به آن دوخته شده است؛ جایی که در سایه‌های همیشه‌تاریک دهانه‌های برخوردی، مناطقی با ذخیرۀ یخ‌ِ آب وجود دارد که قرار است برای آینده فعالیت‌های انسان در ماه نقشی اساسی بازی کند.
آب در ماه فقط به معنی در اختیار داشتن آب برای نوشیدن نیست. آب از اکسیژن و هیدروژن تشکیل شده است؛ یعنی اصلی‌ترین موادی که ما برای تهیۀ سوخت سفینه‌های فضایی نیاز داریم.
نقشۀ مکان‌های احتمالی ذخیرۀ یخ آب در نزدیکی قطب جنوب ماه
گام‌های بعدی
در این مأموریت چندین فناوری برای نخستین بار مورد آزمایش قرار گرفتند و تعدادی از این فناوری‌ها ازجمله مکان‌یابی لیزری می‌تواند به فرودهای آیندۀ انسان بر ماه کمک کند. همین‌طور ناسا بسته‌ای از ابزارهای علمی را به همراه این سفینه عازم ماه کرده است.
شرکت IM در سه‌ماهۀ چهارم سال جاری قرار است بار دیگر سفینه‌ای را عازم ماه کند که با استفاده از تجربیات این بار دقیق‌تر و بااطمینان‌تر بر ماه فرود آید و البته این بار در جایی نزدیک‌تر به قطب جنوب ماه.
ما و ماه آینده
جرقۀ شوق بازگشت به ماه زده شده است. ماه حالا نه‌تنها برای دانشمندان، محققان و همین‌طور سیاستمداران هدف جذاب و مهمی است که برای بخش خصوصی به منبعی برای درآمدزایی آینده بدل شده است؛ اتفاق مهم و امیدوارکننده‌ای که می‌تواند هزینه و سختی سفر به ماه را کاهش دهد و امکان پژوهش و اعزام آزمایش‌های علمی را در اختیار بسیاری از دانشگاه‌ها، کشورها و شرکت‌های کم‌سرمایه‌تر هم قرار دهد.
اما در همین حال، اگر از الان به فکر نحوۀ استفاده و حقوق انسان در ماه نباشیم، به‌زودی این افق جذاب از توسعۀ انسانی در فضا که شاید بتواند براساس همکاری شکل بگیرد، به‌جای آن‌چه بر پلاک آپولو ۱۷ دربارۀ روحیۀ صلح‌طلبی نوشته بود، تنش و طمع و نبرد و تخاصم را با خود به ماه ببرد.
پوریا ناظمی مریخ؛ بهشت اختصاصی ثروتمندان یا جهنمی سرد برای انسان؟