تصمیم اخیر سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) دایر بر افزایش تدریجی عرضه نفت خام تا سقف یک میلیون بشکه در روز اقدامی است پیشگیرانه.
این پیشگیری به‌منظور جبران کاهش قابل پیش‌بینی صادرات نفت ایران تا میزان یک میلیون بشکه در روز قبل از فرارسیدن زمان تجدید تحریم‌های اتمی آمریکا علیه ایران صورت گرفت.
اندکی بعد از اعلام تصمیم اوپک مبنی بر افزایش ظرفیت تولید و عرضه نفت خام به بازار، دولت آمریکا با برداشتن گام تازه‌ای در راه محدود ساختن حداکثری صادرات نفت جمهوری اسلامی اعلام داشت که هیچ‌یک از خریداران نفت ایران از شمول تحریم‌ها مستثنی نخواهند شد.
دولت دموکرات آمریکا بعد از اعلام تحریم‌های یکجانبه سال ۲۰۱۲ که از سوی اتحادیه اروپا نیز اجرا شد، ضمن خارج ساختن ترکیه از شمول مجازات‌های خرید نفت ایران رژیمی تشویقی برای کاهش خرید نفت کشورهای آسیایی از ایران اتخاذ کرد و نه قطع کامل آن.
تصمیم اخیر اوپک که با هدایت و سیاست‌گذاری عربستان سعودی طی جلسه ادواری شش ماه یک‌بار وزیران نفت ۱۴ کشور عضو، به‌رغم مخالفت بیژن زنگنه وزیر نفت جمهوری اسلامی، اتخاذ شد موافقت تلویحی و غیررسمی کشورهای غیر عضو اوپک ازجمله روسیه را نیز جلب کرد.
با وجود آگاهی از سیاست‌های سخت‌گیرانه آمریکا، جمهوری اسلامی همچنان تلاش می‌کند که از راه قانع کردن کشورهای عضو اتحادیه اروپا به ادامه خرید نفت خام ایران بعد از سوم نوامبر، حجم کنونی صادرات حدود ۱٫۸ میلیون بشکه نفت و سهم خود را در بازارهای جهانی محفوظ نگاه دارد.
دولت ایران انتظار دارد تا پایان ماه جاری و در «بسته پیشنهادی» اتحادیه اروپا برای تشویق باقی ماندن تهران در «برجام» موضوع ادامه صادرات نفت به اروپا، بیمه محموله‌های نفتی و تسهیلات حمل دریایی محموله‌ها مورد تأکید قرار بگیرد.
با وجود این تلاش‌ها، سقف صادرات نفت ایران طی هفته‌های اخیر و پیش از فرارسیدن زمان تمدید اعمال تحریم‌ها پائین آمده و افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی، نگرانی‌های تازه‌ای را نزد واردکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده فرآورده‌های نفتی ایجاد کرده‌است.
تضمین جبران کاهش عرضه نفت خام ایران، ونزوئلا و لیبی، یکی از راه‌های مقابله با واکنش روانی بازار و تثبیت نسبی قیمت‌ها است که طی روزهای منتهی به اجلاس روز جمعه ۲۲ ژوئن اوپک، حدود هر بشکه ۷۵ دلار نوسان داشت.
عوارض افزایش قیمت نفت در آمریکا
بیشترین میزان نگرانی‌های جهانی از افزایش قیمت نفت خام، در آمریکا و نزد مصرف‌کنندگان آمریکایی احساس می‌شود که در صورت رسیدن به مرز هر بشکه ۸۰ دلار، قیمت فروش بنزین را به هر گالن ۴ دلار می‌رساند.
افزایش بهای فرآورده‌های نفتی علاوه برداشتن عوارض تورمی، می‌تواند عدم رضایت مصرف‌کنندگان آمریکایی را نیز موجب شده و این نارضایتی‌ها بخصوص در هفته‌های نزدیک به زمان انجام انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در ماه نوامبر دارای حساسیت سیاسی نیز هست.
جمهوری‌خواهان مصمم‌اند که اکثریت خود را در هر دو مجلس نمایندگان و سنا حفظ کنند و با داشتن چنین تصویری در ذهن، دونالد ترامپ پیش از برگزاری اجلاس اخیر وزیران اوپک خواستار افزایش تولید و عرضه نفت خام اتحادیه شد و کشورهای تولیدکننده نیز به درخواست آمریکا پاسخ مثبت دادند.
بیژن نامدار زنگنه پس از اجلاس اوپک خطاب به رسانه‌های داخلی، موافقت اوپک با افزایش تولید را «تلویحی» و بدون داشتن قطعیت و رقم مشخص معرفی کرد و مدعی شد که آمریکا به هدف خود برای افزایش تولید و عرضه نفت پیش از رسمیت یافتن تحریم‌ها علیه ایران دست نیافته‌است.
در سال ۲۰۱۶، به‌منظور جلوگیری از کاهش قیمت‌های نفت که به زیر هر بشکه چهل دلار رسیده بود ۲۸ کشور عضو و غیر عضو اوپک با رهبری مشترک روسیه و عربستان سعودی، دو تولیدکننده بزرگ نفت جهان، تصمیم گرفتند تولید خود را از سال ۲۰۱۷ تا میزان ۱٫۸ میلیون بشکه در روز کاهش دهند و با این تصمیم قیمت‌های نفت ابتدا تثبیت شد و از آن پس تدریجاً تا حدود ۶۰ درصد افزایش یافت و امروز به سطح هر بشکه ۷۵ دلار رسیده‌است.
اگر چه افزایش قیمت نفت موجب افزایش سرمایه‌گذاری‌های تازه در تولید نفت می‌شود و آمریکا به عنوان پیشگام استخراج از نفت شل (نفت سنگ) از این وضعیت بهره‌مند خواهد شد، با این وجود تثبیت قیمت نفت در سطح کنونی، تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت را در آمریکا راضی نگاه می‌دارد.
ایران بازنده بزرگ
نفت ایران که بزرگترین قربانی برنامه‌های اتمی جمهوری اسلامی و تحریم‌های ناشی از آن است از سال ۲۰۱۲ و بعد از اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اروپا بیش از یک میلیون بشکه در روز صادرات خود را از دست داد.
با اعلام خروج آمریکا از توافق اتمی، نفت ایران یک بار دیگر به مسلخ تحریم‌های اتمی برده شده و پیش‌بینی می‌شد که ایران تا ماه نوامبر سال جاری حدود یک میلیون بشکه صادرات خود را به اروپا و آسیا از دست بدهد.
مفهوم ساده کاهش صادرات نفت به میزان یک میلیون بشکه در روز، کاهش تا ۲۵ میلیارد دلار در سال درآمدهای ارزی ایران است که به نوبه خود اقتصاد بحران‌زده کشور را بحرانی‌تر از پیش خواهد ساخت.
با اجرای تحریم‌های سخت‌گیرانه‌تر آمریکا اگرچه صادرات نفت خام قطع نخواهد شد ولی می‌تواند به سطح ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد.
مسئولان جمهوری اسلامی همزمان با تأکید بر ادامه برنامه‌ها موشکی و حفظ حضور نظامی خود در منطقه، تهدید به خروج از توافق اتمی می‌کنند و در عین حال از اروپا و کشورهای آسیایی نیز می‌خواهند که به تعهد خرید نفت و ادامه تجارت با ایران وفادار بمانند.
می‌توان گمان برد که نخست‌وزیر ژاپن طی دیدار روزهای آینده خود از تهران به مسئولان دولت جمهوری اسلامی یادآور شود که همسو با شرکت‌های اروپایی نظیر توتال و شل، شرکت‌های ژاپنی نیز خود را ناگزیر از کاهش یا قطع خرید نفت ایران می‌بینند و اعلام تهدیدآمیز خروج ایران از توافق اتمی نه تنها قادر به تغییر وضعیت بازار نخواهد شد که حتی می‌تواند از راه افزایش تنش‌های جاری، زمینه کاهش هر چه بیشتر صادرات نفت ایران را هم فراهم آورد.